1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd
Yüklə 10,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Azərbaycanca
İt hürür At kişnəyir Toyuq qaqqıldayır Külək vıyıldayır Su şırıldayır Rusca Собака гавкает Лошадь ржет Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 358 Курица кудахчет Ветер воет Вода журчит Səs təqlidi nəzəriyyəsinə əsaslanılsa, bu sözlər hər iki dildə eyni səs tərkibinə malik olmalı idi. Təbiətin eyni səsi- nin müxtəlif dillərdə başqa-başqa səslərlə ifadə olunması, əsasən, dillərin fonetik xüsusiyyəti ilə bağlıdır. Məsələn, gürcü dilində (f) səsi, yapon dilində (l) səsi olmadığı üçün bu dillərdə danışanlar tərkibində həmin səslər olan təbiət səslərini olduğu kimi tələffüz edə bilmirlər. Bundan əlavə, səsi necə eşitmək və necə adlandırmaq da xalqdan asılıdır. Məsələn, suyun şırıltısını biz “şir” adlandırırıq, lakin rus- lar “jur” (çit) adlandırırlar və s. 7. Nəhayət qeyd etməliyik ki, bu nəzəriyyədə dilin yaranmasının ictimai mahiyyəti nəzərə alınmamışdır. Belə bir cəhət isə dilin mexaniki olaraq əmələ gəlməsi fikrinə aparıb çıxarır. Deməli, unudulur ki, dilin əmələ gəlməsi səbəbi onun ictimai mahiyyəti ilə bağlıdır. Bütün bu qüsurları ilə yanaşı, səs təqlidi nəzəriyyə- sində həqiqətə uyğun cəhətlər də vardır. Həmin nəzəriyyə bəzi sözlərin haradan əmələ gəldiyini düzgün başa düş- məyə istiqamət verir. Həqiqətən, hər bir dildə səs təqlidi əsasında əmələ gəlmiş müəyyən miqdar sözə təsadüf et- mək olur. Belə sözlər aid olduğu dilin obrazlılığında xüsusi rola malikdir. Məsələn, aşağıdakı nümunələrə fikir verək: “Cib-cib, cib-cib, cücələrim, mənim əziz cücələrim” (T.Mütəllibov). “Tramvayların səsi, maşınların gurultusu, bir-birinə qarışmışdı” (Ə.Qasımov). Biri var idi, biri yox idi, bir cik-cik sərçə xanım var idi. Bir az keçmişdi, bir də gör- dülər bir şey tappıltı ilə quyuya düşdü. Tülkü özünü saxla- ya bilməyib quyuya tullandı, guppultu ilə quyunun dibinə düşdü. Bir az keçmişdi, bir zorba qurd quyudakı daşı quy- Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 359 ruq hesab eləyib atıldı, şappıltı ilə quyunun dibinə düşdü (“Azərbaycan nağılları”). Körpə uşaqlar da təqlidi sözə meyil edirlər; məsələn, onlar, adətən, it əvəzinə hav-hav, cücə əvəzinə cib-cib kimi sözləri işlədirlər. Dilin əmələ gəlməsinə dair səs təqlidi nəzəriyyəsinin ayrı-ayrı əsrlərdə çoxlu tərəfdarları olmuşdur. Bu nəzəriyyə XVII əsrdən başlayaraq daha da geniş yayılmış və inkişaf etdirilmişdir. Həmin əsrin sonu və XVIII əsrin əvvəllərin- də alman mütəfəkkirlərindən Q.Leybnits bu nəzəriyyənin prinsiplərini qızğın müdafiə etmişdir. O, müxtəlif dəlillərlə dilin səs təqlidi əsasında əmələ gəldiyini sübut etməyə çalış- mışdır. Hazırda bir sıra xarici ölkələrdə bəzi dilçilər və eləcə də dillə maraqlanan bir çox filosof alimlər dilin mənşəyinə dair səs təqlidi nəzəriyyəsini əsas nəzəriyyə hesab edirlər. Bu nəzəriyyənin müasir tərəfdarları antik dövrün səs təqlidi müddəalarından heç cür ayrıla bilmirlər. Yüklə 10,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|