R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Tasir m exanizm iga ko'ra: bevosita nekroz, bilvosita nekroz tafovut qilinadi. 
Bevosita nekroz zarar yetkazadigan om il bevosita tasir qilgan m ah allarda, m asa- 
lan, m exanik shikastlanish, vaq tida yuqori va p ast harorat tasir etgan paytlarda 
paydo b o lad i. Z aharli m oddalar, aksari bakteriyalardan ch iqadigan zaharlarning 
to q im aga ta’sir qilishi n atijasida boshlanadigan toksik nekroz ham bevosita nek­
roz ju m lasig a kiradi. Bilvosita nekroz tom irlar sistem asi, n erv v a en dokrin siste- 
m alar ishtirokida bilvosita y o l bilan boshlanadi. B o sh m iya sh ikastlangan m a­
h allarda me’dad a to satd an yara paydo bolib, m ed a sh illiq p ard asin in g nekrozga 
uchrashi ana shunday nekrozlarga m isol b o lish i m um kin.
Birlam chi va ikkilamchi nekroz, ochoq holidagi va um um iy nekroz ham tafo­
vut qilinadi.

---

P ato lo g ik an ato m iy asi. N ekrozga uchragan toq im a yaltiroqligini yo'qotib, 
xira, gu n gu rt bo‘lib qolad i v a ran gi, zichligi, ko'pincha esa hidi bilan ham tirik 
to‘qim ad an ajralib turadi. 0 ‘lik to q im odatdagi toq im ad an ko'ra rangi ochroq 
b o lish i, o q -sarg4sh tu sd a b o lib ko'zga tashlanishi( m iokard, buyrak, jigard a) 
yoki qo'ng'ir-qora tu sga kirib qolish i m um kin ( badan terisi, ichakda). O 'zining 
zichligi, ya’ni kon sisten siyasi jih atidan nekrozga uchragan to q im a ancha yum- 
sh oq, nam , ilvillagan yoki qattiq b o lib turadiki, bu n arsa to'qim an ingoz xususi- 
yatlariga ham , nekrozni keltirib ch iqargan sabablarga ham bog'liqdir. M asalan» 
bo sh m iyada h am ish a n am n ekroz boshlanib, m iya to q im asi yum shab qoladi, 
en sefalom alatsiya deb shuni aytiladi.
N ekrozga uchragan to'qim a m ikrosko pd a tekshirib ko'rilganida o'ziga xos 
tuzilishini yoq otib qo'ygani k o z g a tashlanadi. H ujayralar sitoplazm asi koagu- 
latsiya, gom ogenizasiya, vakuolizatsiyaga uchraydi va erib ketadi. Yadrolarda 
kariopiknoz, karioreksis, k ariolizis b orligi kuzatiladi. E lastik va retikulyar tola­
lar h am p archalanib eriydi, kollagen tolalar gom ogenlashib, b u lar h am yem irilib 
ketadi. N ekrozga uch ragan jo ylarga q o n singib, ularga leykositlar, m akrofaglar 
sizib ch iqadi (infiltratsiya).
N ekrozning avj olib borish jaray o n id a uch bosqich tafovut qiladi: 1) nekroz 
oldi bosqichi (to'qim a, organ n in g qay tm as o'zgarishlar bosh lan m asid an oldin- 
gi holati), 2 ) nekroz bosqichi (to'qim a, organning halok b o lish i), 3) destruktiv 
o'zgarishlar bosqichi (to'qim a detritin in g parchalanib, chirib ketishi, qoldiqlari- 
n in g cheklanib turishi).
N ekroz atrofidagi tirik to'qim alarda dem arkatsion yallig'lanish degan hodisa 
b o sh lan ad i va u nekroz b o lg an jo yn in g cheklanib, surilib ketishiga yo'l ochadi. 
Ikkilam chi reaktiv yallig'lanish deb ataluvchi shu jo yd a tom irlar ju d a kengayib, 
to'qim a detritini yutib oladigan bir talay m akrofaglar, keyinchalik fibroblastlar 
p ay d o bo'ladi, u lar n ekroz o'chog'ining kapsula bilan o'ralib qolishiga yordam
beradi.
N ekrobiotik jarayon larn in g tartibi va avj olib borish suratlari h ar xil bo'lishi 
m u m kin , bu patogen om iln in g tabiatiga, nekrozga uchragan to'qim aning 
xu su siyatlariga, organ izm n in g fun ktsion al holatiga bog'liq. M asalan , m arkaziy 
n erv sistem asid a n ekrobiotik o'zgarishlar, aytaylik, biriktiruvchi to'qim adagidan 
ko'ra ancha ilgari boshlanadi.
N ekroz qanday sh aroitda ro'y bergan iga qarab, har xil atam alar ishlatiladi. 
M asalan , nekroz tash qi m u hitga taqalib turm aydigan to q im ad a ro'y bergan 
b o lsa , u vaqtda buni infarkt deb aytiladi. Bordiyu, o lg a n jo y tash qi m uhit (havo, 
m ikroorgan izm lar) ga to'qnash k eladigan b olsa, buni gangrena deb atash rasm
b o lg a n (qol-oyoqlar, ichak gan gren asi va hokazo).
M o rfo lo g ik b e lg ila rg a k o 'ra nekrozn in g ikki turi: koagu latsion va kollikvat- 
sion n ekroz tafovut qilinadi.

---