Nazariy fizika kursi

t >
0 bo‘lsa, konusning 
yuqori kovagidagi (C) nuqtalar to'plami 
D 
{A)
voqeaga nisbatan mutloq kelajakni 
beradi. 
t
< 0 bo‘lsa, pastki kovakdagi 
y
nuqtalar 
(E)
to'plam i mutloq o'tm ishga 
to ‘g‘ri keladi.
mbox3. 
Nihoyat konusdan tash- 
qaridagi 
(D)
nuqtalar uchun interval 
fazosimon bo'ladi va ular 
A
voqeaga 
nisbatan mutloq uzoqlashgan deyiladi.
1.3-rasm: Yorug'lik konusi 
Chunki, 
A
va 
D
voqealarni yorug‘lik
signali bilan bog‘lash mumkin emas.
Yuqoridagilarni 
z ф
0 hoi uchun ko'rib chiqsak. uch o‘lchovli fa- 
zodagi konus to ‘rt o'lchovli fazodagi konusga aylanadi. Bunday konus 
Yevklid geometriyasida yo‘q. Lekin, Lorentz geometriyasida bunday 
sirt mavjud bo‘lib, 
“yorug'hk konusi
” deb ataladi. Bunday konusni 
tasavvur qilish uchun oddiy konus turli vaqtlarda chizilgan aylanalar 
to ‘plamidan iborat desak, yorug‘lik konusini sferalar to ‘plamidan iborat 
deb qarash mumkin.
1.3 
N isbiylik nazariyasida vaqt
Sanoq sistemalarning inersiallik chegarasini aniqlash tajrib a na- 
tijalarini talqin qilishda juda muhimdir. Har bir sanoq sistemasining 
inersiallik chegarasi mavjud. Buni ko‘z oldimizga keltirish uchun erkin 
tushayotgan raketa bilan bog'liq bo‘lgan sanoq sistemasini ko'rib chiqa- 
miz. O datda, bunday raketadagi ixtiyoriy jism bilan bog'langan sanoq 
sistema ideal inersial sanoq sistema hisoblanadi.
Raketaning uch qismida turgan jism uning orqa qismidagi jismga 
nisbatan Yerga kattaroq kuch bilan tortiladi. Raketaning uzunligi qan- 
cha katta bo‘lsa, kuchlar farqi shuncha k atta bo'ladi. Shuning uchun 
raketaning harakati davomida jism lar orasidagi masofa ortib boradi va 
kuzatish vaqti qancha k atta bo‘lsa, ular orasidagi farq shuncha k atta 
bo'ladi. Demak, birinchi jism bilan bog‘langan sanoq sistemani in­
ersial desak, ikkinchisi bilan bog'langan sanoq sistemani inersial deb 
bo‘lmaydi. Qachon har ikkalasini inersial deyish mumkin? Bu savolga
20

---

ja v o b
raketada o‘tkaziladigan tajrib a aniqligi bilan bog‘liq. Bunday 
noinersiallik natijasida yo‘l qo'yiladigan xatolik ta jrib a aniqligidan ki- 
chik bo‘lishi kerak. Demak, har qanday jism bilan bog‘langan sanoq 
sistemani m a’lum aniqlikda inersial deyish mumkin ekan.
Intervalning vaqtsimon, yorug‘liksimon va fazosimonlarga b o ‘linishi 
bir qator muhim natijalarga olib keladi.
Vaqtsimon intervalni