Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

Avtotransport vositalariga bo’lgan talabni aniqlash. 
Korxonalarda 
ichki transport vositalaridan tashqari tashqi transport vositalari ham keng 
qo’llaniladi. Tashqi transport korxonani boshqa korxonalar bilan bog’lashga, 
korxonalarni xom-ashyo material va instrumentlar bilan ta`minlashga xizmat 
qiladi. Transport xo’jaligini tashkil etish ikki sistemaga asoslanadi: 
markazlashgan va markazlashmagan. 
Markazlashgan sistemada yuk tashish jarayoni korxonalar uchun 
umumiy tarzda tashkil etiladi. Ya`ni markazlashgan tarzda tashkil etilgan 
transport xo’jaligi korxonaning barcha bo’linmalariga xizmat ko’rsatadi. 
Ikkinchi sistemaga ko’ra avtotransport faqat o’ziga briktirilgan sexlarga 
xizmat ko’rsatadi. Markazlashtirilgan harakatlar bir martali va doimiy 
marshrutlar bo’yicha amalga oshiriladi. Bir martali tashishlar ko’pincha 
tasodifan yuzaga keladi. Ular yakka tartibli va kichik seriyali ishlab chiqarish 
turi bo’yicha ishlaydigan korxonalarda ko’proq qo’llaniladi. Doimiy 

---

113
marshrutlar esa yirik seriyali va ommaviy ishlab chiqarish korxonalarida 
qo’llaniladi. 
Transport harakati yo’nalishlari tebranuvchan hamda halqasimon 
bo’lishi mumkin. Tebranuvchan harakat yo’nalishi ikki doimiy punkt 
o’rtasida yuk tashishda qo’llaniladi. Tebranuvchan harakat yo’nalishining 
quyidagi ko’rinishlari mavjud: 
a) bir tomonlama harakat qiluvchi yo’nalish. Bunda avtomashina faqat 
bir tomonga yuk olib boradi, ikkinchi tomonga esa bo’sh qaytadi. Masalan, 
buyurtmachiga maishiy jihoz, mebel tashib keltirish; korxonaga xom-ashyo 
material keltirish; 
b) ikki tomonlama tebrauvchan yo’nalishda avtomashina har ikki 
tomonga yuk bilan boradi. Masalan, kiyimlarni kimyoviy tozalashda 
buyumlarni qabul punkti va ixtisoslashtirilgan korxona o’rtasida tashish; 
v) tarmoqlangan (yelpig’ichsimon) yo’nalishda avtomashina bir 
punktdan bir nechta korxonaga yuk tashiydi. Bunda har safar tebranuvchan 
harakat qiladi. 
Halqasimon harakat turida transport turlari avvaldan tuzilgan grafik 
bo’yicha o’zaro bog’langan korxonalarga ketma-ket ravishda yuk tashiydi. 
Halqa- simon yo’nalishning quyidagi ko’rinishlari mavjud: yuk oqimi o’sib 
boruvchi, yuk oqimi kamayib boruvchi. 
Birinchi holatda mashina boshlang’ich punktdan bo’sh chiqib 
punktlarni aylanib to’lib boradi. Masalan, ta`minotchi korxonalardan xom-
ashyo material va ehtiyot qismlarni yig’ish. Ikkinchi holatda aksincha, 
boshlang’ich punktdan to’liq yuk bilan chiqib bo’sh qaytadi. Masalan, 
ixtisoslashgan ta`mirlash korxonalaridan qabul punktlarga ta`mirlangan 
buyumlarni tashish.
Har ikki holatda ham avtotransportdan to’liq foydalanilmaydi. Chunki, 
yo’nalishning ma`lum qismida mashina yuksiz harakatlanadi. Shu sababdan 
tekis yuk oqimli halqaviy yo’nalishni tashkil etish samaraliroqdir. Bunda 
avtomashinalar har bir punktda yukni topshirib boshqasini yuklaydi. Ushbu 
yo’nalish turidan ko’proq maishiy xizmat ko’rsatish korxonalarida 
foydalaniladi.
Avtotransport yo’nalishlarini belgilash uchun asos bo’lib xizmat 
ko’rsatish talab etilgan korxonalar karta sxemasi, ular orasidagi masofa 
to’g’risidagi ma`lumot, yo’llar holati kabi ma`lumotlar xizmat qiladi. Har bir 
yo’nalish uchun transport vositalari harakat grafigi tuziladi. 
Transport ishlari hajmini belgilovchi asosiy ko’rsatkich bo’lib