3-ma’ruza : Ishlab chiqarishning sanitariyasi va gigiyenasi meyorlari, mazmuni

Mexanik shamollatish uskunalari
. Mexanik shamollatish sistemalarida havoning bir joydan 
ikkinchi joyga ko‘chishi markazdan qochma va o‘qli shamollatkichlar yoki ejektorlar yordamida 
amalga oshiriladi (3.5-rasm). Markazdan qochma shamollatkichda kurakli ishchi g‘ildirak 
chig‘anoqsimon kojuxda, o‘qli shamollatkich esa silindrik kojuxda joylashgan bo‘ladi. Markazdan 
qochma shamollatkichlar past bosimli (1000 Pa gacha), o‘rta (1000 dan 3000 Pa gacha) va yuqori 
bosimli (3000 dan 15000 Pa gacha) bo‘ladi. Shamollatish tizimida havoni tozalash qurilmasi 
muhim ahamiyatga ega. Buning uchun havo maxsus chang ushlagich va fil’trdan o‘tkaziladi. 
Chang ushlagichni keng tarqalgani siklon hisoblanadi. 
 
2. Ishlab chiqarishda yoritish va uni meyorlari. 
Ishlab chiqarishda yoritish mehnatning muhim gigiyenik ko‘rsatkichi, uni ilmiy tashkil etishning 
ajralmas qismi va ishlab chiqarish madaniyati hisoblanadi. Yorug‘lik orqali biz tashqi 
omillarning sifati shakli haqidagi informatsiyalarni ko‘zimiz orqali miyamizga etkazamiz. Yorug‘lik 
orqali biz narsalarni o‘lchami, rangini osonlik bilan seza olamiz. Yorug‘likda biz uzoq vaqt 
charchamasdan, sifatli va unumli ishlash mumkin. Yorug‘likni ta’sirida ishlab chiqarishda jarayonlarni 
xavfsiz bajarish mumkin. Normal yorug‘lik, ishlovchilarning ruhiy holatiga ijobiy ta’sir etadi. Yoritish 
tabiiy (bevosita quyosh yordamida uning nurlarini fazodagi diffuziyasi orqali) va sun’iy (elektrik 
lampalar yordamida amalga oshiriladigan) bo‘ladi.
Etarli bo‘lmagan yorug‘likda inson besamar ishlaydi, tez charchaydi, oqibati shikastlanishga 
ham etib boradigan xato, yanglish harakatlar qilish ehtimoli ortadi. Shikastlanishlarning 5 foizi 
kasbiy kasallik – ishdagi uzoqni ko‘ra olmaslik (blizorukost) sabab bo‘ladi. 
Yorqinlikning birligi nit (Nt) hisoblanadi. Berilgan yo‘nalishdagi latta sirtlarning 
yorqinligi YA (Nt) quyidagiga hisoblanadi: 
YA=dI

/dScos

bu yerda dI

-

yo‘nalishdagi nurlangan dS yuzaning yorug‘lik kuchi.
Insonning ko‘zi yorug‘likni har xil ko‘rinishlariga moslashish qobiliyatiga ega. Ishchi 
zonalarda keskin soyalarning mavjudligi ko‘zni yorqinlikning o‘zgarishiga moslanuvchanligi 
darajasini buzadi va ko‘zni charchashini kuchayishiga olib keladi. Bu esa ishchilarni jarohatlanish 
ehtimolini oshiradi. Asosiy rang deb bevosita xonaning ichki sirtini ko‘zgatushuvchi umumiy 
Д
Д
W

/
Д

Д





х



---

rangi tushuniladi. Asosiy rang yorug‘lik oqimini qaytarish qobiliyati bo‘yicha harakterlanadi va u 

s
>0<4 bo‘lganda yorug va 

s
<0,2 bo‘lganda qorong‘i hisoblanadi. 
Ko‘rish maydonida yorqinlikni teng taqsimlanishi uchun xona shifti va devorlarini yorqin 
salatrang, och-sariq, och-yashil va shunga o‘xshash ranglarga bo‘yash tavsiya etiladi. Ishlab 
chiqarish uskunalarini och-yashil ranga bo‘yash, harakatlanadigan qismini och-sariq va ochiq 
mexanizmlarini esa och-qizil ranga bo‘yash kerak. 
Yoritishning muhim harakteristikasi ob’ektlardagi yorqinliklarni asosiy rang bilan farqi 
hisoblanadi. K
o
=YA
r
–YA
o
/YA
r
, 
bu yerda YA
r
va YA
o
-asosiy rang va ob’ektning mos holda yorqinligi. 
Ranglarni asosiy rang bilan farqi K
o
>0,5 bo‘lganda ko‘p, K
o
=0,2-0,5 bo‘lganda o‘rta, K
o
<0,2 
bo‘lganda kam sanaladi. 
Yoritilganlikning pul’satsiya koeffitsienti K
yop
gaz razryadli lampalarni o‘zgaruvchan tokda 
ishlashida yorug‘lik oqimining o‘zgarishi vaqtidagi nisbiy tebranish chuqurligi bilan baholanadi.
K
yor 
=
%
100
2
min
max
ур
Е



, 
bu yerda: K
yor
-yoritilganlikni pul’satsiya koeffitsienti( 10-20 %); E
max
va E
min
-yorug‘likni 
tebranishi davridagi maksimal va minimal yoritilganlik, lk; E
ur
-yorug‘likni tebranishi davrida 
yoritilganlikning o‘rtacha qiymati. Ishchi yuzani yoritish sifati uni yoritishni tekisligiga ham 
bog‘liq bo‘ladi va notekislik koeffitsienti K
no
bilan baholanadi.
K
no
=E
min
/E
max
Ish joyida yoritilganlik gigiyenik talablarni qanoatlantirishi uchun yoritilganlikning 
notekislik koeffitsienti K
no 
0,3 lk dan kam bo‘lmasligi kerak. 
Ishlab chiqarishda yoritishning o‘rni katta sanaladi. Meyoriy yoritilganlik ishlab chiqarish 
unumdorligini 15% gacha oshishiga sabab bo‘ladi. Yoritish ikki usulda - tabiiy va sun’iy yo‘l bilan 
amalga oshiriladi.