R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Q uyidagi leykositlarning holati regeneratsiyaga kattagina ta sir ko'rsatadi. 
Leykopeniya yoki leykositlar fun ktsional faolligining yetishm asligi singari 
o'zgarishlar organ izm n in g him oyalovchi xossalarin i susaytirib, uning infeksi- 
yaga m oyilligini kuchaytiradi. N eytrofillar soninin g kam ligi halok bo'lgan h u ­
jay ralarn in g lizo som alar ishtirokida proteolizga uchrashini, y an i yem irilib ke- 
tish in i susaytiradiki, bu h am reparatsiyani sekinlashtirib qo'yadi.
O d am d a diabet borligi reparativ regeneratsiyani anchagina sekinlashtirib 
qo'yadi. D iabet organ izm n in g infeksiyaga m oyilligini osh iradigan om ildir. 
D iab et bilan og'rigan k asallard a ko'pincha sil, teri kasalliklari, siydik chiqarish 
yo'llari kasalliklari, zam bu ru g'li k asallik lar boshlanadiki, bu lar birinchi galda re- 
generatsiyan in g o‘z vaq tid a bo'lib o'tishiga tosq in lik qiladi.
B u n d an tashqari, d iab etd a toqim alar, ju m ladan jaro h atlarn in g qon bilan 
ta’m in lan ish i kam ayadi. Shu n arsa elektrolitlar m uvozanati buzilishiga olib ke­
ladi. D iab et bilan og'rigan k asallarn in g neytrofillari xem otaksis h o d isasiga kam
layoqatli bo'lib, fagotsitar faolligi kam ayib ketganligi bilan tariflan ad i. U larning 
m ikroblarn i o'ldirish xu su siyati ham pasayadi. Regeneratsiyani qalqonsim on
bez, gipofiz, jin siy bezlar, bu yrak usti bezlarining gorm on lari kuchaytiradi.
K ortikosteroidlar reparativ regeneratsiyani susaytiruvchi ta’sir o'tkazadi. 
Tajriba sh aroitlarida kortizol yubo rilgan ida yangi kollagen hosil bo'lishi susay- 
ib qolad i, yangi tom irlar bitish i sekinlashadi. Steroidlar yetuk kollagen sintez- 
lanib ch iqish ida m u h im o'rin tutad igan asosiy m o d d a hosil bo'lishini susaytirib 
qo'yadi.
Regeneratsiyaning bo rish ig a quyidagilar ham tasir o'tkazadi: 1) qon bilan 
ta’m in lan ish darajasi, 2) jaro h atga infeksiya o'tgan-o'tm aganligi, 3) jaro h atd a yot 
jism la r borligi, 4) im m obilizatsiya darajasi, 5) jarohatlan gan joyn in g olgan o'rni.
A rterial qon bilan ta’m in lan ish n in g yetishm asligi, venoz q o n dim lanib, qon 
oq ib ketishining qiyinlashuvi reparativ regeneratsiya uchun jid d iy to'siq bo'lib 
h isoblan adi. M asalan, o y oq larid a sezilarli darajada ateroskleroz boshlangan be- 
m orlarda regenerativ jarayon lar anchagina susayib qoladi. V enalarning varikoz 
kengayishida paydo bo'ladigan trofik yaralar u zo q vaqtgacha bitm ay yuradi. 
B u n d an tashqari venoz giperem iya sharoitlarida lim fa dim lan ib qoladi, shuning 
n atijasid a paren xim a regeneratsiyasiga halal beradigan biriktiruvchi to q im a 
o'sib boraveradi.
Jarohatn in g infeksiyalanishi un in g ikkilam chi tartibd a et olib bitishiga olib 
keladi. B u n d a regeneratsiya to'la bo'lishi uchun ancha vaqt talab etiladi. Yot 
tan a bo'lishi ham reparatsiyani susaytirib qo'yadi, agar uni jarroh lik yo'li bilan 
olib tash lan m asa, ulkan yot jism tan alari hujayralari ishtirokida sekvestrlan-

---

m aydigan, ferm entlar bilan lizislanm aydigan bo'lsa, reparatsiyani susaytirib 
qo'yadi. Innervatsiyaning aham iyati quym ich nervn i kesib qo'yib o'tkazilgan 
tajribalarda isbot etilgan. Bunday m ah allarda bitm aydigan trofik yara paydo 
bo'ladi. Q uyoshsim on chigal zararlangan ida e x p e r im e n ta l yog'on ichak yaralari 
regeneratsiyasining susayib qolish i tasvirlangan.
P A T O L O G IK R E G E N E R A T SIY A
Innervatsiyaning izdan chiqishi, qon bilan ta’m in lan ishn in g yetarli em as- 
ligi (ateroskleroz, venoz to'lanqonlik), keksalik, avitam inoz, ayn iqsa vitam in S 
yetishm ovchiligi, oq sillar tanqisligi patologik regeneratsiya b osh lan ish iga olib 
kelishi m um kin. B u nday regeneratsiya reparatsiyaning susayib qolish i yoki re- 
generatsiyalanayotgan to'qim aning ortiqch a hosil bo'lishi ko'rinishida nam oyon 
b o la oladi. Bundan tashqari, hujayralar regeneratsiyaning birinch i fazasid a zo‘r 
berib ko'payayotgan m ah ald a hujayralarning tabaqalashuvi bu zilishi m um kin. 
T abaqalashm ay qolgan hujayralarning zo'r berib ko'payib borish i atip ik elem ent - 
lar paydo bo'lib, o'sm a yuzaga kelishiga olib kela oladi.
Shunga muvofiq, patologik regeneratsiya 3 turga bo'linadi: 1) susaygan, 2) o r­
tiqcha, 3) atipik regeneratsiya.
K ollagenning ortiqcha hosil bo'lishi keloid degan o'sm asim on ch an d iq paydo 
bo'lishiga olib keladi, keloid paydo bo'lishining m exan izm i an iq em as. Patologik 
regeneratsiyaning b o sh q a bir ko'rinishi gran ulatsion to q im an in g ortiqch a paydo 
bo'lishidir, bu narsa jaro h atn in g et olib bitishiga to sq in lik qiladi.
C h an d iq olib tashlan ganidan keyin bir qan cha hollarda fibroblastlar v a b irik ­
tiruvchi toqim an in g b osh q a elem entlari had dan tash q ari ko‘p o'sib ketadi. Tajo-