R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Yurak am iloidozi faqat yurak m uskulining o'zida to'plangan am iloid 
k o rin ish id a yoki sistem aga alo q ad o r am iloidozn in g bir q ism i sifatida kuzatilishi 
m um kin. Sistem a organ larin in g zararlanishi o d atd a B-hujayralar diskraziyasi 
bilan bog'liq bo'ladi. A m iloid n in g faqat yurakda top lan ib qolishi ak sari keksa 
kishilarda k oriiad i (senil am iloidoz).
M akroskopik teksh irishda yurakdagi am iloid to'plam lari h am ish a h am to- 
pilaverm aydi. Ba’zan yurak o'lcham lari bir q ad ar kattalash gan bo'lishi m u m ­
kin, xolos. En dokard ostid a sh udring tom chilariga o'xshab ketadigan to'p-to'p 
ko'tarm alar paydo bo'lishi yu rak am iloidozining en g xarakterli an atom ik belgisi 
bo'lib hisoblanadi. B u ko'tarm alar kulrang pushti ran gda bo'lishi bilan ajralib tu­
radi.

---

G istologik teksh irishda am iloid to'plam lari su ben dokardial toplam lardan
tash qari aksari m iokard da topiladi. U lar m uskul tolalari o rasid a to'planib borib, 
shu tolalarning atrofiyaga uchrashiga sabab bo‘ladi. A m ilo id k o p to'planib q o l­
gan hollarda m u sku l tolalari halokatga uchrab, ularning so n i kam ayib ketadi, 
p irovard-n atijada bu n arsa m iokard otkazuvchanligi izdan chiqib, uning qisqa- 
ruvchanligi aynab qolish iga olib keladi. Tom irlarda va en dokard tagida ham
am iloid top lan ib qolishi m um kin.
Yurak am iloid ozida bem orlar o‘lim ining asosiy sababi — yurak yetish- 
m ovchiligidir.
Endokrin bezlar am iloidozi aksari buyrak usti bezlari, qalqon sim on bezda 
uchraydi. En dokrin bezlard a am iloid bez strom asi v a tom irlar endoteliysi tagida 
to'plana boshlaydi, so'ngra zo‘rayib borib, bezlar p aren xim atoz hujayralarini ham
zararlaydi. Shunisi qiziqki, am iloid k o p to'planib qolgan hollarda ham endokrin 
bezlarn in g funktsiyalari bu zilm ay qolaveradi. M asalan , buyrak usti bezlari 
paren xim asi am iloid bilan to'la-to'kis alm ashinib qolgan taqd ird agin a bu bezlar 
funktsiyasi susayadi, xolos. Buyrak usti bezlari am iloidozi A dd ison kasalligiga 
sabab bo'lishi m um kin (gipoadrenalinem iya). Endokrin bezlar am iloidozi tabi­
atan sistem aga alo q ad o r bo'lishi m um kin.
Boshqa organlarda h am am iloid boshlanishi m um kin. Yuqori va pastki nafas 
yo'llarida, m e’da-ichak yo'lining h am m a bo'lim larida am iloid to'plam lari uchrab 
turadi. B u n d a o'sm asim on m assalar hosil bo'ladiki, bularn i chin o'sm alardan 
ajratib, farqlab olishga to g'ri keladi. T ild a am iloid to'planib qolishi tilning kat­
talashib ketishiga — m ak roglo ssiyaga sabab bo'ladi. M eda-ich ak yo'li ko'proq 
zararlanadigan bo'lishi m u n o sabati bilan milk, ingichka va yo'g'on ichak biopsi- 
yalari am iloid oz d iagn ostik asid a yord am berishi m um kin. B adan terisi, ko'zlar, 
n erv sistem asi h am zararlanadi. A m iloidning periferik n erv sistem asida ham
to'planib borish i am iloid ozn in g irsiy shakli bo'lishi m u m k inligid an dalolat b e­
radi. Y uqorida ko'rsatib o'tilganidek, arteriya va arteriolalar devorlarida am iloid 
to'plam larini topish m um kin.
A m iloid oznin g klinik m an zarasi qaysi organning zararlangan iga (am i­
loidozn in g olgan joyiga) va qanchalik zararlanganiga bog'liq. D arm onsizlik, tez 
charchab qolish, ozish sin gari biror tayinli kasallikka xos bo'lm agan shikoyat- 
lar am iloidozn in g ilk belgilari bo'lib hisoblanadi. Keyinchalik am iloidoz buyrak 
yetishm ovchiligi, gepatom egaliya, splenom egaliya bilan yoki yurak faoliyatining 
izdan chiqishi bilan nam oyon bo'lishi m um kin. Ikkilam chi am iloidozda k asal­
likning aso siy belgilari buyraklar zararlanib, sezilarli nefrotik sin drom paydo 
bo'lishi bilan tariflan adi.
Faqat yurakda paydo bo'ladigan am iloidoz aksari 80 yoki 90 yoshli keksa 
kishilarda kuzatiladi. Intrakardial am iloid to'plamlari yurak o'tkazuvchanligi 
izdan chiqishiga yoki ro'yi-rost kardiom iopatiya paydo bo'lishiga olib keladi. 
Yurak am iloid ozida o'lim ga olib b orad igan asosiy sabab — yurak aritm iyasidir.

---

Eng ishonchli diagn ostik m ezon biopsiya olib, kesm alarn i qizil kon go b i­
lan boyash dir. O datda, biopsiya am iloid distrofiyasi bor deb taxm in qilinayot- 
gan organdan olinadi. M asalan, buyrak funktsiyasi izdan chiqqan hollarda 
(buyrak yetishm ovchiligida) buyrakdan biopsiya olinadi. T arqoq am iloid ozd a 
tog'ri ichak va m ilk biopsiyalari ijobiy natija beradi. Im m unotsitlarga alo q ad o r 
am iloidozda zardob oqsillari va siydikni elektroforez va im m unoelektroforezdan 
o‘tkazish usullarini q o llash m um kin. Bunday h ollard a skelet suyaklari m ielom a 
bilan zararlanm agan bo‘lsa ham k o m ik d a p lazm otsitoz topiladi.
K asallikning oqibati tarqo q am iloidozga uch ragan bem orlar uchun yom on. 
Bunday od am lar d iagn oz aniqlangan paytdan h iso b lagan d a bir yildan to uch yil- 
gacha u m r korad i.
Y O G ‘ D IST R O F IY A L A R I (L IP ID O Z L A R )
M ezen xim al y o g ‘ d istro fiy alari (lip id o zlar) n eytral yog'lar, x o le sterin va 
u n in g efirlari alm ashinuvining izdan ch iqishiga bog'liqdir. N eytral yog'lar ju d a 
tez sarflanadigan bo'lishi bilan ajralib turadi v a organ izm n in g energetik ehtiyo- 
jlarini qondirib boradi. U lar yog‘ depolarining aso siy q ism in i tashkil etadi (yogc 
kletchatkasi, charvi).
N E Y T R A L Y O G ‘L A R A L M A S H IN U V IN IN G B U Z IL IS H I
N eytral yog'lar alm ashinuvining buzilishi y og to'qim asidagi ular m iq d o ri­
ning ortib ketishi (sem irish , yog‘ b osishi) yoki, aksincha, kam ayib qolishi (ozish) 
bilan nam oyon bo'ladi. Yog' b osishi odam nin g u m um an sem irib ketishi yoki har 
joy, har joyiga yog' to'planishi (lipom atoz) bilan ifo dalanish i m um kin.