O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

 
16.4. Jamiyatda vaqtinchalik bo`sh pul mablag’larining yuzaga 
kelishi. Pul mablag’larini tijorat banklarida to`planishi.
Ssuda kapitalisti o`z bo`sh kapitalini karzga bersa, bankirlar 
asosan chetdan jalb qilingan mablag’larga tayanadi. Ssuda 
kapitalistining daromadi ssuda foizi bulsa, bankirning daromadi - bank 
foydasi xisoblanadi. Banklar korxona, tashkilot, davlat muassasalari, 
axoli bo`sh pullarini jalb qilish orkali katta xajmdagi kapitalni o`z 
kullarida jamlaydilar va daromad keltiruvchi kapital xarakatini 
boshkarib boradilar. Banklarning yiriklashuvi
va
ular faoliyatining 
takomillashuvi ularning maxsus korxonalar - kredit muassasalariga 
aylanishiga olib keladi. 
SHunday qilib, bank faoliyati xalk xujaligi mavjud bo`lgan bo`sh 
mablag’larni jalb qilish va ssuda kapitalini taqsimlashni uy ichiga 
oladi. Bank o`z faoliyati davomida ma`lum daromadga ega bo`ladi. Bu 
daromad bank jalb kilgan resurslarga yo`llaydigan foiz bilan 
joylashtirgan resurslari bo`yicha oladigan foiz urtasidagi farvdan 
iborat bo`ladi. 
Banklar bajaradigan funktsiyalar ularning bajaradigan 
vazifalariga karab turli xil bulishi mumkin- Bu mavzuda biz banklarga 
taalukli bo`lgan umumiy funktsiyalar tutrisida gapirib utmokchimiz. 
Keyingi mavzularda biz aloxida-aloxida olingan xolda birinchi
va
ikkinchi
 zveno
banklarining funktsiyalari tugrisida fikr yuritamiz. 
SHunday qilib, bank tizimi mikyosida olib karaydigan bulsak 
banklar kuyidagi funktsiyalarni bajaradi: 
-
vaktincha bo`sh turgan mablag’larni yirish va kapitalga 
aylantirish; 
-
kredit munosabatlarida vositachilik qilish; 
-
tulov jarayonlarida vositachilik qilish; 
-
muomalaga kredit vositalarini chikarish. 
Xalk xujaligidagi vaktincha bo`sh turgan mablag’larni yigish
va 
ularni kapitalga aylantirish - banklarning ilk funktsyalaridan biri 
xisoblanadi. Bu funktsiyaning amalga oshirilishi natijasida bir 
tomondan, xuquqiy va jismoniy shaxslar jalb qilingan mablag’lari 

---

274 
bo`yicha ma`lum mikdorda daromadga ega bo`ladilar, ikkinchi 
tomonidan bu mablag’lar banklarning kreditlash kudratini tashkil 
kiladi va bu resurslarga asoslangan 
xolda.
banklar ssuda 
operatsiyalarini olib boradi. Vaktincha bo`sh mablag’lar banklar 
ishtirokisiz bir korxona (tarmok) tomonidan ikkinchi korxona 
(tarmok)ga 
vaktincha 
foydalanishga 
beriladigan 
bulsa, 
bu 
munosabatlarni tashkil qilishda ma`lum kiyinchiliklar yuzaga kelishi 
mumkin: