R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

M em branoz glom erulonefrit kapillarlar bazal m em b ran asi qalin tortib, shu 
xil tom irlar endoteliysining ko'chib tushishi bilan ta’riflanadi. Yalang'ochlanib 
qolgan bazal m em bran alarga p lazm a oqsillari o'tib singiydi, bu n arsa “sim
qovuzloqlari” fenom eni degan h o d isa boshlanish iga olib keladi. B azal m em - 
b ran alard a im m u n kom plekslar depozitlari to'planib b orad i. M em bran oz glo- 
m erulonefritda och oq li nekrozlar, neytrofil infiltratsiyasi, m ezangial hujayralar 
proliferatsiyasi sin gari o'zgarishlar bo'lm aydi. B u xild agi nefrit 10 foiz hollarda 
uchraydi v a o'zining klin ikasi va m orfologiyasi jih atid an o lgan d a id iopatik m em ­
bran oz glom eru lopatiyaga ju d a o'xshab ketadi.
Lyupus n efritning hozirgin a tasvirlab o'tilgan barch a sh akllari patogenezida 
tom irlar koptokchalarida D N K — antiD N K k om plek si (ya’ni antigen — anti- 
telo kom pleksi) n in g to'planib borish i aham iyatga egadir. Im m u n depozitlar 
endoteliy va epiteliy ostid ag i m ezangiyalarda topiladi, D iffuz proliferativ glo- 
m erulonefritda im m u n kom plekslarning suben dotelial ravish da joylashgan 
bo'lishi o'tkir davriga kirgan sistem a qizil volchankasi uchun h am m ad an ko'ra 
xarakterlidir. Endotelial hujayralar proliferatsiyalanib, bazal m em bran alar alte- 
ratsiyaga uchrashi n atijasida kapillarlarning yo'li torayib, ba’zan butunlay bitib 
h am ketadi (obliteratsiya). Bu o'zgarishlar buyrak kan alch alarin in g ishem iya tu-

---

fayli zararlan ish iga va interstisial fibroz boshlanishiga olib keladi. Patologik jara- 
yon ga q o sh ilib ketgan buyrakn in gkatta-kichikligi odatdagicha bo'lib qolaverishi 
m u m kin. K eyinchalik u kattalashib, rangi oqara boshlaydi va po'stloq qatlam ida 
bir talay m ayd a-m ayd a qon talash lar paydo bo'ladi. B o rib-borib buyrakda uning 
ikkilam ch i tartib d a burishib q o lish ig a olib keladigan sklerotik jarayonlar b o sh ­
lanadi. Sistem a qizil volch an k asida kanalchalar va interstisiy ham zararlanadi. 
K an alch alar o rasid a im m u n kom p lek slar paydo bo'lishi diffuz interstisial fibroz 
bo sh lan ish iga olib keladi.
Bo'g'im lar h am jarayon ga qo'shilib, shish paydo bo'ladi va sinovial par- 
dalard a n ospetsifik m o n on u k lear hujayra infiltratsiyasi boshlanadi. Subepitelial 
biriktiruvchi to q im ad a fibrin oid n ekroz o'choqlari paydo bo'ladi. M ikroskop 
bilan tekshirib ko'rilganida sinovial pardalarnin g giperem iyaga uchrab, qalin 
to rtib qo lgan i ko'zga tashlan adi. B iroq, sinovial p ard alar v a bo'g'im tog'aylarida 
d estru k siya h o d isasi kuzatilm aydi, b o g ' im lar sh aklinin g o'zgarm ay turishi, 
ya’n ideform atsiya h o d isasi bo'lm asligi sh un ga bog'liq.
Taloq od atd agi kattalikda yoki sal kattalashgan, kapsu lasi qalinlash gan, fol- 
likulalari giperplaziyaga u chragan bo'lishi m um kin. P u lpasid a tarkibida G va 
M im m u n o globu lin lar bo'ladigan b ir talay plazm atik hujayralar topiladi. Taloq 
m ark aziy arteriyalarining atrofida ken glik ko'rinishida o'sib ch iqqan xalqasim on
q at-q at fibroz to'qim a ko'zga tash lan ad i, «so'g'onchasim on» skleroz deb shunga 
aytiladi (64-rasm ).
64-rasm . Sistem a qizil volchankasida taloqdagi sog'on chalarn in g 
p eriarterial sklerozi.

---

Lim fa tugunlari follikulalarining germ inativ m ark azid a bosh lan gan n o sp et­
sifik о zgarish lar h isobiga kattalashib ketadi. Perifollikular zon ada plazm atik h u ­
jayralar ko‘zga tashlanadi.
Boshqa organ va to' qim alarda m ayda tom irlarida bo sh lan gan o'tkir vasku lit­
lar, m onon uklear infiltratsiya o ch oq lari va fibrinoid depozitlari topiladi. B o sh va 
orqa m iyada boshlangan nekrozlovchi o'tkir vaskulit yo m ikroinfiltratlarga, yoki 
m ikrogem orragiyalarga olib keladi.
K lin ik k o 'rin ish lari. Sistem a qizil volchankasi ko'pincha 2 0 — 30 yash ar 
qiz-juvonlarda boshlanadi, aksari bu kasallikka o'sm ir yosh d agi qizlar du ch or 
b o lad i. Isitm a chiqib, bo'g'im larning shakli o'zgarm agan h o ld a o grib turishi, k o ‘ 
k rak qafasid a o g r iq paydo bo'lishi (plevrit h iso biga), quyosh n uriga ortiqcha 
sezuvchan bo'lib qolish (fotosensibilizatsiya), yu z terisid a eritem atoz tosh m alar 
paydo bo'lishi («kap alak n usxa» naksh), qo'l-oyoqlar va sh illiq p ard alard a ham
sh un day tosh m alar uchrashi xarakterlidir. Sistem a qizil volchankasida 100 foiz 
hollarda va b osh q a autoim m un kasalliklarda birm u n ch a k am ro q darajad a anti- 
yadro antitelolar topiladi. D N K — anti-D N K kom pleksinin g titri sistem a qizil 
volchankasin in g d iagn ostik belgisi bo'lib h iso blan adi v a bu yraklarn in g zarar- 
lanish darajasiga m o s keladi. Lyupusnefrit uchun en g xarakterli bo'lgan klin ik 
belgilar: gem aturiya, proteinuriya, ba’zi hollarda esa k lassik n efrotik sin drom - 
dir. M em bran oz va diffuz proliferativ glom eru lonefritda azotem iya bilan birga 
davom etib borad igan buyrak yetishm ovchiligi kuzatiladi. N erv sistem asin in g 
zararlanishi m eningoensefalit, m eningoen sefalom ielitlar ko'rinishida m a’lu m
beradi, bular poliradikulonevrit bilan birga o'tadi. Psixozlar bo'lishi h am tasvir- 
langan. B azan me’da-ichak yo'lining zararlanish iga x o s alom atlar: qayt qilish, 
darm on qurish i, isb tah a yo'qolishi singari h o d isalar kuzatiladi. K asallik n in g 
oqibati n im a bilan tugashini aytib bo'lm aydi. Bir qan cha h ollard a kasallik bir- 
dan bosh lan adi va tez zo'rayib borib, b ir necha oydan keyin oq o'lim ga olib k e ­
ladi. Lekin aksari kasallik zim dan boshlanib, su ru n k asiga davom etib borish i va 
vaqti-vaqtida qo'zib, vaqti-vaqtida qaytib turishi bilan tariflan ad i. Sistem a qizil 
volchanasining asoratlari xilm a-xildir. Eng ko'p uchraydigan aso rati ik k ilam ­
chi infeksiya (kokklarga, sil m ikobakteriyasi, zam burug'lar, viru slarga alo q ad o r 
infeksiya). Infeksiya qo sh ilish i tabiiy im m u nitetn in g susayib ketgan iga yoki 
u zo q m u dd at im m u n osu pressorlar va osteoporoz, m e’da-ich ak yo'lining areak- 
tiv yaralari, Isenko — K ushing sin dro m i sepsis, m iliar silga olib boruvchi kor- 
tikosteroidlar ishlatilganiga b og'liq bo'ladi.