Lisoniy vaziyat. Til siyosati. Reja: Lisoniy vaziyat

ekzogloss
(yunon. 
exō
―tashqi‖) 
lisoniy vaziyat
deyiladi.
 
Ekzogloss 
lisoniy 
vaziyat o‗z navbatida muvofiqlashgan va 
muvofiqlashmagan bo‗ladi. 
Bir tilning tarmoqlari (ost tizimlari) majmuyiga 
endogloss
(yunon. 
endon 
– 
―ichki‖) 
lisoniy vaziyat
deyiladi.
 
Endogloss lisoniy vaziyat ham muvofiqlashgan va 
muvofiqlashmagan bo‗ladi. 

Sotsiolingvistikaning muhim tushunchalaridan yana biri – lisoniy vaziyatdir. 

Lisoniy vaziyat
– bir tilli xalq va bir necha tilli vaziyatda namoyon bo‗luvchi 
muammo. Bu terminni tushuntirishdan oldin uning tarixiga nazar tashlaylik.O‗tgan 
asrning 30—yillar da Osiyo va Afrika tillari bilan shug‗ullanuvchi chet el 
tilshunoslarining ilmiy ishlarida birinchi bor qo‗llangan. Faqatgina 60 – yillarga 
kelib, ayni bir vaqtda sobiq Sovet Ittifoqi va Amerika tilshunoslari bu tushunchaga 
ahamiyat berib, unga sotsiolingvistik ta'rif berishdi. 
I.Fergyuson fikricha, ...muayyan bir vaqtda, muayyan bir joyda qanday tildan 
foydalanilmoqda, tillar soni, qanday turdagi til ushbu arealda ishlatiladi, qancha odam
qanday sharoitda shu tilda gaplashadi, ushbu jamoa a'zolarining shu tilga bo‗lgan 
munosabati haqidagi masalalar, umuman olganda, tilning qo‗llanish doirasini 
―Lisoniy vaziyat‖ termini o‗z ichiga qamrab oladi. 
Lisoniy qurilma
. Vositachi til. Ko‗p millatli davlatlarda millatlararo muloqotga 
hizmat qiladigan til vositachi hisoblanadi. Masalan, rus tili – sobiq SSSRda, ingliz tili 
– AQShda va hokazo. 
1.
Regional til
ham vositachi til kabi har xil etnolingvistik yoki territorial-
sheva jamoalari orasidagi muloqot vazifasini bajaradi. U yoki bu davlatda umumiy 
tilning statusiga ega emasdir. 
3
Беликов В. И., Крысин Л. П. Социолингвистика. –М., 2001. –C. 15-16.

---

3 
2.
Mahalliy til
– og‗zaki, norasmiy muloqot tili, ko‗p millatli, davlatda kichik 
elatlar tili, territorial shevalar, shahar sodda tili, so‗zlashuv tili kiradi. 
3.