V. S. Raxmanova

Yotatsizm
Nutqda «y» tovushi talaffuz etilmasligi, noto‘g‘ri talaffuz 
etilishi yotatsizm deyiladi. Uni boshqa tovushlar bilan almashtirib 
talaffuz etish parayotatsizmdir. «Y» tovushi kamchiligi «L» 
tovushi bilan almashtirilishi mumkin. Masalan, suyak-sulak, 
yamoq-lamoq, yangi-langi yoki yomg‘ir-lomg‘ir, quyon-qulon, 
yelka, «y» tovushi umuman talaffuz etilmasligi hollari ham 
uchrab turadi. Shuningdek, «Y» tovushi o‘rniga «I» tovushi 
talaffuz etiladigan hollari ham bo‘lishi mumkin. Masalan, loy-loi, 
boy-boi, moy-moi, soy-soi. «Y» tovushi to‘g‘ri talaffuz etilganida 
tilning oldingi qismi odatda pastki tishlarga tegib turadi, tilning 
o‘rta qismi qattiq egilgan bo‘lib, tanglay bilan havo uchun tor 
yo‘lak (oraliq) hosil qiladi.
«Y» tovushi talaffuz etilayotgan paytda ovoz boylamlari 
jipslashib, tebranib turadi. Yumshoq tanglay havoni og‘iz 
bo‘shlig‘idan o‘tishga yo‘l ochib, ko‘tariladi. Havo oqimi til va 
tanglay o‘rtasidagi yo‘lakchadan o‘tib, «y» tovushini hosil qiladi.
«Y» tovushini turli xil metodlar yordamida to‘g‘ri talaffuz 
etishga o‘rgatish mumkin. Tovush talaffuzini eshitib turib, keyin 
shunga taqlid qilish yo‘li bilan o‘rganish. Bunda bolaga oyna 
orqali tovushning to‘g‘ri artikulatsiyasi tushuntiriladi.
Nutq kamchiliklari, ayrim tovushlar talaffuzidagi yetishmov-
chiliklar yuqorida keltirib o‘tilganlarning o‘zi bilan tugamaydi. 

---

99
Boshqa tovushlar, bo‘g‘inlar, hattoki so‘zlar talaffuzidagi odat bo‘lib 
qolgan boshqa kamchiliklar ham uchrab turadi. Biz shularning, 
nazarimizda muhim bo‘lib ko‘ringan xillari ustidagina qisqacha 
to‘xtalib o‘tdik. Asosiy vazifa nutq kamchiliklarini vaqtida payqab 
olib, shunday kamchiliklarni bog‘cha yoki quyi sinflar sharoitlarida 
bartaraf etish choralarini ko‘rish, ota-ona, tarbiyachilar va 
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari o‘z imkoniyatlari bilan ularni bartaraf 
etolmaydigan hollarda esa logopad bolalarni tegishli muassasalarga – 
psixonevrolog va logopedlarga vaqtida yuborib, davolatishdir.