R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

A m iloidozga olib kela oladigan sab ab larga qarab uning quyidagi turlari tafo­
vut etiladi: 1) birlam chi idiopatik am iloid oz; 2) irsiy (genetik, oilaviy) am iloidoz; 
3) ikkilam chi (tu rm u sh da orttirilgan) am iloidoz; 4) keksalik am iloidozi.
Jarayonning nechog'lik tarqalganiga qarab, am iloidozn in g quyidagi xillari 
ajratiladi:
1) am iloidozning tarqalgan, y a n i sistem aga aloqad or shakli, bu nda ko'pgina 
organ va to'qim alar shu jarayon ga qo'shilib ketadi. Plazm atik hujayrali diskra- 
ziyaga u chraydigan am iloidoz sistem aga aloqad or reaktiv v a oilaviy am iloidoz 
shu ju m lad an d ir;
2) lokal, y a n i m ahalliy am iloidoz, b u n d a am iloid ochoqli tarzda to'planib 
b o rad i v a qan day bo'lm asin biror o rg an d a ko'riladi. K eksalarda uchraydigan 
m iya va y u rak am iloidozi, o'sm asim on lokal am iloidoz ham shunga kiradi.
O rgan va sistem alardan qaysi birlari ko'proq zararlanishiga qarab am i­
loid ozn in g qu yidagi sh akllari ajratiladi: nefropatik, epinefropatik, splenopatik, 
k ardiopatik, neyropatik, gepatopatik am iloidoz, A P U D - am iloidoz, aralash 
am iloidoz.

---

Birlamchi (idiopatik) am iloidoz uchun m ezoderm al to q im alar: yurak-tom ir- 
lar sistem asi, ko'ndalang-targ'il v a silliq m uskullar, teri n ervlarin in g tarq o q h o l­
d a k o p ro q zararlanishi xarakterlidir. A m iloidoznin g bu tu rid a «o ld in d an b or» 
yoki y o ld o sh kasallik bo'lm aydi.
Ikkilamchi am iloidoz (sistem aga aloqador, reaktiv am iloid oz) tabiatan ta r­
q o q b o lib , ko'pgina kasalliklarning asorati tariq asid a b o sh lan ad i va talaygina 
organ va to'qim alarni zararlantiradi. A m iloid oznin g h am m ad an k o ra k o p ro q
uchraydigan bu shaklida zardob oqsili o'tm ishdoshi SA A dan h o sil bolu vch i 
A A -oqsilli am iloid top lan ib boradi. Ikkilam chi am iloid oz u zo q cho'zilib, h ujay­
ralarn in g yem irilishi bilan birga davom etib b orad igan su ru n kali y allig lan ish
jarayonlari n atijasida boshlanadi. M ikroblarga qarsh i kim yoterapiya rasm
b o lm asid an ilgari ikkilam chi am iloid ozga asosan sil, osteom ielit, bron xoektazlar 
sabab bo'lar edi. A m iloidoz b osh lan ish iga m oyil qilib q o y ad ig an sh art-sharoitlar 
ju m lasiga yarali kolit, revm atoid artrit va bosh qa autoim m un k asallik lar ham
kiradi.
Irsiy am iloidoz to'qim alarda tarq o q holda am iloid to'planib borishi bilan 
tariflan adi. A m iloid oq sil fibrillalari A A -oqsildan tuzilgandir. A m ilo id n in g bu 
xili O rta dengiz m am lakatlarida (Ispaniya, Portugaliyada) k o p ro q uchraydi. 
K o p uchrab turadigan v a aso san buyraklar zararlanishi bilan o'tadigan O rta  
dengiz isitm asi (davriy kasallik) shu toifa am iloid ozga m iso l b o lib xizm at qilishi 
m um kin.
Irsiy am iloidozning b o sh q a xillari ham m a lu m . U lar kam uchraydi va ta ­
biatan m ahalliy b o lad i. M asalan , isitm a chiqishi, bad an ga eshakem tosh ishi va 
qu loq eshitm aydigan b o lib qolishi bilan o'tadigan n efropatik am iloid oz (A ngli- 
yada tasvirlangan M akkl va U ells form asi) yoki q o l oyoqlarning periferik nerv- 
lari zararlanadigan (A m erika, Portugaliyada ko'proq u ch raydigan ), neyropa- 
tik am iloid oz shular ju m lasiga kiradi. D aniyaliklarda ko'riladigan k ardiopatik 
am iloidozni ham shu qatorga kiritish m um kin.
Plazm atik hujayralar diskraziyasiga bog'liq, am iloidoz (buni ba’zan birlam chi 
am iloidoz deb aytishadi) tabiatan sistem alarga taalluqli b o lib , (hujayralarning 
aberrant klonlari tom onidan ishlab ch iqariladigan yengil im m u n oglobulin lar 
zanjirlari top lan ib borgan d a kuzatiladi. A m iloidoznin g bu xili m ielom a k asal­
ligida, plazm atik hujayralardan o'sib chiqqan xavfli o'sm ada uchraydi. B u k asal­
lik o sm a d a g i plazm atik h ujayralarning proliferatsiyaga uchrab, skelet suyaklari- 
d a p lazm otsitom a hosil qilishi v a suyaklarda osteolitik o zg arish lar boshlanish i 
bilan ta’riflanadi. M alignizatsiyaga uchragan p lazm atik hujayralar m onoklon al 
b o la d i va shunga ko'ra m ielom a oqsili (M oqsil) hosil qiladigan bir turdagi im- 
m unoglobulinlarni ishlab chiqaradi. Bundan tashqari, p lazm otsitlar faqatgina 
yoki К engil zanjirlarni sintezlab, ajratib chiqarishi m u m kin, bu zanjirlar Bens- 
Jons oqsillari deb ataladi v a m ielom a kasalligi bilan og'rigan b em orlarn in g qoni 
bilan siydigida paydo b o la d i, u lar m onokloyal gam m apatiyad a h am uchraydi.

---

M onoklon al gam m apatiya bilan og'rigan kasallar q o n id a 70 foiz hollarda Bens- 
Jon s o q sillari bo‘lgan taq d ird a ham , am iloidoz h am m a vaqt em as, balki atigi
6— 15 foiz h ollarda p ayd o bo'ladi. A m iloid hosil bo'lishiga qulaylik tug'diradigaii 
aso siy om il, aftidan, am iloid op oten sial yengil zanjirlar sintezlanib, keyinchalik 
u larn in g p archalanib borishidir. Q on zardobida B en s-Jon s oqsillari topilganida 
ko'm ikda p lazm atik hujayralar so n i ko'paygan bo'ladi. M onoklon al gam m apati- 
yada, m ielom a kasalligidan farq qilib, skelet suyaklari zararlanm aydi.
A m ilo id oz m ielom a k asalligi bilan m onoklonal gam m apatiyad an tashqari, 
garchi k am ro q h ollard a bo'lsada, hujayralar n eop lazm asiga aloqad or boshqa 
kasalliklarda, m akroglobulinem iya, nodulyar lim fom a va im m unoblastik lim- 
fadenopatiya kasallik larid a h am uchraydi.