R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Distrofik ohaklanish (petrifikatsiya) nekrozga uchragan joyn ing to'planishida 
yoki ch uqur distrofiya holatiga tushgan to'qim alarda boshlanadi. Bunda 
to'qim alarda petrifikatlar, ya’ni tosh dek qattiq bo'ladigan oh ak donalari, kon- 
glom eratlari y uzaga keladi. Petrifikatlar kazeoz sil och oqlarid a, zaxm gum m a- 
larida, infarktga uchragan joylar, su ru nkali yallig'lanish fokuslarida, revm atik 
en dokardit paytida p aydo bo'ladi (25-rasm ). Distrofik ohaklanish h odisasi chan- 
diqlan gan to'qim ada (m asalan , revm atik endokarditda yurak qo pqoqlarida), 
aterosklerotik pilakchalarda bosh lan adi. B achadondan tashqaridagi hom ila- 
do rlikd a o'lgan hom ilan in g oh aklanib qolganligi ham tasvirlangan. O'lib qolgan 
p arazitlar (trixinalar, exinokokklar), trom blar (vena toshi — flebolit) petrifi- 
k atsiyaga u chraydi v a hokazo.

---

25-rasm . R evm atik endokarditda aorta q o p q o q larid a paydo bo‘lgan 
distrofik ohaklanish.
Metobolik oxaklanish m ahalliy va sistem a doirasida bolishi m umkin. B u h o d i­
sa sistem a doirasid a bo'lgan ida teri, teri osti yog' kletchatkasi, paylar, fassiyalar, 
aponevrozlar bo'ylab, m uskullar, n ervlar va tom irlarga oh ak cho'kib tushadi. 
Sistem a doirasidagi m etabolik ohaklanishda dastlab biriktiruvchi to q im ad agi 
lipidlar alm ashinuvi izdan ch iqadi deb taxm in qilinadi, shu m u n o sabat bilan bu 
jarayonni lipokalsino granulyom atoz deb atash tak lif qilin m oqda.
Cheklangan kalsin oz yoki oxakli p od agra qo‘l-oyoq barm o q lari terisid a plas- 
tinkalar kurinishida oh ak to'planib qolishi bilan ta’riflanadi.
Interstisial kalsinoz patogenezi o'rganilgan em as. Bufer sistem alarnin g beqa- 
ror holga kelib, kalsiy m iqd ori kam ayganida uning q o n d a saqlan ib tura olm asligi 
m a lu m darajada aham iyatga ega. O haklangan joylard a faqat m ikroskop ostid a 
ko'zga tashlanadigan m ayda-m ayda donalar paydo bo'lishi (gardsim on kalsinoz) 
yoki oddiy k ozga yaxshi k o rin ib turadigan o'choqlar yuzaga kelishi m um kin. 
K alsin ozga uchragan to q im a qattiq, m o'rt bo'lib, tosh ga o'xshab turadi. K alsinoz 
ochoqlari atrofida reaktiv yallig'lanish boshlanib, biriktiruvchi to'qim a hujayrala­
ri ko'payadi, yot tanalar u lkan hujayralari to'planib, fibroz kapsula paydo bo'ladi.
Kalsinozning aham iyati har xil va m exanizm iga, oh aklanish ning qanchalik 
tarqalgani h am da tabiatiga bog'liq. Chunonchi, tarqalgan interstisial kalsinoz 
zo'rayib boradigan og'ir kasallikdir. Shu bilan bir vaq td a oh ak m etastazlarinin g 
klinik belgilari bo'lm aydi. K alsiy tuzlarining tom irlar devorlariga cho'kib q o li­
shi (aterosklerozda) tom irlar funktsiyasi izdan chiqishiga (tom irlar yo'li torayib 
qolishiga) olib keladi va bir qan ch a asoratlarga sabab bo'lishi m um kin (m asalan , 
tom ir trom boziga). Shu bilan birga parazit o'lib qolgan jo yd a kalsiy tuzlarining 
to'planib borish i ijobiy aham iyatga egadir, chunki jarayon bitib borayotgan idan
darak beradi. Bunday hollarda parazit yoki m ikobakteriyalar tirik to'qima ichida 
go'yo ko'milib ketgandek bo'ladi.

