R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

boshliqlaridan atrofdagi m uhit yoki tan a bosh ligiga qon oqib tushishi jarayoni- 
dan iborat. Bu jarayon n in g bevosita oqibati qon quyilishi — gem orragiya, ya’ni 
to q im a yoki bo'shliqlarda qon to'planib qolishidir. H od isalarga klinik baho be- 
rish d a an a shu ikki tushunchani, ya’ni qon ketishi va qon quyilishini bir-biridan 
ajratish ju d a m uhim .
Q on ketishi, qo n ash tash qi va ichki b olish i m um kin. Q on tuflash (gem op- 
toe), b u ru n d an qon ketishi (epistaksis), qon qusish (gem atom ezis), axlat bilan 
birga q o n tushishi (m elen a), bach adon b o sh lig ld a n qon ketishi (m etrorragiya), 
xullas, qo n n in g tash qi m u hitga oq ib chiqishi tashqi qon ketishiga m isol b o la oli­
shi m u m kin.
Ichki qon ketishiga m isol qilib, qon n in g plevra b o sh lig 'iga (gem otoraks), 
yurak xaltasi b o s h lig ig a (gem operik ard ), b o'gim lar b osh lig 'iga (gem artroz) 
to'planib qolishini, m ayd a n uqta-nuqta b o lib qon quyilishi — petexiyalar va ek- 
xim ozlarni aytib o ls a b o la d i. N uqta-n u qta holida quyilgan m ayda qon talash ­
lar ju d a ko'p b o lsa , b u n i p u rp u ra deyiladi (teri purp urasi, m iya p u rp u rasi va 
hokazo). B ad an terisi, shilliq p ard alariga yoyilib quyilib qolgan qontalash deb 
yuritiladi. Ichki qon ketishi n atijasida bazan to'qim alar butunligi ancha buzilib, 
ivigan talaygina qon to'planib qolad i va gem atom alar hosil b o lad i. G oh id a esa

---

quyilgan qon toqim an i yem irm asdan , balki u n in g elem entlarini chetga surib, 
shu to q im ad a top lan ib boradi. Bunday hollarni to q im an in g gem orragik infil- 
tratsiyasi deyiladi.
Tom ir devorin in g butunligi buzilishi n atijasida yoki diapedez yo‘li bilan qon 
ketishi m um kin. Ko'pincha so g ‘ tom irlar devori yorilishiga alo q ad o r qon ketish 
hollari uchraydi, o d am travm ad an shikastlanganida, q on b o sim i keskin ko'tarilib 
ketganida yoki b irdan ko'p qon oqib kelganida sh un day bo'ladi. T om ir devorida 
p atologik jarayon boshlangan m ah alda ham tom ir devori yorilib ketishi m u m ­
kin. M asalan , gipertoniya kasalligida aortan in g o'rta p ard asid a u n i nekrozga olib 
borad igan о ziga x os bir jarayon boshlanadi.
M an a shunday m edianekroz aksari aorta yorilishiga sabab bo‘ladi. Yirik 
tom irlar anevrizm alari yorilganida qon ketishi ju d a xavfli bo'ladi.
35-rasm . D iapedez yo'li bilan q o n quyilishi:
1 1— m iya toqim asi; 2 — kapillar endoteliysi; 3 — eritrotsitlarning 
tom irdan tash qarida to'planishi; 4 — neyronlar.
Tom ir devori yiring tasirid a, organizm nin g o'z ferm entlari tasirid a yoki 
zo'rayib borad igan to‘qim alar autolizi n atijasida (m asalan , o sm a yoki sil jara- 
yonida) yem irilgan ida h am qon ketishi m um kin.
D IA P E D E Z Y O ^ I B IL A N Q O N Q U Y IL IS H I
D iapedez y o li bilan qon quyilganda tomir devorlari butunligicha saqlan ib 
turaveradi, kapillar va arteriolalarda struktura o'zgarishlari bo'lmaydi (35-rasm ).
I. V. D avidovskiy (1968 y.) eritrotsitlarning tom ir devoridan sizib o'tishini soch- 
m a o q do nalarining suyuqlanib turgan jelatinadan n om -n ish on qold irm ay 
o‘tib ketishiga o'xshatsa bo'ladi deb ko‘rsatadi. D iap ed ezd a tom irlar devorining 
o'tkazuvchanligi o z ig a x o s tarzda o'zgaradi, o‘zgargan id a h am plazm an i alohida, 
eritrotsitlarni aloh ida o‘tkazadigan bo‘lib o'zgaradi, chunki bu n d a leykositlar 
tom irdan tashqariga chiqmay qolaveradi. Diapedez yo'li bilan qon ketishi: 1) venoz 
b o sim ko'tarilganida; 2) asfiksiya paytlarida; 3) dekom pen satsiyalan gan yurak

---

n u q son larid a; 4) stazga y aqin holatlarda; 5) o‘tkir infeksiyalar m ah alida k o p ku ­
zatiladi. D iap ed ez yo‘li bilan qon ketishi tabiatan reflektor aso sg a ega bo'lishi va 
o g ‘ir sh ikastlar m ah alida, b o sh m iya silkingan paytda, o sm a la r vaqtida bosh lan i­
shi m u m kin.
D iap ed ez yo‘li bilan qon ketib o‘tadigan kasalliklar bor, gem orragik diatezlar