R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

atrofiyaga uchrab, h ujayralarida lip ofu ssin to'planib boradi. Q ong'ir atrofiya deb 
an a sh un day h o d isaga aytiladi.
L ip o fu ssin lipidlar v a fosfolipidlarning oqsillar bilan hosil qilgan kom pleks 
polim erlaridan iborat. Bu — lip ofu ssin n in g hujayra organellalari m em branalari- 
dagi lipidlar p erok sid oksidlan ishi n atijasida hosil bo'lishini k o rsatad i, bu hoi 
keksayib borish jarayon ida erkin rad ikallar hujayra m em bran alarin in g tobora 
ko'proq eskirish iga sabab bo'ladi degan nazariyani tasdiqlaydi. N isbatan yosh 
o d am lard a ovqatga yolch im aslik n atijasid a ancha tez lip ofu ssin h o sil bo'lib b o ri­
shi lipidlarnin g p eroksid lan ish iga to'sqinlik qiluvchi antioksidantlarning ovqat- 
d a yetish m asligiga bog'liqdir.

---

P R O T E IN O G E N P IG M E N T L A R
Proteinogen pigm en tlarga m elanin, adren oxrom va enteroxrom affin hujay­
ralar gran ulalarining pigm enti kiradi.
M elanin (yunoncha m elanoz, y an i qora degan so‘zdan olingan ) endogen, 
tirozinogen pigm entdir. Fiziologik sharoitlarda ep iderm isn in g m alpigiy qava- 
tidan va ju n -soch lar so g o n ch asin in g epiteliysidan ishlanib ch iqadi. O dam so- 
chi, badan terisi, ko‘zlarining rangi m elaninga bog'liq. Bu p igm en tn in g m anbai 
tirozin am inokislotasidir. T irozin aza degan pigm en t tirozin n in g digidrooksife- 
nilalanin (D O FA )gacha oksidlan ishini katalizlaydi, D O FA esa p rom elan in b o lib
hisoblanadi.
M elanin hosil b o lish reaktsiyasi, y an i p rom elan inn in g m elan inga aylanish 
ho disasi m elanotsitlarda b o lib o'tadi. D igidrooksifenilalan in ning m elanotsitlar 
G olji apparatida p olim erlanib, m em brana bilan cheklangan, m elan osom alar deb 
ataladigan m ayda-m ayda donalar hosil qilishi elektron m ikroskoplar yord am ida 
aniqlangan. M an a shu m elan osom alar yoki u larn in g to'plam lari op tik m ik ro s­
kop ostid a ham ko'rinadigan pigm ent donalarini tashkil qiladi.
M elanotsitlar o d atd a badan terisi, soch va ju n follikulalari, ko‘z to r pardasi- 
ning p igm entli epiteliysi, ichki quloq, yum sh oq m iya p ardalari, bu yrak u sti b ez­
larining m iya qavati, m iyaning q o ra substan siyasida uchraydi. B ad an terisida 
epiderm is bilan derm a o rtasid ag i chegarada joylash gan dendritik hujayralar 
m elanotsitlar vazifasini ado etib boradi. M elanotsitlar o‘z dendritlari yordam ida 
epiderm isn in g bazal hujayralari bilan tutashib, u larn in g sitop lazm asiga m ayda- 
-m ayda m elanin donalari (m elanosom alar) ajratib ch iqaradi D erm a fagotsitlari 
m elaninni o'ziga olib (yaqin orad agi m elanotsitlardan yoki ep iderm isn in g b a ­
zal hujayralaridan), m eianoforlarga aylanadi. A so san an a sh u m elanoforlarning 
bir-biriga yopishib g'uj bo'lishi yoki aggregasiyalanishi od am n in g b ad an ig a sep- 
kil tosh ishiga sabab b o lad i, sepkil toshgan jo yga quyosh nurlari tasir qilganida 
m a’lum ki, sepkil donalari qorayadi. U larning qorayishi sh un ga b o g liq k i, ultra- 
binafsha nurlar m elan ositlarda m elanin sintezlanishini kuchaytiradi.
M elanogenez jarayon iga sim patik nerv sistem asi, vitam in C , kortizon va gi- 
drokortizon tasir qilishi m um kin, bular m elanin sintezini susaytirib qo'yadi. Shu 
bilan birga adrenokortikotrop gorm on pigm ent sintezini kuchaytiradi. Erkin 
m elanotsitlar (m elanoforlar) va epitelial m elanotsitlar tafovut qilinadi.
Pigm ent alm ash in uvin in g buzilishi: irsiy va turm ushda orttirilgan b o lish i 
m um kin. Bular bad an terisida pigm entlar ko‘p ayib ketishi (m elanin hosil 
bolishining kuchayishi — giperm elanoz) yoki term ing shu pigm entni ishlab chiqa- 
rish xususiyatini yoqotib qoyishi (gipomelanoz) bilan ifodalanish i m um kin. Shu 
jarayon larnin g n e ch o g lik avj olgan iga qarab m elan ogenezning u m um iy va m a­
halliy o'zgarishlari tafovut qilinadi.