R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Sistem aga tarqalgan gem osideroz tom irlar ichida ro'y bergan, ya’ni um um iy 
intravaskular gem oliz m ah alida p ay d o bo'ladi. U m um iy intravaskular gem olizga 
h am m ad an ko'p olib boradigan sabablar quyidagilardir:
1) q o n sistem asi kasalliklari (anem iyalar, gem oblastozlar);
2) yot gu ru h ga m an sub qon quyish;
3) o n a v a q o rin d agi b o la qoni o'rtasida bo'ladigan rezus m ojaro;
4) gem olitik zaharlar (zaharli qo'ziqorinlar, ilon zahari va b osh qalar)dan za- 
harlanish;
5) b a z i infektsion kasalliklar (sep sis, anaerob infeksiyalar, bezgak).
G em oliz n atijasida hosil bo'ladigan gem osiderin a w a lig a m unonuklear fa-
gotsitlarga yutilib, sh ularda to'planib boradi, keyinchalik esa uni turli organlar: 
m e’d a osti bezi, jigar, buyrak, en dokrin bezlarning paren xim atoz hujayralarida 
uchratish m um kin. G em osiderin hujayralararo m o d d ad a ko'plab to'planib q o l­
gan m ah allard a siderofaglar bu p igm en tn i yutib yo'qotishga ulgurolm aydi. Nati- 
ja d a bu n arsa kollagen va elastik tolalarga tem ir m o d d asi shim ilib o'tishiga olib 
keladi, sh un in g n atijasida organlar zangsim on -jigarrang tusga kirib qoladi.
G em o sid erin n in g hujayralar ichida to'planib borish i ko'pchilik hollarda 
hujayraga zarar yetkazm aydi, organ n in g funktsional holatiga ta’sir qilm aydi va 
tabiatan qaytar, barham topib ketadigan h odisa bo'lishi m um kin. Biroq, organ 
va to'qim alarda gem osid erin birm u ncha ko'p to'planib qolad igan bo'lsa, u holda 
gem oxrom atoz degan h o d isa ro y beradi. Bunda organ toqim alari va hujayralari 
bir q ad ar zararlanadi.

---

B iliru b in n orm ad a ham uchraydigan sariq-yashil tusli o‘t pigm en ti bollib, 
tarkibida tem ir m o d d asi b o lm ay d igan gem oglobin ogen p igm en tlar ju m lasiga 
kiradi. U ning hosil bo'lishi ishdan chiqqan eritrotsitlarn in g m o n on uk lear fag- 
otsitlar parchalangan ida ajralib ch iqadigan gem oglobin n in g gem i bilan m ah kam
bog'langan. Bilirubin album in bilan tez birikib, qon bilan gepatotsitlarga b oradi, 
shu yerda bular glukuronat kislota bilan birikib (kon yugasiyalanib), o‘t (safro) 
k o rin ish id a o‘t kapillarlariga otad i.
Pigm ent an a shunday m iqd ord a bo'lganida, y an i n orm ad a u hujayralarda 
ham , toqim alard a h am k o z g a tashlanm aydi, sezilm aydi.
Q on dagi bilirubin m iqdori ko'payib ketgan ida (giperbilirubinem iya v aq ti­
d a ) to'qima va su y u q lik lar sa r g a y ib ketadi (sariqlik).
Q on zardobida bilirubin m iqd ori ko'payib, b ad an terisi v a ko'z oq lari (sklera- 
lar) sargayib qolgan m ah ald a m arkaziy n erv sistem asid an tash qari b o sh q a ham - 
m a toqim alar ham o‘t pigm entlari tusiga kiradi. M iya oqish tu sd a bo'lib qolavera- 
di. Bu shunga b o g ‘liqki, gem atoensefalik baryer deb ataluvchi to'siq pigm entlarni 
m iya toqim asiga o'tkazm aydi. Biroq, yangi tug'ilgan ch aqaloqlard a bu to'siq ju d a
zaif bo'ladi. Shu sababd an ch aqaloq bolada sariq lik bo'lsa, b o sh va orqa m iyasi- 
ning to'qim alari ham b o sh q a h am m a toqim alar sin gari sargayib turadi. B u n d a 
po'stloq osti yadrolarin in g kulrang m oddasi o‘t pigm en tlari bilan ayniqsa ko'p 
bo'yaladi, «yadro sariq ligi» degan so'z shundan kelib chiqqan. A yni vaq td a n erv 
hujayralari halok bo'lib ketadi v a o't pigm entlari bilan kuchli bo'yaladi.
Sariqlikning sab ab lari va avj olish m exanizm i h ar xil, bu n arsa sariqlikning 
uchta asosiy turini ajratishga im kon beradi: 1) jig ar u stiga alo q ad o r (gem o li­
tik) sariqlik, 2) jigarga alo q ad o r (parenxim atoz) sariqlik, 3) jig a r o stiga alo q ad o r 
(m exanik) sariqlik.
Sariqlikning hozir aytib o'tilgan turlari b ad an terisi va ko'z oqlarid agi sa riq ­
likning och-to'qligi jih atidan bir-biridan farq qiladi. C hunonchi, jig a r ustiga