A avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini o‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

Ha yoki Yoʻq? 
Diabet
Ha / Yoʻq 
Diareya
Ha / Yoʻq 
VICH-infektsiya yoki SPID 
Ha / Yoʻq 
2 guruh topshiriqlari 
OZON 
Atmosfera Yer kurrasida tiriklikni ta’minlovchi havo okeani va bebaho tabiiy 
resursdir. Afsuski, insoniyat oʻzining shaxsiy va milliy maqsadlari sababli mazkur 
umumiy boylikka zarar yetkazib, Yerning himoya qoplami boʻlgan ingichka ozon 
qatlamining kamayishiga sabab boʻlmoqda.
Ozon molekulalari kislorod 2 atomli moleklalaridan farq qilib 3 ta atomdan iborat 
molekulalardan tashkil topgan. Ozon molekulalari juda kam boʻlib, havoning har
million molekulasidan 10 marta kam. Biroq, ularning mavjudligi milliard yillardan 
beri Yerda hayotning saqlanib qolishida muhim rolь oʻynaydi. Ozonning qaerda 
joylashishiga qarab u yoki Yerni himoya qiladi yoki unga zarar yetkazishi mumkin. 
Troposferadagi ozon ( Yer qatlamidan 10 km balandlikda) – bu “yomon” ozon, 
bunday ozon oʻpka toʻqimalari va oʻsimliklarga zarar yetkazadi. Lekin 

---

stratosferadagi ( yer qatlamidan 10-40 km balandlikda) 90 foiz ozon “yaxshi” ozon 
sanaladi, Quyoshdan kelayotgan xavfli ulьtrabinafsha nurlarni yutib, foydali 
vazifani bajaradi.
Ozonning bu qatlami boʻlmaganida, odamlar ulьtrabinafsha nurlar ta’sirida bir 
qator kasalliklar bilan zararlangan boʻlardi. Oxirgi oʻn yilikda ozon qatlami 
yemirilishi kuzatilmoqda. 1974-yilda bunday yemirilishning sababi freon (CFCs) 
boʻlishi mumkin degan gipoteza ilgari surilgan edi. 1987- yilgacha ilmiy tadqiqotlar 
freonning ozon qatlami yemirilishiga sababchi ekanligini isbotlab bermagan. 1987 
yil sentyabrda Monrealda ( Kanada) bir qator davlatlarning rasmiy vakillari 
uchrashib, freonning ishlatilishida keskin cheklovlarni belgilashdi.
Savol №5 
Yuqorida keltirilgan matnda ozon molekulalarining hosil boʻlishi haqida hech 
qanday ma’lumot berilmagan. Haqiqatda esa har kuni ozon molekulalari hosil 
boʻladi, qaysidir miqdori esa yoʻqoladi. Quyida keltirilgan komiks rasmlarda ozon 
molekulasining hosil boʻlishi koʻrsatilgan.
Tasavvur qiling, sizning amakingiz rasmda keltirilgan tasvir nimani anglatishini 
tushunmoqchi. Afsuski, amakingiz maktabda tabiiy bilimlar olmagan, rasm muallifi 
nima demoqchiligini oʻzi tushuna olmayapti. U atmosferada odamchalar yoʻqligini 
biladi, Shuningdek rasmda keltirilgan belgilar O2 va O3 bilan rasmdagi bog‘liqlikni 
bilmoqchi. Amakingiz sizdan rasmning ma’nosini tushuntirib berishingizni iltimos 
qilmoqda. Taxmin qilaylik, amakingiz:
O – kislorodning kimyoviy belgisi ekanligini;
atom va molekula nima ekanligini biladi.
Amakingiz uchun har bir rasmni izohlab tushuntirib bering. Tushuntirish 
jarayonida atom va molkula soʻzlaridan hamda matnda keltirilgan ma’lumotlardan 
foydalaning.