Qoşa qanad

b) İslam dünyasında elmi vəqflər

Elm, ancaq müstəqil və istiqrarlı maliyyə mənbələri ilə dəstəkləndiyi təqdirdə inkişaf edər. Cəmiyyətin elmi dəs­təkləməsi üçün mümkün olduğu qədər müxtəlif ka­nal­lar axtarıb tapılmalıdır. Bu mənbə müxtəlifliyi, mən­bələrin bir-birini sığortalaması (əvəz etməsi) baxımından böyük əhə­miyyət kəsb edir. Bu da, bütün seçicilərə cazibədar gəl­məyən yeni və sınaqdan çıxarılmamış fikirlərin qəbul edil­mə­si nöqteyi-nəzərdən əhəmiyyətlidir. Digər tərəfdən, müx­­təlif mənbələrin hər biri bir və ya daha çox ixtisas sa­həsində proyektlərin dəyərini təyin etmək imkanını ar­tı­rır. Beləliklə, çox sayda vəqf olsa, bunlardan biri kənd tə­sərrüfatı proyektləri, digəri energetika proyektləri, bir baş­qası da elm adamlarının təkmilləşməsi üzrə ixtisaslaşa bi­lər.

1973-cü ildə bir İslam Elm Vəqfinin qurulması haq­qında bir təbliğ yazdım. Layihə İslam Konfransı tərəfindən təsdiq olundu və indi bu vəqf hökumətlər arası bir İslam agentliyi kimi qurulub. Müsəlman ölkələrinin ixracatının in­dikindən az olduğu bir vaxtda (iyul, 1973) yazılan bu təbliğ, hər il veriləcək 1 milyon dollarla vəqfin cəmi 1 mil­yard dollar vəsaitə sahib olmasını təklif edirdi. Bu şəkildə, bü­tün İslam ölkələrini əhatə edəcək vəqf, illik gəlirləriylə ABŞ-dakı Ford Vəqfi qədər fonda sahib olacaqdı.

Hal-hazırda, yeni qurulan bir İslam Elm Vəqfinə, baş­lanğıc olaraq, həm kapital, həm də cari elmi xərclər üçün 50 milyon dollarlıq bir gəlir təmin edilməsi plan­laş­dı­­rılır. Aydındır ki, bu, böyük ehtiyaclar və nəzərdə tu­tu­lan araşdırma sahələri üçün tələb olunandan çox-çox aşağı bir rəqəmdir.

Elm və texnologiyada qət edəcəyimiz məsafəni aş­maq və elmi araşdırmalara lazımi vəsait dəstəyini təmin etmək üçün Körfəz regionu ölkələrinə öz elmi vəqflərini qur­maqla yanaşı, – belə ki, Küveyt və Səudiyyə Ərəbistanı bu işə başlayıblar – araşdırma proyektlərini dəstəkləyən və bü­tün ərəb-İslam ölkələrinə açıq olan bir Körfəz Elm Vəq­fi qurmağı məsləhət görərdim. Bu layihə təsis edilən və­saitin beynəlxalq miqyasdakı ölçüsü ÜMM-un 1-2%-dir. Mən də eyni ölçünün qəbul edilməsini, məsələn, ixracat gəlirlərinin 1-2%-i ilə ildə 300-400 milyon dollar gəlir tə­sis edilməsini təklif edirəm. Buna, qarşılıqsız köməklərə əsas­lanan bir sistemdən əldə edilən vəsaitlər də əlavə edilə bilər. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, İslam Elm Vəqfi və Kör­­fəz Elm Vəqfi hər biri geniş ixtisas sahələrində, mə­sələn, biri biologiya və kənd təsərrüfatında, digəri isə fi­zika elmlərində imkanlarını cəmləyə bilər. Hər halda, ərəb-islam dünyasının elmi fondlara kəskin ehtiyacı var və hər iki vəqfin vəsaitləri birləşdirilsə də kifayət etməz.