Bu çalışmada esas olarak solda yazılı olan ve CMK olarak kısaltılan 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ile sağda yer alan ve CMK olarak kısaltılan 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri mukayese edilecek; gerekli olan yerlerde, her iki kanunun altında yer alacak olan ve “tasarı” şeklinde kısaltılan 2001 HÜKÜMET TASARISI da değerlendirilecek; bunların altındaki bölümde de açıklamalar yer alacaktır.
CMUK da yoktur.
Kanunun kapsamı
MADDE 1. - (1) Bu Kanun, ceza muhakemesinin nasıl yapılacağı hususundaki kurallar ile bu sürece katılan kişilerin hak, yetki ve yükümlülüklerini düzenler.
Kanunun kapsamı ve yorumunda uyulması gerekli ilkeler
Madde 1- 1. Bu Kanun, suç nedeniyle ceza soruşturma ve kovuşturmasının nasıl yapılacağı, ceza davasının ne suretle açılacağı, yürütüleceği ve sonuca bağlanacağı hususundaki kuralları içerir.
Diğer kanunların, bu konudaki hükümleri saklıdır.
2. Bu Kanunun uygulanmasında, adil yargılama, tarafların iddia ve savunmanın haklarının dengeliliği ilkelerine uyulur.
Kamu davasını açmakla ve bu husustaki işlemleri yürütmekle görevli olanlarla, hüküm mercileri arasındaki kesin ayırım her zaman korunur.
Kanunların ayrıca hüküm getirdiği hâller saklı kalmak üzere, birbirine benzer koşullar içinde bulunan ve aynı suçlardan dolayı kovuşturulan kişiler ortak kural ve ilkelere göre yargılanırlar.
3. Ceza adalet sistemi içerisinde yer almış görevliler ve adlî merciler kamu davasının bütün aşamalarında mağdurların haklarının saptanması ve güvence altında tutulması hususunda özen göstermekle yükümlüdürler.
4. Şüphe altında bulunan veya kovuşturulan herkes suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar suçsuz sayılır. Kişilerin suçsuzluk karinesine karşı yöneltilen müdahaleler önlenir ve bu karinenin ihlâli ile neden olunan zararlar giderilir. Kanunların öngördüğü cezalara ayrıca hükmolunur.
Şüpheli veya sanıklara, haklarındaki iddialar bildirilir ve bir avukatın yardımından yararlanmaları hiçbir suretle engellenmez.
Şüpheli veya sanıklar hakkında kanunların öngördüğü zorlayıcı tedbirler, ancak hâkimlerin verecekleri kararlarla ve bunların etkin denetimleri altında karara bağlanır ve uygulanır. Bu tedbirler, kanun ve usullerin zorunlu kıldığı hâllerde ve zorunluluk ölçüsüne sıkı biçimde ve özenle uyulması suretiyle uygulanır. Tedbirler, hiçbir suretle kişilik onurunu zedeleyemez ve ancak makul bir süre ile uygulanabilir.
Mahkûm edilen herkes, kanunun belirlediği istisnalar dışında, hakkındaki hükmü diğer bir yargı merciinde inceletmek hakkına sahiptir.
AÇIKLAMA: CMK da bulunmayan bu düzenleme ile CMK nın bir polis kanunu veya avukatlık kanunu veya hakim ve savcılar kanunu olmayıp, muhakeme süjelerinin hak veya yetki ve yükümlülüklerinin neler olduğunu; amacı insan hakları ihlallerine yol açmadan; delilden sanığa giderek maddi gerçeği bulmak olan ceza muhakemesinin nasıl işleyeceğini gösteren bir temel kanun olduğu vurgulanmuştır.
CMUK da yoktur.
Tanımlar
MADDE 2.(1)Bu Kanunun uygulanmasında;
a) Şüpheli: Soruşturma evresinde, suç şüphesi altında bulunan kişiyi,
b) Sanık: Kovuşturmanın başlamasından itibaren hükmün kesinleşmesine kadar, suç şüphesi altında bulunan kişiyi,
c) Müdafi: Şüpheli veya sanığın ceza muhakemesinde savunmasını yapan avukatı,
d) Vekil: Katılan, suçtan zarar gören veya malen sorumlu kişiyi ceza muhakemesinde temsil eden avukatı,
e) Soruşturma: Kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi,
f) Kovuşturma: İddianamenin kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreyi,
g) İfade alma: Şüphelinin kolluk görevlileri veya Cumhuriyet savcısı tarafından soruşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesini,
h) Sorgu: Şüpheli veya sanığın hâkim veya mahkeme tarafından soruşturma veya kovuşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesini,
i) Malen sorumlu: Yargılama konusu işin hükme bağlanması ve bunun kesinleşmesinden sonra, maddî ve malî sorumluluk taşıyarak hükmün sonuçlarından etkilenecek veya bunlara katlanacak kişiyi,
2. Henüz işlenmiş olan fiil ile fiilin işlenmesinden hemen sonra kolluk, suçtan zarar gören veya başkaları tarafından takip edilerek yakalanan kişinin işlediği suçu,
3. Fiilin pek az önce işlendiğini gösteren eşya veya delille yakalanan kimsenin işlediği suçu,
k) Toplu suç: Aralarında iştirak iradesi bulunmasa da üç veya daha fazla kişi tarafından işlenen suçu,
l) Disiplin hapsi: Kısmî bir düzeni korumak amacıyla yaptırım altına alınmış olan fiil dolayısıyla verilen, seçenek yaptırımlara çevrilemeyen, önödeme uygulanamayan, tekerrüre esas olmayan, şartla salıverilme hükümleri uygulanamayan, ertelenemeyen ve adlî sicil kayıtlarına geçirilmeyen hapsi,
İfade eder.
