Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

 
2.2 Ishlab chiqarish korxonalari tuzilmasi 
 
Ishlab chiqarish korxonasi strukturasi. 
Korxona faoliyatining yakuniy 
natijasini belgilovchi muhim omillardan biri uning ishlab chiqarish 
strukturasi hisoblanadi. Ishlab chiqarish strukturasini samarali tashkil 
etilishdagina xo’jalik tizimi o’zida ishlab chiqarish vositalari va ishchilarni 
birlashtirgan yagona harakatlantiruvchi mexanizmga aylanadi. 
Har bir korxona turli sex uchastka va xo’jaliklardan, boshqaruv 
organlari va korxona xodimlariga xizmat ko’rsatuvchi tashkilotlardan tashkil 
topadi. Korxonaning ishlab chiqarish bo’g’inlari shuningdek boshqaruv va 
xizmat ko’rsatish bilan bog’liq bo’linmalar, ularning soni, ishlovchi xodimlar 
umumiy strukturani tashkil etadi. 
Korxonaning ishlab chiqarish bo’linmalari tarkibiga asosiy mahsulot, 
asbob uskunalar ishlab chiqaradigan, jihozlarni tamirlash, material, xom-
ashyo va tayyor mahsulotlarni saqlash bilan bog’liq sex va uchastkalar 
kiritiladi. Korxona xodimlariga xizmat ko’rsatuvchi tashkiliy bo’limlarga uy-
joy, kommunal xo’jaliklar, bolalar bog’chalari, oshxonalar, profilaktoriyalar, 
malaka oshirish bo’yicha o’quv yurtlari tarmoqlari kiradi. 
Umumiy strukturadan farqli ravishda ishlab chiqarish strukturasi ishlab 
chiqarish darayonini tashkil etish shaklini ifodalaydi va korxona 

---

30
o’lchamlaridan, sexlar soni, tarkibi, salmog’i, planirovkasi, ishlab chiqarish 
uchastkalari, ish o’rinlarini tarkibida o’z aksini topadi. 
Korxona ishlab chiqarish strukturasi juda ko’p omillar ta`sirida tashkil 
topadi, ishlab chiqariladigan mahsulot turi, xususiyati, konstruksiyasi, ishlab 
chiqarish texnologiyasi, ishlab chiqarish turi, ixtisoslashtirish darajasi, jihozlar 
va texnologik uskunalar xarakteri, ishlab chiqarish masshtabi, ishlab 
chiqarishga xizmat ko’rsatishni tashkil etish kabilar shular jumlasidandir. 
Ayniqsa strukturasining ishlab chiqarish jarayoni xususiyati bilan 
bog’liqligi diqqatga sazovordir. Chunki, ishlab chiqarish strukturasi korxona 
ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishning shakli hisoblanadi. Ushbu 
jarayon xususiyatlaridan kelib chiqib korxona ishlab chiqarish strukturasida 
asosiy va yordamchi jarayonlarni, shuningdek yondosh ishlab chiqarish 
ajratiladi. Ba`zi vaqtda yordamchi ishlab chiqarish tarkibida xizmat 
ko’rsatuvchi xo’jalik ham ajratiladi. 
Ishlab chiqarishni tashkil etishda birlamchi bo’g’in bo’lib ish o’rinlari 
hisoblanadi. Ish o’rni - ishlab chiqarish maydonining ishchi yoki ishchilar 
guruhi tomonidan maxsus jihoz va uskunalar yordamida ayrim operasiyalar 
bajariladigan qismidir. 
Ish o’rinlari individual (yakka tartibli) va kollektiv ish o’rinlariga 
bo’linadi. Yakka tartibli ish o’rnida faqat bitta ishchi ishlaydi. Masalan, 
tokarlik stanogida ishlaydigan tokar, tikuv mashinasida ishlayotgan tikuvchi. 
Kollektiv ish o’rnida bir ish o’rnida ishchilar kollektivi (brigada) faoliyati 
ko’rsatadi. Masalan: yig’uv konveyeridagi slesarlar brigadasi. 
Ayrim hollarda ko’p stanokli ish o’rinlari ham tashkil etiladi. Bunda bir 
ishchi birdaniga 2 yoki undan ortiq jihozlarni boshqaradi. Masalan: to’quvchi 
bir nechta to’quv stanogiga xizmat ko’rsatadi. 
Ish o’rinlarining maqsadga muvofiq birlashuvchi ishlab chiqarish 
uchastkalarini tashkil etadi. Ya`ni ishlab chiqarish uchastkasi bir xil turdagi 
mahsulotni ishlab chiqarish borasida texnologik jihatdan o’xshash ishlarni 
bajariladigan territorial jihatdan ajratilgan ish o’rinlari majmuidir. Ishlab 
chiqarishda ishtirok etish xarakteriga bog’liq holda ishlab chiqarish 
uchastkalari asosiy va yordamchi bo’lishi mumkin.
Ishlab chiqarish uchastkasida ishlab chiqarilgan mahsulotlar shu 
korxonada qayta ishlanishga mo’ljallanadi. 
Korxona ishlab chiqarish strukturasida yetakchi o’rinni sex egallaydi, 
chunki har bir korxona sexlar majmuidir. 
Sex - korxonaning mahsulot yoki uning bir qismini tayyorlash, ishlab 
chiqarishning ma`lum bir bosqichi amalga oshiriladigan administrativ 
jihatdan chegaralangan bo’limidir. 
Lekin kichik va ba`zi bir o’rta korxonalar sexsiz struktura asosida 
tashkil etiladi. Bunda korxona bevosita ishlab chiqarish uchastkalaridan 
tashkil topadi.