Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

Talabga ta’sir qiluvchi omillar 
 
Tasniflanish alomatlari 
Omillarning turlari 
I. Kelib chiqish tabiati bo‘yicha 
1. 1. Iqtisodiy 
1.2. Ijtimoiy 
1.3. Demografik 
1.4. Tabiiy – iqlim sharoiti 
1.5. Tarixiy – milliy 
II. Talabga ta’sir qilish harakteri
bo‘yicha 
2.1. Umumiy 
2.2. Maxsus (xususiy) harakterdagi 
III. Talabga ta’sir qilish darajasini 
o‘lchash, miqdorlash bo‘yicha 
3.1. Bevosita (to‘g‘ridan – to‘g‘ri) 
3.2. Bilvosita o‘lchanuvchi 
 
8.1.2.2 - chizma 
Omillarning namoyon bo‘lish alomatlari. 
1.1. Iqtisodiy -
Milliy 
daromadni 
miqdori, 
taqsimlanishi;aholining 
daromadi 
va 
aholi guruhlariga taqsimlanishi; 
bahoning miqdori; 
aholini 
ayrim 
tovarlar 
bilan 
ta’minlanganligi (avtomobil, televizor, 
xolodilnik, mebel). 
1.2. Ijtimoiy - 
Davlatning taqsimot siyosati;
jamiyatni sotsial tarkibi; 
aholining moddiy farovonligi; 
moda, estetik (did), iste’mol madaniyati. 
1.3. Demografik -
Aholini soni, tarkibi; 
www.sies.uz
Page 182 of 356 

---

183
oila soni tarkibi; 
qishloq va shahar aholisi; 
migratsion jarayon. 
1.4. Tabiiy – iqlimiy - 
Tabiiy- iqlimiy shart - sharoit 
1.5. Tarixiy – milliy -
Milliy urf – odat; 
Mentalitet; 
Yashash tartibi va h.k. 
 
2.1. Umumiy -
Aholini daromadi; 
Harajatlari; 
Aholini soni; 
Baho. 
2.2. Maxsus (xususiy) - 
Ayrim tovarlarga talabni shakllantiruvchi 
omillar. Masalan: 
uy – joy qurulishi; 
elektrlashtirish; 
gazlashtirish; 
suv ta’minoti va h.k.
3.1. Bevosita -
Bunga 
yuqorida 
keltirilgan 
ta’sir 
darajasini o‘lchash mumkin bo‘lgan 
omillar 
3.2. Bilvosita -
Moda, iste’molchilarni hulqi; hobbiysi va 
h.k. 
 
Talabni o‘rganish va prognozlash uchun har xil usullar tizimidan foydalaniladi. 
Ularga: 
www.sies.uz
Page 183 of 356 

---

184
1. Oddiy ekstropolyatsiya usuli; 
2. Iqtisodiy – matematik modellashtirish usullari; 
3. Normativ usullar; 
4. Eksport baholash usuli. 
Oddiy ekstropolyatsiya usuli talabni tovar guruxlari bo‘yicha ko‘p yillik 
dinamikasini o‘rganish, tendensiyalarini aniqlab kelajakka ularni o‘tkazish. 
Uni amalga oshirish uchun talabni o‘zgarish koeffitsiyenti aniqlanadi (Kitt) 
K
itt
= 
∆
t
pi
∆
T 
ji
: 
Т
∆
o‘i
∆
T
pi
– rejalashtirilgan yilga talabni o‘sish sur’ati, i – tovar guruxi bo‘yicha; 
∆
Tj
i
- joriy yilni o‘tgan yilga nisbatan o‘sish tempasi, i – tovar guruxi bo‘yicha; 
∆
To‘
i
– o‘tgan yillar (M: 3 -5 yil) o‘rtacha o‘sish sur’ati, i- tovar guruxi 
bo‘yicha. 
Oddiy ekstropolyatsiya usuliga elastiklik koeffitsiyentini aniqlash usuli ham 
kiradi. (KE) 
Elastiklik koeffitsiyenti talabni biron bir omil ta’sir ostida qancha foizga 
o‘zgarish miqdorini ko‘rsatadi. M: aholi daromadi, tovar taklifi 
KE = 
Х
У
Х
Х
У
У
б
б
∆
∆
=
1
1
:
Bu yerda: U
1
; U
6
– jon boshiga to‘g‘ri kelgan tovar aylanishi, joriy va bazis 
yiliga; 
X
1
; X
6 
– jon boshiga to‘g‘ri kelgan aholining daromadi, joriy va bazis yiliga. 
Talabni iqtisodiy matematik modellashtirish usullarining turlari 8.1.2.3 
chizmada keltirilgan.
www.sies.uz
Page 184 of 356 

---

185
8.1.2.3 – chizma.