Tanımlar (Tasarı)
Madde 2- Bu Kanunun uygulanmasında:
1. Şüpheli: Hakkında soruşturma yapılan kişiye verilen sıfatı,
2. Sanık: İddianamenin kabulüne karar verilmesinden sonra şüpheliye verilen sıfatı,
3. Avukat: Şüpheli veya sanık bakımından müdafii; katılan, suçtan zarar gören, malen sorumlu kişiler bakımından ise vekili,
4. Soruşturma: Kanuna göre yetkili mercilerce suçun işlenmesinden başlayarak iddianamenin mahkemeye verilmesine kadar geçen evrede yapılan işlemleri,
5. Kovuşturma: İddianamenin kabulünden sonra sanığın beraatine veya hükümlü sıfatını almasına veya davayı sona erdiren diğer nedenlerin gerçekleşmesine kadar geçen evreyi,
6. Malen sorumlu: İşlenmiş olan suçun hükme bağlanması ve bunun kesinleşmesinden sonra, maddî ve malî sorumluluk taşıyarak hükmün sonuçlarından etkilenecek veya bunlara katlanacak kişiyi,
7.Gece vakti: Güneşin batmasından bir saat sonra başlayan ve doğmasından bir saat öncesine kadar devam eden zaman süresini,
8. Gecikmesinde sakınca bulunan hâl: Derhâl işlem yapılmadığı takdirde suçun delil, iz, eser ve emarelerinin ortadan kaybolması olasılığının ortaya çıkması hâlini,
9. Suçüstü:
a) İşlenmekte olan suçu,
b) Henüz işlenmiş olan fiil ile fiilin işlenmesinden hemen sonra kolluk veya suçtan zarar gören veya başkaları tarafından takip edilerek yakalanan kişinin işlediği suçu,
c) Fiilin pek az önce işlendiğini gösteren eşya veya delil, iz, eser ve emarelerle yakalanan kimsenin işlediği suçu,
10. Toplu suç: Aralarında iştirak iradesi bulunmasa da üç veya daha fazla kişi tarafından işlenen suçu,
11. Disiplin hapsi: Kısmî bir düzeni korumak amacıyla yaptırım altına alınmış olan fiil veya hareketler sonucu verilen, tedbire veya para cezasına çevrilemeyen, önödeme uygulanamayan, tekerrüre esas olmayan, şartla salıverilme hükümleri uygulanamayan, ertelenemeyen ve adlî sicil kayıtlarına geçirilmeyen hapsi,
12. Ağır cezalı işler: Ölüm, ağır hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren cürümlere ilişkin davaları,
ifade eder.
AÇIKLAMA: Tanımlar maddesi, diğer maddelerde de olduğu gibi, şekil bakımından yeni TCK ya paralel olarak kaleme alınmıştır.
Burada, doktrin ve uygulamada tereddütlere yol açan bazı kavramlara açıklık getirilmiştir. Örneğin sanıklığın ne zaman başladığı ciddi bir tartışma konusu idi. Bundan böyle, hazırlık soruşturmasına soruşturma evresi; sonsoruşturmaya da kovuşturma evresi denilecek; soruşturma evresinde şüpheli; kovuşturma evresinde ise sanık kavramı kullanılacaktır.
O halde, hakkında soruşturma yapılan kişiye şüpheli; kovuşturma yapılan kişiye de sanık denilecektir. Kovuşturma evresi iddianamenin kabulü ile başladığına göre, şüpheli bu andan itibaren sanık statüsünü alacak; hüküm kesinleşinceye kadar bu sıfatı taşıyacaktır. Hükmün kesinleşmesi ile sanık hükümlü olacaktır.
CMK, CMK gibi vekil-müdafi ayırımını muhafaza etmiştir. Şüpheli veya sanığın avukatına müdafi; katılanın veya suçtan zarar gören veya malen sorumlunun avukatına ise vekil denilecektir.
Tanımlar maddesinde, ifade alma, sorgu, malen sorumlu, suçüstü hali, toplu suç ve disiplin hapsi kavramlarına da açıklık getirilmiştir.
