R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

G idrostatik bosim ning ko'tarilishi venalar tiqilib yoki bosilib qolgani tufayli 
venoz q o n n in g oqib ketish i izdan chiqqan m ah allarda kuzatiladi. M asalan, 
h o m ilad o r bach ad on venalarn i bosib qo'yganida, flebotrom boz, jig ar sirrozi 
paytlarida, sh un in gdek yurak yetishm ovchiligi boshlanib, kichik yoki katta qon 
aylan ish do iralarid a venoz giperten ziya yuzaga kelganda sh un day bo'ladi. Yurak 
yetishm ovchiligi b osh lan gan id a yurakd an otilib ch iqadigan qon m iqdori ka- 
m ayadi, shu m u n o sab at bilan buyrakdan o'tadigan qon ham kam ayadi, bu narsa 
b u yraklarn in g reninni ko'proq sintezlashiga sabab bo'ladi, n atijada aldosteron 
h osil bo'lishini kuchaytiradigan (ikkilam chi aldosteronizm ga sabab bo'ladigan) 
an gioten zin II ko'proq hosil bo'ladi.
N atijada: n efron nin g distal bo'lim ida natriyning qayta so'rilishi (reab- 
so rb siy asi) kuchayadi, hu jayradan tash qaridagi suyuqlikning o sm o tik bosim i 
ko'tariladi, vazop ressin lar sekretsiyasi ikkilam chi tartibd a zo'rayadi, su v reab- 
so rb siy asi (qayta so'rilishi) kuchayadi. Q on dim lan ishidan h osil bo'ladigan 
sh ish lar zo'rayadi, chunki kapillarlarda gidrostatik b o sim ko'tariladi.
P lazm ad agi osm otik bosim p asay ish i gipoproteinem iya m ah alid a kuzatiladi. 
B u yrak koptokchalari bazal m em bran alarin in g album inni o'tkazib yuborishi 
kuchayadigan buyrak k asallik larid a p lazm ad a album in m iqd orin in g kam ayib 
q o lish i h am m ad an m u h im . B u n d a yuzaga keladigan nefrotik sin d ro m tarqoq 
sh ish p ayd o bo'lishi bilan ta’riflanadi. Plazm a oqsillari sintezining buzilishi jigar 
k asallik larid a (m asalan , sirrozd a), so'rilish izdan ch iqqan m ah allard a ham kuza­
tiladi. M an a shu h o llam in g h am m asid a tom irdan interstisiyga suyuqlik ajralib 
ch iqishi buyrakdan o q ib o'tadigan qon plazm asi hajm i kam ayib, ikkilam chi al- 
d o steron izm b osh lan ish iga olib boradi.
L im fa tom irlarining tiqilib qolishi, bekilib ketishi, sh ishning b o sh q a b ir d ast­
labki sababidir. Lim fa tom irlarinin g tu g'm a gipoplaziyasi m ah alida, bu tomir- 
larn i chandiqlar, o'sm alar bosib qo lgan paytlarda, lim fa tugun lari o'sm alari va 
lim fa tugun lari bilan kan allarin in g katta-katta fibroziga sabab bo'luvchi k asal­
lik larid a lim fan in g oq ib ketishi izdan chiqadi. U zoq davom etgan lim fatik shish 
to'qim alarda oqsil to'planib, keyinchalik kollagen tolalar o'sib ketishiga va organ ­
lar sh aklin in g o'zgarib qolishi (filoyoqlik yuzaga kelishi) g a olib keladi.
N atriy va suvning ushlanib qolishi h am shish paydo bo'lishiga olib boradigan 
om illar ju m lasig a kiradi. Tuz ushlanib qolish hodisasi birinchi bo'lishi va shishga 
olib b orish i m um kin. B u nday n arsa o d atd a o'tkir bu yrak yetishm ovchiligi pay-

---

tid a yoki poststreptokokk glom erulonefriti m ah alida kuzatiladi. Tuz va suvning 
u shlanib qolishi tom irlar ichidagi suyuqlik h ajm i k o p ay ish iga sabab bo'lib, 
tom irlardagi gidrostatik b o sim n in g ikkilam chi tartib d a ko'tarilishiga, dem ak, 
shish paydo bo'lishiga olib boradi.
Shunday qilib, paydo bo'lish sabablari va avj olish m exan izm iga qarab shish- 
n in g qu yidagi turlari tafovut qilin adi: 1) qon d im lan ish ig a alo q a d o r shishlar,
2) gipoonkotik, 3) m em branogen, 4) lim fatik shishlar. Qon dim lanishiga alo q a­
dor shishlar venoz qon oqib ketishi qiyinlashib q o lg an m ah allarda va yurak ye­
tishm ovchiligi paytida kuzatiladi. Gipoonkotik shishlar buyrak, jig a r kasalliklari- 
ga, oq silga yolchim aslikka aloqad or bo'ladi. M em branogen shishlar kapillarlar 
devori gipoksiyasi tufayli, o'tkazuvchanligi kuchayishi n atijasida paydo bo'ladi.