Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| – 78 –
– 79 – hodisani bayon qilish, hayotiy lavhaning tafsilotlarini ifodalash ma’nosini anglatadi. Taniqli folklorshunos olimlar V.M.Jirmunskiy va H.T.Zarifov 1947-yilda Moskvada e’lon qilingan katta hajmdagi kitobni «O‘zbek xalq qahramonlik eposi» deb nomlangan va unda, o‘zbek dostonlarining tabiati, turlari, doston ijrochilari, ijro jarayoni, yetakchi dostonchilar, dostonchilik maktablari, doston kuylash tartibi, ustoz va shogird munosabatlari, «Alpomish», Go‘ro‘g‘li turkumiga oid dostonlar, «Kuntug‘mish» kabi ishqiy-romanik dostonlar va boshqa masalalar tahlil etilgan. Doston atamasi yozma adabiyotda ham katta hajmdagi epik asarlarga nisbatan keng istifoda etiladi. Biroq og‘zaki va yozma adabiyotdagi dostonlar hayotni tasvirlash vositalari, usullari, an’anaga munosabat va boshqa bir qator xossalariga ko‘ra jiddiy farq qiladi. V.M. Jirmunskiy va H.T.Zarifovlar ta’biri bilan aytganda, xalq og‘zaki ijodida doston o‘tmish zamonlar to‘g‘risida qahramonlik idealizatsiyasi ko‘lamidagi hikoyalar va rivoyatlardir 1 . Professor M.Saidov ta’rificha, avvalo, og‘zaki ijoddagi dostonlarda she’riy va nasriy parchalardan iborat badiiy manba – matn bo‘lishi kerak. Ikkinchidan, dostonning musiqasi bo‘lishi lozim (Bu o‘rinda shuni aniqlab olish kerakki, har bir alohida olingan doston uchun alohida yirik musiqa asari bo‘lishi shart emas). Uchinchidan, dostonni bir kishi ijro etganligi tufayli kuylovchi do‘mbira cherta bilishi yoki qo‘biz chala bilishi zarur. To‘rtinchidan, dostonni kuylayotgan baxshi yaxshi ovozga ega bo‘lishi va qo‘shiq aytish mahoratini egallagan bo‘lishi zarur 2 . Folklorshunoslarning bu fikrlari biri ikkinchisini 1 Жирмунский В. М., Зарифов X. Т. Узбекский народный героический эпос. М., с. 303. 2 Saidov M. Doston / Muhammadnodir Saidov – ma’rifat fidoyisi. - T.: MUM - TOZ Saidov M./ Muhammadnodir Saidov – ma’rifat fidoiysi. – T. : MUMTOZ SO‘Z, 2009.– B.7. – 79 – to‘ldiradi va xalq dostonlarining mazmun-mundarijasi, quri- lish tartibi, ijro o‘rni va boshqa jihatlarini qamraydi. Xalq dostonlarida xalq taqdiri, tarixi, tarixiy voqelik xalqning oddiy mushohadalari asosida umumlashma obrazlar- da o‘z ifodasini topadi. Dostonlarda epik umumlashtirish hukmronlik qiladi. Dostonlardagi epiklik, monumentallik xos bo‘lib, syujet va kompozitsion qurilish jihatidan murakkab voqea-hodisalarni qamrab oladi. Bunday voqea va hodisalar mazmunan favqulodda kuch-qudratga ega bo‘lgan xalq idealidagi bahodir – alp atrofiga birlashadi. Xalqning ozod va hur o‘lka, komil inson haqidagi orzu- o‘ylari doston g‘oyasini belgilaydi. Doston sinkretik san’at namunasi, bir kishilik o‘ziga xos teatr hisoblanadi. Doston aytuvchi ayni paytda sozanda, kuylovchi, bastakor, aktyor va rejissyor. U doston ijrosi davomida barcha qahramonlar, personajlar obrazini tomoshabinga mahorat bilan yetkazib beradi. Doston ijrochisiga nisbatan baxshi atamasi qabul qilingan. Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|