R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

orttirilgan xillari tafovut qilinadi. Tug'm a xili sitom egaloviru s sin drom i degan
n arsani ham o'z ichiga oladi (bola tashlash bolanin g o'lik, chala tu g’ilishi, jig a r 
zararlanib, sariqlik boshlanish i, m arkaziy nerv sistem asi zararlanishi trom botsi- 
topen ik p urp ura, tarq o q sepsis).
K asallikning turm ushda orttirilgan xili isitm a ch iqishi, intoksikatsiya b o sh ­
lanishi, m uskullarda o g'riq turishi (m ialgiya), lim foaden op atiya, sialoadenit b i­
lan o'tadi.

---

P a to lo g ik a n ato m iy asi. B u nday qaragan da anatom ik o'zgarishlar ju d a kam
bo'ladi, zararlangan organlar, ayniqsa jig a r bilan taloqn in g salgin a kattalashib 
turgan i kuzatiladi, xolos. B o sh m iya h ajm i kichrayib (m ikrosefaliya) u n d a petri- 
fikatsiya o c h o q lari paydo bo'ladi.
M ik rosk op ik tekshirishda p aren xim ato z elem entlarning alteratsiyaga uchra- 
gan i top iladi. Bezli organlarda epitelial elementlar, b o sh m iyada neyronlar, 
o'pkad a alveolyar epiteliy hujayralari, buyrakda kanalcha epiteliysi zararlanadi. 
Z ararlan gan hujayralar polim orfizm bilan ajralib turadi, bu lar kattalashib, dia- 
m etri 40 m k m g a yetib q o lad i, ulkan gip erxro m y ad ro lari bo'ladi. H u jayralar­
n in g y a d ro larid a och tusli g ard ish bilan o'ralgan k iritm alar an iq ko'zga ta sh ­
lan ad i. S ito p lazm asid a m ayd a bazofil kiritm alar bo'ladi. O 'p kad a interstisial 
p n e v m o n iy a b osh lan ish i va jig a r bilan buyrak usti b ezlarid a n ekroz o ch oq lari 
b o'lish i m u m k in . B o sh m iy ad a zararlan gan n eyron lar atrofida glial reaktsiya 
b o sh lan ad i.
K lin ik jih a td a n sitom egalovirusli infeksiya badan sarg'ayishi, gepatospleno- 
m egaliya, anem iya boshlanish i v a trom botsitopeniyaga alo q ad o r gem orragik 
diatez bo'lish i bilan ifodalanadi. Ruhiy rivojlanishda orqad a qolish hollari, nev- 
ro lo gik o'zgarishlar ham kuzatiladi. B irm uncha yengil h ollard a interstisial p nev­
m oniya, gepatit, ensefalit bosh lan ad i v a qon yaratish ham izdan chiqadi. Sito­
m egaloviru sli infeksiya p ostn atal dav rda yuqqan hollarda ancha yengil shaklda, 
h atto sim p to m siz o'tadi. Bu k asallik nin g o g'ir xili nih oyatda kam uchraydi. B u n ­
d a in terstisial pnevm oniya, gepatit, m e’d a va o'n ikki b arm o q ichak yara kasalligi, 
an em iya yoki trom botsitopeniya boshlanadi. K atta yoshli o d am lard a sitom ega­
loviru sli infeksiya od atd a sim p tom siz o'tadi. B iroq O IT S bilan og'rib, im m unitet 
tan q isligiga u chragan kasallarda, shun in gdek allogen bu yrak retsipiyentlarida bu 
x astalik o g 'ir o'tadi.
Q IZ A M IQ
Q izam iq had dan tashqari tez yuqadigan (kontagioz) bo'lishi bilan ajralib 
turuvchi o'tkir virusli kasallikdir, yu q ori nafas yo'llari shilliq p ard a la ri va ko'z 
konyunktivasida kataral yallig'lanish boshlanishi, badan terisiga do g‘simon-pa- 
pulyoz toshm a toshishi bilan tariflan ad i. B u kasallik bilan aso san bolalar og'riydi.
E tio lo g iy a si v a p ato g en ezi. Q izam iq qo'zg'atuvchisi tarkibida R N K tutuvchi, 
m ik so v iru slar gu ru h iga k iradigan virusdir, o'lcham i 150 nm keladi. B u infeksiya 
havo-tom ch i yo'li bilan yuqadi. Ayni vaqtda viru s yu q ori n afas yo'llari v a ko'z 
kon yu n ktivasiga tushadi. Lekin v iru sn in g organizm ga tushadigan aso siy yo'li, 
ya’ni kirish darvozasi ko'z konyunktivasi deb hisoblanadi. V irus epiteliyda d is­
trofik o'zgarishlarga sabab bo'ladi va shilliq p ard a ostid agi qatlam ga o'tib, shu 
yerdan lim fa tom irlari orqali region ar lim fa tugun lariga yetib borad id a, shu tu- 
gu n lard a to'planib ko'paya boshlaydi. Lim fatik to'siqni yengib o'tganidan keyin 
v iru s qon o q im iga tushadi va b u yerdan yana lim foid to'qim aga b orad i. Nati- 
ja d a tipik u lkan hujayralar hosil bo'ladi. Q izam iq viru si leykositlarning fagotsi-

---

tar faolligini, hujayra va gu m oral im m unitetni pasaytirib, respirator epiteliyning 
to'siqlik, ya’ni baryer funktsiyasini susaytiradi. A n a shu m ah ald a a w a ld a n b o r 
infektsion kasalliklar, ayniqsa sil qo'zib qlishi m u m kin (go‘yoki qizam iq uya qu- 
radiyu, sil tuxum qo'yadi). Q izam iq viru si organ izm da u zo q saqlan ib turishi va 
surunkali panensefalit boshlanish iga olib kelishi m u m k in d egan gap lar bor.
P a to lo g ik a n ato m iy asi. Konyunktiva, tom oq, traxeya va bron xlarn in g sh il­
liq p ardalarida kataral yallig'lanish boshlanib, o g ‘ir h ollard a n ekroz ham ro‘y 
beradi. H iqild oq n in g shishishi va nekrozga u chrashi u ning m uskullari reflek- 
tor yo‘l bilan tortishib, sp azm ga uchrashiga va asfiksiya bo sh lan ish iga olib keli­
shi m um kin (soxta kru p). Shilliq pardalar epiteliysining m etap laziyaga uchrab, 
ko'p qavatli yassi epiteliyga aylanishi, shuningdek en antem a va ekzantem a paydo 
bo'lishi xarakterli stru ktura o‘zgarishlari ju m lasiga kiradi.