Psixologiya

7-MAVZU: BOSHQARUV PSIXOLOGIYASI ASOSLARI
REJA:

1. 
   Psixologiyada boshqarish muammosi
   
2. 
   Gururhda rahbarlik va liderlik
   
3. 
   Superliderlik fenomeni
   

Psixologiyada boshqarish muammosi
Insoniyat jamiyati bor ekanki, uni tashkil etuvchi odamlar ikki toifaga bulinadi: yetakchilar va yetaklanuvchilar. Bu ikki toifaga keng ma’ioda yondashish mumkin. Masalan, bola ilk yoshlikdan uzini suzini birovlarga otkazgisi, kimlarnidir qayergadir boshlagisi, buyruk oxangida gapirib, xukmini utkazgisi keladi. Uning bu xatti-xdrakatini kuzatganlar “Bu bolada nimadir bor, “buladigan bola” deb istikbolidan nimalarni kuta boshlaydilar. Boshka bir bola esa, uyin faoliyatida xam utirib (“etaklovchi” kupincha tik yetaklanuvchiga karshi tomonda turadi), kimnidir suzlarini tinglagisi, u aytgan xar bir topshirikni bajargisi va olkish olishni istaydi. Shu kabi xulk shakllari kattalar xayotiga xam xos. Kimdir tashkilotchi, kimdir uni kullab- kuvvatlovchi, bajaruvchi va xokfzo. Shundan bulsa kerak, jamiyatda “boshkaruv”, “xukmronlik”, “etakchi” kabi atamalar mavjud. Demak, boshkarish - bir odamning boshka bir odam yoki gurudga shunday ta’siriki, uning okibatida boshkarilayotgan tomonning nafakat xatti-xarakati, balki fikrlash va yashash tarzi, uy-istaklari, xattoki, turmushi dam uzgaradi. Ya’ni, moxiyatan, boshkaruv - bu “psixologik ta’sir”, “uzgarish”, “tobelik” kabi tushunchalar bilan xamoxangdir. Insoniyat jamiyatida sivilizatsiyaming mavjudligi shu kabi ikki toifaning uzaro samarali mulokotidir, deb aytish mumkin. Oxirgi yillarda inson omiliga e’tiborning ortib borishi munosabati bilan boshkaruv psixologiyasi masalalariga xam kizixish kuchaydi. Shu asosda ijtimoiy psixologiyaniig maxsus bulimi - boshsaruv psixologiyasi paydo buldi. Boiщaruv psixologiyasi psixologiyaniig shunday tarmogiki, u boshsaruv faoliyati bilan boglщ bulgan muammolarni, shaxe va shaxslar guruxi tomonidan boshka guruxlar faoliyatini samarali tashkil etish va birgalikdagi faoliyatni amalga oshirishning psixologik mexanizmlarini urganadi.
Ijtimoiy psixologiya boshkaruv masalalariga e’tiborini karatganda, eng avvalo, ushbu faoliyatning samaradorligini, u orkali raxbarning boshkalarga ta’sir kulamini urganadi. Masala ochik tarzda kuyidagicha kuyiladi: boshkaruvchi yoki raxbar uz faoliyatida kanday omillardan va kay darajada omilkorona foydalanmokda, uning “ta’sir kuchi” tom ma’noda ijtimoiymi yoki iktisodiymi? Lunda kilib aytganda, bu raxbarning obru topish yullarini kay tarzda namoyon etayotganligi va kaysi omillardan kuprok foydalanishini aniklashni takozo etadi. Masalan, xayotda shunday raxbar borki, u bilan ishlashning uzi jamoadoshlarga zavk bagishlaydi, uning insoniyligi, saviyasi, xalk ichidagi obrusi uning moddiy ragbatlantirish imkoniyatlariga boglik emas. Boshka bir raxbarning aytgani-aytgan, degani-degan, chunki u xar bir xodimga, xar bir yutugi uchun fakat moddiy ragbatlantirish usullaridan foydalanadi. Kimga kay biri ma’kulligiga karab, ba’zan xodimning ishga, burchga va mas’uliyatga munosabatini bilsa buladi. Shunday kilib, boshkaruv jarayonining uzi da ikki muxim jabxani farklash mumkin:
1) ijtimoiy jabxa, bu boshkaruvda asosan ma’murchilik yuliii nazarda tutadi. Raxbar fakat ma’muriyat a’zosi, upish otakchisi sifatida idrok etiladi. Bunday raxbar tashkilot yoki muassasada boshkaruv apparata bulishi shart bulganligi bone mavjud bulib,
uning xodimlar bilan uzaro mulokoti axamiyatga ega emas. Xodimlar bunday sharoitda “falon yerda ishlayman” degan iborani kuprok ishlatishadi;
2) psixologik jabxa - bu xodimlar tomonidan raxbarning yetakchi- ligi, ish-faoliyat mobaynida orttirgan obrusi, nufuzi orkasidan ularga ta’sir kursata olish kobiliyatini nazarda tutadi. Xodimlar uzaro “men falonchi raxbar bilan ishlayman” iborasini mamnuniyat bilan ta’kidlashadi.
Yukorida ajaratilgan xam bir jabxa yoki boshkaruv yunalishini turli xil yetakchilik fazilatlari, sifatlari (ba’zan - salbiy), uslublarni nazarda tutadi.