Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Məhsulun yığılması
. Becərilən bölgədən və istifadə məqsədindən asılı olaraq qarğıdalının 
yığılması müxtəlif texniki üsullarla aparılır. Silos məqsədi üçün süd-mum yetişkənliyi dövründə, 
dən üçün isə tam yetişmə fazasında yığılır. Yığım CK-3, CK-4, Xerson-7, CK-5, Niva kombaynları 
ilə aparılır. Yığımı qısa müddətdə başa çatdırmaq lazımdır. Toxumun tərkibində 40%-ə qədər 
nəmlik olduqda qıcalar gövdədən ayrılaraq yığılır. Nəmlik 20%–ə enənə qədər yığım gecikdirilərsə 

---

155 
dən məhsulunun itirilməsi 2-3 dəfə artır. Kütlənin tərkibində nəmlik 65-70% olduqda məhsul silos 
məqsədi üçün yığılır. Qıcalarda nəmlik 32-36% olarsa, onu 24-26%-ə qədər qurudurlar sonra 
xırdalayırlar. Lazımi şərait olmadıqda qıcalar 15-16% nəmliyi qalana qədər qurudulur. Qurudulma 
yaxşı havalanma gedən meydançalarda yaxud da yaxşı təchiz edilmiş mexanikləşdirilmiş xətlərdə 
aparılır. Əgər döyülmüş toxumları qurutmaq üçün yer yoxdursa onu silos quyularında 
konservləşdirirlər. Konservant kimi propion və quzuqulağı turşusundan istifadə etmək məsləhətdir. 
Əgər kimyəvi konservantlar yoxdursa nəm toxumu yaxşı yığaraq sıxlaşdırırlar və üzərini örtürlər. 
Toxum bu halda 6-8 ay müddətində yaxşı qalır və qidalılıq keyfiyyətini itirmir.
Konservləşməni 40 % nəmlik olan qıcalarda da aparmaq mümkündür. Bunun üçün yəni senaj 
məqsədilə qıcaları doğrayıb silos quyularına doldururlar. Quyuların dibinə 20-30 sm qalınlığında 
küləş tökərək doğranmış qıcaları sıxlaşdırırlar. Sıxlaşma bir sutka davam edir sonra üzərinə küləş 
tökərək polietilen örtüklə bağlayırlar. 5-6 aydan sonra bu keyfiyyətli yem heyvanlara verilir. 
 
 
14.3.5. Çəltik 
Əhəmiyyəti. 
Çəltik ən dəyərli ərzaq bitkisidir. Dən istehsalının həcminə və əkin sahəsinə görə 
yer kürəsində buğdadan sonra ikinci yeri tutur. Çəltik yarmalıq bitkidir, yarmanın tərkibində 
karbohidratlar çox, zülal və yağ isə az olur. Çəltik yarması yüksək keyfiyyətlidir. Orqanizmdə asan 
həzmə gedir. Mədə-bağırsaq xəstəliyinin müalicəsində çəltiyin həlimindən geniş istifadə olunur. 
Çəltik qabıqdan təmizlənmiş halda düyü adlanır. Düyünün tərkibində orta hesabla 0,6% su, 0,3% 
sellüloza, 0,5% yağ, 6% zülal, 88% nişasta, 0,5% şəkər olur. Hər kiloqram dənində 67 qram zülal 
olur. Düyü orqanizmdə asan həzm olunur və ondan pəhriz yeməklərinin hazırlanmasında istifadə 
edilir. Çəltiyin zülalı digər dənli taxıl bitkiləri ilə müqayisədə tərkibində yüksək miqdarda lizin, 
valin və metionin kimi əvəzedilməz amin turşularının olması sayəsində insan orqanizmi tərəfindən 
yaxşı mənimsənilir (cədvəl 39).
Düyüdə zülal az, öz maddəsi yox dərəcədə olduğundan çörək bişirmədə istifadə edilmir. 
Düyüdən alınan nişasta toxuculuq sənayesində, ətriyyatda, tibdə geniş istifadə edilir. 
Rüşeymindən alınan yağdan sabunbişirmədə şam hazırlanmasında istifadə olunur. 
Küləşindən əla keyfiyyətli kağız, karton, kəndir, kisə, şlyapa, səbət və s. istehsalında istifadə 
edilir. O, həm də yem əhəmiyyətinə malikdir. Bir sentner küləşdə 24 yem vahidi və 2200 qram 
protein vardır. Çəltiyin dənindən spirt və pivə də istehsal olunur.
Cədvəl 39