Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

Q
max
 = Q
min
 + A
y
 
.
 T , 
bu yerda: A
y
– instrumentning oylik sarfi;

---

105
T – instrumentlarning kelib chiqishi davriligi (2 ta buyurtma orasidagi vaqt) 
oy. 
Buyurtmani uzatish vaqti buyurtma nuqtasi bilan xarakterlanadi. Bu 
nuqtada instrumentlar uzatish zaruriyati paydo bo’ladi. 
Buyurtma uzatiladigan holatda instrument zapasi darajasi quyidagicha 
aniqlanadi: 
Q
tz 
= Q
min
 + A
i
 
.
 T
o
 ,
bu yerda:T
o
– buyurtmani qabul qilish va bajarish davri uzunligi.
Buyurtma berilayotgan instrumentlarning soni max va min buyurtmalar 
orasidagi ayirma orqali topiladi: 
N =Q
max
 – Q
min
 
Rejalashtirilayotgan davrga instrumentlarga bo’lgan umumiy talab 
ehtiyoj quyidagicha aniqlanadi: 
N = A
i
 + Q
ob
 - Q
fakt
 , 
Q
fakt
–rejalashtirilayotgan davr boshiga instrumentlarning haqiqiy zapasi; 
Q
ob
– instrumentning aylanma fondi, ishlatilayotgan va zapasdagi max va 
min zapas o’rtasida quyidagicha munosabat mavjud: 
Q
ob
 =Q
max
 + Q
min 
/ 2
, 
bundan: 
Q
max
 = 2 Q
ob
 - Q
min
 
 
4.7 Energetika xo’jaligini tashkil etish asoslari 
Korxonada energetik xo’jaligining ahamiyati va vazifalari
. Sanoat 
korxonalari o’z faoliyatlari davomida ko’p midorda turli xildagi energetik 
resurslar – elektr energiyasi, bug’, gaz, issiqlik siqilgan havo iste`mol qiladi. 
Ishlab chiqarishda yangi texnika-texnologiyani joriy etishda energetika 
quvvatlariga suyangan holda ish olib boriladi. Ishlab chiqarishda energiya 
iste`moliga sarf bo’lgan xarajatlar mahsulot tannarxi tarkibiga qo’shilib, 
uning shakllanishiga ta`sir ko’rsatadi. Mahsulotni ishlab chiqarish 
jarayonlarini uzluksiz yetarli energiya resurslari bilan ta`minlash va ulardan 
foydalanish eng muhim vazifalarda biridir. Bu masalalar bilan korxona 
energetik xo’jaligi shug’ullanadi. Korxonalar asosan markazlashgan holda 
shahar, rayon sistemalari va gaz uzatgich shaxobchalari orqali energiya bilan 
ta`minlanadi. Agar ishlab chiqarish korxonalari shahardan yoki elektr 
energiya manbalaridan uzoq masofada joylashgan bo’lsa, bu holda 
korxonalarda shaxsiy energiya shaxobchalari tashkil etiladi. Siqilgan havo 
sexlarini ta`minlashda kompressor stansiyalarining iste`molchi sexlarga yaqin 
quriladi. Energiya xo’jaligi korxona ishlab chiqarish tizimida 2 ga bo’linadi: 
1.
Sexlar; 2. Umumkorxona. 
Sexlarda o’rnatilgan elektromatorlar, turli apparaturalar va taqsimlovchi 
shaxobchalar texnologik jarayonlarda muhim rol o’ynaydi. Umumkorxona 
energoxo’jaligiga esa shahar, rayon elektr quvvatini ta`minlovchi sistemalarda 
elektr quvvatlarini qabul qilib oluvchi tarnsformatorlar, energo-asbob 
uskunalari va ularni ekspluatasiya qiluvchi sohalar kiradi. 
Sanoat korxonalarida quyidagi energetik sexlar mavjud: elektromexanik, 
gazli, past bosimli va hokazo. Energetika xo’jaligining tashkiliy strukturasi 
ishlab chiqarish turiga, joylashgan o’rniga, texnologiyasiga, elektr bilan 
ta`minlash darajasiga, ishlab chiqarish hajmiga bog’liq bo’ladi. 

