O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti
Yüklə 1,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1.
Xaridlar jarayonigacha bo’lgan bosqich. Bu bosqichda oiladagi bolalar 3-7 yosh bo’lib , bilish imkoniyatlari cheklangan, nutq boyligi yetarli darajada rivojlanmagan davr hisoblanadi. Bu bosqichda ota- onalardan uncha ko’p bo’lmagan iste’molchilik tanlovlarnigina , masalan, muzqaymoq,shokoladlar yoki ichimlik turlari kabi mahsulotlarni talab qiladilar. 2. Aniq xaridlar jarayoniga kirishgan bosqich. Bu bosqichda oiladagi bolalar yoshi 8-11 yosh bo’lib ,ularda aniq muammolarni mantiqiy tafakkur bilan hal qila olish ko’nikmasi shakllangan bo’ladi. Shuningdek, ularda ishonch rivojlangan bo’lib, boshqa bolalardan ota-onalariga ta’sir etishni o’rganadilar. Masalan ,mendan tashqari hammada bor deyyish bilan ta’sir etishga harakat qilishadi. 3. Rasmiy operiatsional bosqich. Bu bosqich abstrakt tafakkur va g’oyasi , fikrlar assosiatsiyasi to’liq shakllangan 12-15 yoshli bolalarni o’z ichiga oladi.Bu yoshdagi ko’p bolalar ota-onalar xaridiga kuchli ta’sir etadi. Ular ,masalan ,kompyuter ,elektronika,avtomobil kabi mahsulotlar kabi xaridiga ham kattalarni majbur qila oladi.Demak,oiladagi farzandlar yoshi qancha katta bo’lsa,ularning xarid qaroriga bo’lgan ta’siri ham shuncha yuqori bo’ladi. “Agar chaqaloqlar kiyim-boshlari do’koning egasi hududdagi farzand kutayotgan ayollar va bo’lajak buvi-buvalarning ma’lumotlariga ega bo’a olsa, bu do’konning samaradorligi qanchalik oshishi bizga tushunarlidir. Agar bog’chalar va kichkina o’tloqlar uchun jihozlar sotadigan do’kon xo’jayini muvofiq yoshdagi bolalari bo’lgan xususiy uy-joy egalarining ro’yxatini olsa, xuddi yuqoridagiga o’xshab relamaning nishoniga aniq tegishi ehtimoli ortadi”. 55 Demak ,reklamalarga munosabat bildirishda oiladagi har bir a’zoning bajaradigan roli va ehtiyojlari tizimining e’tiborda tutilishi reklamaning yanada adekvat idrok qilinishini ta’minlaydi. I .V.Alyoshina tadqiqotlarida yosh oilalarda ijrochi rolini , ya’ni xarid mahsulotlarini tanlashni erlar amalga oshirishni takidlagan. Demak ,oiladagi rollardan tashqari nikoh yoshi ham reklamalarning idrok qilinishini , baholanishini va xaridning amalga oshirilishida muhim ta’sir ahamiyatiga ega. O’rta yoshlilar oilasidan farqli yosh oilalarda farzandlarning yoshligi,ularni parvarishlash muntazam xotinlar zimmasida ekanligi erlar zimmasiga xarid qilish, xarid qarorini qabul qilish kabi rollarini bajarishni yuklaydi.Ma’lum mahsulot xaridi taklifini beruvchi , yani ta’sir etuvchi shaxs rolini esa oiladagi ayol yoki farzand bajaradi.Ko’p hollarda dorilar va tibbiyot vositlari reklamalari bilan xotinlar qiziqadilar ,sababi ular o’zlarini oila a’zolarining salomatligiga ma’sul deb hisoblaydilar.Shuningdek, dori-darmonlar, tibbiyot vositalari ,tozalash vositalari,oziq-ovqatlar, gigiena mahsulotlari va kiyim-kechaklar reklamalari xotinlarga yo’naltirilgan bo’ladi. Oiladagi ayollar o’zlari xarid jarayonini amalga oshirmasada,xarid qaroriga ta’sir etuvchi shaxs sifatida rol o’ynaydilar.Alina Dudarevaning ta’kidlashicha , ayollarga yo’naltirilgan barcha telereklamadan 39 foizi o’z ehtiyoji-kosmetika, parfyumeriya va dori-darmonlarga ,61 foizini uyi, oilasi ,bolalari va eri uchun foydalanadigan vositalarga to’g’ri keladi.Oila va uy- yumushlariga mo’ljallangan reklamalar orasida 23 foizini ayol-onaga , 38 foizini ayol-bekaga va ayol-farroshga yo’naltirilgan. Ispan ayollar institutining xabar berishicha, aynan kir yuvish va tozalash vositalari reklamasi ayolni chegaralaganday ifodalaydi. Tadqiqotchi olimlar D.Endjel, R.Blekuell,P.Miniardlarning ta’kidlashicha , oilada oziq-ovqat mahsulotlarining faol xaridorlari xotinlar hisoblanib , ular oila a’zolarining salomatliklari uchun o’zlarini ma’sul hisoblashadi.Shu bois ham ko’pincha oziq-ovqat mahsulotlari reklamalari xotinlar va ularning fikriga ta’sir etuvchilar sifatida bolalarga yo’naltirilgan bo’ladi.Demak, reklama qilinadigan mahsulotlarning idrok qilinishida oiladagi har bir shaxsning bajaradigan rollari muhim ta’sir ahamiyatiga ega bo’lib , u xarid jarayoniga ham , reklamalarning baholanishida ham o’z ta’siriga ega . Bu o’rganilgan ilmiy tadqiqotlarda o’z tasdig’ini topgan bo’lib, beriladigan reklamalrning aniq guruhini tanlashda oilaviy rollarni etiborda tutish tavsiya etilgan. Bundan tashqari ijtimoiy rollar timsollarini mahsulotlar reklamasida bevosita ifodalanishi ham unga nisbatan ijobiy munosabatning shakllanishini ta’minlab, adekvat idrok qilinishiga imkon yaratadi 55 Karimova V.M.,Akramova F.A.Iqtisodiy psixologiya.Ma’ruzalar matni.T,:2005,B.32 |