---

T O S H H O S IL B O X IS H I
K alsiy alm ash in uvin in g buzilishi bosh qa bir p atologik jarayon ga — toshlar 
hosil bo'lishiga h am sabab bo'ladi. Toshlar hosil bo‘Iishida oksalat kislota, purin 
aso slari alm ash in uvin in g buzilishi h am aham iyatga ega.
Toshlar erkin holda yotadigan tuzilm alar bo'lib, aso sida kalsiy yotadi. U lar 
ko'pincha siydik va o‘t yo'llarida h osil b o la d i va shu n arsa buyraktosh h am da o‘t- 
tosh k asallik lariga olib kelishi m um kin.
T oshlar paydo bo'lishida (litogenezda) quyidagilar m uhim aham iyatga ega:
1) infeksiya, m ahalliy yallig'lanish jarayon i b o lish i; 2) o t kislotalari va o‘t b i­
lan birga ajralib ch iq ad igan b o sh q a an organ ik m o d d alar biosin tezin in g b u z­
ilish i; 3) p aratireoid bezlar giperfun ktsiyaga uchrab, giperkalsiem iya bosh lan i­
shi; 4) idiopatik giperkalsiem iya; 5) suyaklar sh ikastlangan ida, Bene — Bek 
— Sh au m an n sarkoidozi, gipervitam inozlar m ah alida, ishqorlar, kalsiy tuzlari 
u zo q ichib yurilganida, qattiq suv iste’m ol qilinganida boshlanadigan giperkalsi­
em iya; 6) h ar qan day sabablarga k o ra boshlangan giperkalsiuriya (siydik bilan 
k o p m iq d o r k alsiy chiqishi).
A lm ash in u v jarayonlari b u zilgan ida hosil bo'ladigan tosh o d atd a kristalloid 
tuzilishda, alm ash in uv bu zilm asd an turib, m ahalliy tarzda, m asalan , yallig'lanish 
sh aroitlarid a yuzaga keladigan tosh esa qat-qat tuzilishda b o lad i. Chunonchi, 
xolesistitlard a o't p u fagid a epiteliyning kochib tushish h o d isasi kuzatiladi; ko'chib 
tu sh ad igan h ujayralar va sh ilim shiqdan iborat shu bolak ch alarga tuzlar singiydi, 
sh u bilan birga u lar o'sha b o lak ch alarn i qavatm a-qavat qoplab boradi va har bir 
b u n d ay qavat xu d d i ko'ndalangiga arralangan daraxt tanasidek chiziqlar bilan 
b o sh q a qavatdan ajralib turadi. Bordi-yu, ikkala jarayon, y an i kristallanish va 
qavatlanib borish jarayonlari birga qo'shilib, birga dav om etib b orad igan bo'lsa, u 
vaq td a tosh aralash tuzilishda: o'rtasi qat-qat, chetlari radial yo'nalishda b oladi.
T osh larn ing katta-kichikligi har xil b o lish i m um kin. Q ovu qd a kattaligi bola 
m u sh tid ek yirik tosh lar bo'lishi m u m kin, lekin qu m zarralaridek m ayda toshlar 
h am bo'ladi. K asallikni qan day o'tishi toshning katta-kichikligiga bog'liq em as- 
ligini aytib o'tish kerak. O d am d agi tosh ju d a yirik b o lish i va kishi buni bilm asligi 
h am m um kin. B u n d ay holda odam toshni olib yuraveradi-yu, lekin kasal bolib
hisoblanm aydi. T oshlarn ing shakli ju d a har xil: sh arsim on , sigara ko'rinishida, 
tu tm evasiga o'xshash va hokazo. Tosh so'riladigan bo'lsa, h alqasim on shaklga 
kirib qolishi, yarim oy, q u m don alari ko'rinishida b o lish i m um kin.

---

26-rasm . H ar xil shakldagi o't toshlari: 
a — aralash toshlar, b — xolesterinli toshlar, v — m ayd a pigm entli toshlar.