---

106
Energetika sexlari korxonalarning barcha bo’limlarini samarali faoliyat 
ko’rsatkichlarida katta ahamiyatga ega. energetika xo’jaligi quyidagi 
xususiyatlarga ega. 
-
birinchidan, energiya ishlab chiqarish, uzatish, taqsimlash va iste`mol 
qilish, uzluksizlik xarakteriga egadir, shuning uchun energiyani ishlab 
chiqarishda uzluksiz ishlovchi jihozlar va agregatlardan foydalaniladi; 
-
ikkinchidan, enegiya ishlab chiqarish va iste`mol qilish davri ustma-ust 
tushadi; 
-
uchinchidan, energetika xo’jaligida ishlab chiqarish jarayonlari 
o’zgaruvchan xarakterga ega, ya`ni elektr iste`mol qiluvchi agregatlarning 
mumiy nagruzkasi o’zgarib turadi va bu narsa albatta rejalashtirish ishida 
o’z aksini topadi; 
-
to’rtinchidan, ishlab chiqarishda korxonada ishlab chiqariladigan energiya 
turi bilan bir vaqtda chetdan keltiriladigan energiyaning qayta ishlash 
jarayoni o’zaro moslashtiriladi; 
-
beshinchidan, ishlab chiqariladigan energiyaning bir qismi shu sexning 
o’zida iste`mol qilinadi. 
Energetik resurslardan oqilona foydalanish ikki yo’nalish bo’yicha amalga 
oshiriladi: bo’limlarni issiqlik va energiya bilan ta`minlash va uning iste`mol 
qilish yo’nalishidir. Sanoat korxonalarida energiya resurslarini foydalanish 
yo’nalishlari quyidagilardir:
1.
Korxonani energiya bilan ta`minlash sistemasini rivojlantirish. 
2.
Energetik jihozlarni takomillashtirish. 
3.
Energiya iste`mol qilish sistemasini takomillashtirish. 
4.
Korxonani elektr bilan ta`minlash sistemasi kuch jihozlari va elektr 
tarmoqlaridan iboratdir.
Kuch jihozlariga markaziy podstansiyalarning kuch transformatorlangan 
kompressor nasoslar dvigatellari, yirik texnologik jihozlarning dvigatellari 
kiradi. 
Tarmog’ida energetika xo’jaligiga ishlab chiqarish jarayonini energiya 
bilan uzluksiz ta`minlab turuvchi qurilmalar: kotelxona, transformatorlar, 
kompressor qurilmalar, elektr tarmoqlari va boshqalar kiradi. 
Ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish korxonalari elektr energiya, 
bug’, siqilgan havo, issiq suvdan foydalanadi. Elektr energiya asosan ishlab 
chiqarish jihozlarni harakatga keltirish uchun, texnologik maqsadlar uchun 
ishlatilardi. Bug’ va issiq suv shahar yoki rayon issiqlik stansiyalaridan 
keltiriladi va texnologik maqsadlarda foydalaniladi. 
Siqilgan havo ham texnolgik maqsadlarda hamda dvigatel sifatida 
ishlatiladi. 
Yirik sanoat korxonalarida energetik resurslarining sarfi xarajat turlari 
bo’yicha me`yorlashtiriladi: texnologik ehtiyojlar uchun, mashina va 
mexanizmlarni harakatga keltirish uchun, ventelyasiya uchun, ularga bo’lgan 
talab esa normativlar va ishlab chiqarish rejasi asosida hisoblanadi. 
Maishiy xizmat ko’rsatish korxonalarida esa energiya iste`mol qiluvchi 
jihozlar quvvatidan kelib chiqib, umumiy holdagi talab hisoblanadi.