R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

d a, nerv, m uskul va bez toqim asi elektrogenezida, sinapslardan tasirotni otkazish 
jaray o n larid a, hazm va endokrin: bezlarining sekretor va inkretor funktsiyalarini 
y u zag a chiqarishda, m uskul qisqarishining molekulyar m exanizm ida, bir qancha 
ferm en tativ jaray o n lar ustidan n azorat olib borishda ishtirok etadi.
K alsiyn in g 90 foizi kalsiy karbon at, kalsiy fosfat shaklida, xlor bilan birik- 
kan birikm alar h olida tishlarda, su yak va tog'ay to'qim alarida bo‘ladi. K alsiy­
n in g qolgan qism i oqsillarbilan hosil qilingan m urakkab birikm alar korin ish id a 
yoki ionlash gan holatda yu m sh oq to q im alar hujayralarining ichida, hujayradan 
tash q arid agi su yuqlikda joylashgandir.
K alsiy organizm ga ovqat bilan birga kiradi va ingichka ichakda so'riladi. 
M agniy, fosfo rn in g ortiqcha bo'lishi, ovqat bilan kiradigan y og‘lar yetishm ovchi­
ligi y oki ortiqchaligi kalsiyning so‘rilish jarayon iga yom on ta’sir o'tkazadi. Ovqat 
bilan ortiqch a m iq d o rd a k iradigan uglevodlar ham kalsiyning so'rilishiga 
to sq in lik qilishi m u m kin. C hun ki bu lar kalsiy bilan erim aydigan cho'km a h o ­
sil qiladi. Shunday qilib, od am to'gri ovqatlangan m ah aldagin a kalsiy yetarlicha 
so'rilishi m um kin.
O vqat bilan birga organizm ga kiradigan kalsiy tuzlari karbonat kislota 
ish tirokida oqsilli kolloidlar ta’siri bilan qonda erigan holatda saqlan ib boradi. 
K alsiy aso san yo‘g o n ichak bezlari, buyraklar orqali va o‘t bilan birga ajralib 
ch iqadi. K alsiy ajratilishi od am ovqatin in g tabiatiga bog'liq.
K alsiy alm ash in uvin in g buzilishi ju m lasiga quyidagilar kiradi:
1) suyaklardagi kalsiy m iqdorining oczgarishi va shu m unosabat bilan paydo 
bo'ladigan suyak sistem asi kasalliklari;
2 ) yum shoq toqim alarning ohaklanishi: metastatik ohak «m etastazlari» (um u­
m iy ohaklanish), distrofik ohaklanish (m ahalliy ohaklantsh), metabolik ohakla- 
nish;
3) kovak organlarda tosh hosil bo'lishi.
SU Y A K L A R D A G I K A L S IY M IQ D O R IN IN G 0 ‘ Z G A R IS H I
Suyaklarnin g m etafizlari bilan epifizlaridagi oz qatlam kalsiy va ba’zi boshqa 
elem entlar (kaliy, natriy, magniy, vism ut, sim ob va boshqalar) ning labil deposi 
bo'lib, kalsiy shu yerdan qonga o son g in a o'tib turadi. Suyakning qattiq m od-

---

d asid a kalsiy n isbatan barqaror holatda bo'ladi va qo n ga unchalik o‘tm aydi. 
K alsiyning o'zlashtirilishi, suyaklar qanchalik safarbar etilishini aso san p arati­
reoid bez gorm on i (peratgorm on ), qalqonsim on bez p arafollikular apparati gor- 
m oni (kalsitonin) v a vitam in E) nazorat qilib boradi. P aratgorm on bilan vitam in 
D sinergik tasir ko'rsatadi.
Paratgorm on ortiqcha hosil bo'ladigan m ah allard a osteoklastlar faolligi 
ortib, suyaklar rezorbsiyasi kuchayishi m unosabati bilan giperkalsiem iya h o d is­
asi boshlanadi. P aratgorm onning ta’sir ko'rsatadigan aso siy jo yi suyakdir. Shu 
gorm on ta’siri ostid a suyak to q im asi undagi h am m ineral, ham organ ik m o d ­
dalar erishi hisobiga so‘rilib ketadi. Paratgorm on bu yrak k analchalarida kalsiy 
reab-sorbsiyasini kuchaytirib, buyraklar kalsifikatsiyasiga sabab bo'ladi.
K alsiy alm ashinuviga tasir k orsatish i jihatidan kalsitonin p aratgorm on n in g 
antagonistidir. K alsitonin ta’sirida qon d agi kalsiy m iqd ori, suyaklardagi o ste o k ­
lastlar soni kam ayib, osteoporoz h odisasin in g oldi olinadi. K alsitonin yurak, 
buyraklar kalsifikatsiyasiga yo'l qo'ymaydi.
A ncha ko'p uchrab turadigan ikki kasallik — tegishli boblard a tasvirlab 
o'tilgan paratireoid osteodistrofiy varaxit su yaklardagi kalsiy m iqd orin in g 
o zgarish ig a bog'liqdir.
Y U M S H O Q T O 'Q IM A L A R N IN G O H A K L A N IS H I