Mikroprotsessorlar va mikroehm asoslari

1
A
\
\
j
T
T
9.9-rasm. Har xil "skvajnli' kema-ket impttlslarni uzalish i
~ ...
r
Manbada " I ” xabari "0"ga aylansa va bir bitni tashkil etsa. qabullovchi qurilma. bu 
bitni m a'lum otlam i uzatishi boshlanishi ("nachalo") deb tushuniladi va aloqa 
yo'lidan m a'lum otlam i qabul qi! ishga o ’ tadi. M a'lum otlam i qabul qilish jarayonida 
qabulovchi qurilm a "to 'xta " ("stop") degan xabar kelishini analiz q ilib turadi.
Demak, 
"boshla" va "to 'xta " degan bitlar qabullovchi qo'zg'atuvchi 
qurilm alarni sinxron ishlashini ta'm in etib turadi va m a'lum otlar xabarini to 'g 'ri 
qabul etishni amalga oshiradi.
Endi chastotali kodlar to ’ g ’ risida biroz to ’ xtalib o ’ tamiz. Chastotali kodlar, 
chastota sonlariga bog 'liq bo’ lgan chastota (soni) kodini qurish maqsadi va ularni
330

---

uzatish usuli nuqtai nazardan qaraydigan bo’ lsak ular ik k ilik yoki ik k ilik bo’lmagan 
bo’ lishi mumkin. Biroq aloqa yo’ llaridan ma’ lumotlami uzatishda bu termin (atama) 
qabul qilingan, hamda radioimpul’slar yordamida signallarni uzatish keng 
qo’llanilgan. Chastotali kodlarda alohida to’ xtalib o’tamiz.
Telemexanika tizimlarida uncha katta songa ega bo’ lmagan buyruqlarni tez-tez 
uzatish uchun bitta chastotali kodlar ishlatiladi, ya’ni hamma xabarlar ma’ lum 
chastotali radio impul’slar ko’rinishida uzatiladi, harflar soni
N = q
bu yerda; q - chastotalar soni.
Uzatish vaqtida berilgan buyruqdan tashqari qolgan chastota uzatilmaydi.
Jami katta bo’ lgan buyruqlarda ikki impul’sli kod ishlatiladi Chastotali kodni 
bir vaqtda yondosh va ketma-ket ko’rinishda uzatilishi mumkin. Chastotalami 
yondosh uzatgandagidek ikki impul’sli S2 kodidek qarasa bo’ ladi. Hamma xabarlar 
kombinatsiyasi ikki chastota asosida uzatiladi, ya’ni ketma-ket, ikkita chastotani 
ketma-ket uzatganda umumiy kodlar kombinatsiyasini soni quyidagi formuladan 
topiladi:
N - A2q = q(q -1) 
(1)
Bu yerda, N-kodlar kombinatsiyasi; 
q-umumiy simvollar soni;
N azorat savollari.
1. Kontrollerlarni boshqarish ob’ektlari bilan bog’ lanishlariga qo’yiladigan 
talablami keltiring.
2. Kontrollerlarni boshqarish ob’ektlari bilan galvanik bog’ lanish sxemalarini 
turlarini keltiring.
3. Kontrollerlarni boshqarish ob’ ektlari bilan galvanik bog’ lanishini strukturali 
sxemalarini keltiring va bloklarini vazifalarini tushuntiring.
4. Transformatorli galvanik bog’lanish, sxemasini va uni ishlash printsipini 
keltiring.
5. Elektron sxemali gal’vanik bog’ lanish sxemasini va uni ishlash printsipini 
keltiring.
6. Sath uzatgichi nima va uni sxemasini keltiring, ishlash printsipini tushuntiring.
T E S T L A R
1. K ontrollerlarni boshqarish ob 'ek tlari bilan bog’lanishlariga qo’yiladigan 
talablarni keltiring?
A. Boshqaruvchi qurilmani (stanok, robot va sh. o’xsh.) ishlashi kontrollerlarni 
ishlashga ta'sir etmasligi kerak; ijro etuvchi mexanizmlar ishlagan paytda 
kontrollerlarni programma ta'minoti buzilmasligi kerak
B. Datchiklar, o’zgartirgichlarda qisqa tutashuvlar, uzilishlar bo’ lsa yoki yuqori 
kuchlanishlar kontrollerning kirishiga ulangan zanjirga tushadigan bo’ lsa, bu 
kuchlanishlar kontrollerni kirishiga tushmasligi kerak
C. Kontrollerlarni kirish/chiqishlari o’zining is'temol qiluvchi kuchlanish tokidan
331

---

yuqori bo’ lgan kuchlanish manbalaridan himoyalangan bo’ lishi shart; kontrollerlarni 
kirish/chiqishlari yuqori chastotali xalaqitlardan himoyalangan bo’ lishlari kerak 
D. Hamma javoblar to ’ g ’ ri. 
*
2. K o ntro lle rla r, M K aloqa liniyalari va ijro ctuvchi mexanizmlar bilan 
o’zining qanday p ortlari orqali bog’ lanadi
A. kirituvchi/chiqaruvchi. 
*
B. kirituvchi 
('. chiqaruvchi
D. to’g ’ ri javob y o ’ q
3. K o n tro lle rla rn i, m ik ro k o n tro lle rla rn i p o rtla ri qanday signallarni qabul 
qilish»:i m o 'lja lla n g a n ?
Л. raqamli 
В analogli 
(Y impulsii 
I). Л.В jav oblnr 
*
■■?. M K . k o n lro lle rla r har vi! sotidagi kirisli/e h iq is h la rg a ega. ula rn i haminasi 
rtoWuadan g ttn ih g a m a n tiq iy bo’ linaan
A.