R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Toqima em boliyasi tom irlarga hujayralar yoki toqim a, y oxu d organlarning 
bo'lakchalari tushib, qon bilan harakatlanib yurgan m ah ald a kuzatiladi. M asalan , 
yarali en dokarditda yurak q o p q oqlarin in g qism lari uzilib chiqib, q o n ga tushishi 
yoki od am shikastlangan paytlarda turli to'qim alarning bo'lakchalari, tom irlarga 
o'sib kirgan o sm a hujayralari ham qonga o'tib qolish i m um kin. Yarali atero- 
sklerozda xolesterin kristallari em boliyasi ham uchrashi m um kin.

---

Xavfli o sm a hujayralarining tom irlardan tarqalib borishi, ya’ni m etastazla- 
n ish (m eta — b o sh q a, o'zga, stasis — o‘rnashish, jo y olish degan so'zlardan olin- 
gan ) ayniqsa xavflidir. H ujayralarning yem irilish m ah su lotlaridan iborat em ­
boliyad a yiringli jarayon n in g tarqalish i (m etastazlanishi) ham xavfli.
Q ogonoq su vlaridan bo'ladigan em boliya klin ik jihatdan m uhim aham iyatga 
ega, chunki u h am ish a o'lim ga olib borad i va ro‘y berish-berm asligin i oldindan 
aytib v a qaytarib h am bo'lm aydi. Q o g o n o q suvlari em boliyasi, od atd a, katta 
y osh ga borib tuq qan ayollarda, ko'p tuqqan xotin lard a kuzatiladi va to'satdan 
d isp n o e, sianoz, kollap s, gem orragiya boshlanish i bilan tariflan adi. Ko'pincha 
o d am n i talvasa tutib, o x irid a k o m aga aylanadi. Q ilin adigan doriyu-ilojlarga qa- 
ram ay 85— 90 foiz h ollard a ayol kishi o'lib ketadi.
Q og'o n oq su vlari em boliyasidan o'lgan k ishilar m u rd asi yorib ko'rilganida 
o p k a kapillarlari va arteriolalarida h om ila terisi epiteliysining tangachalari, soch 
bo'laklari, yog‘, aftidan, m ed a-ich ak y o lid an tushgan sh ilim sh iq topiladi. M ana 
shu n arsalarn in g topilishi q o g o n o q suvlari em boliyasin in g k lassik belgisi bo'lib 
hiso blan adi. B ach ad on , o'pka, buyrak, qalqonsim on b ez v a m iokardning m ayda 
tom irlarid a fibrinli trom blar topiladiki, bular q o n n in g ko'pgina tom irlar ichida 
ivib qo lgan idan d arak beradi.
Q og'on oq suvlari em boliyasin in g patogenezi m a’lum em as. U nga aso san
am n io n su yuqligin in g bach ad on bo'yni (endoserviks), bach adon yo'ldosh may- 
don ch asi venalari orqali q o n ga so'rilib o'tishi, bach ad o n tan asi v a bo'yni yoril- 
gan m ah allard a qo n ga tushib qolishi sabab bo'ladi deb taxm in qilinadi. Av- 
vallari o'pka to m irlariga tushib q o lg an teri epiteliysi tangachalari shu tom irlar 
sp azm ig a sabab bo'ladi deb h iso blan ar edi. Biroq, am n ion suyuqligida prosta- 
glan d in lar sin gari to m ir toraytiruvchi m o d d alar bo'lishi va xu dd i shular o p k a
tom irlari sp azm iga olib borish i keyingi vaqtlarda aniqlandi. B undan tashqari, 
am n io n su yuq ligid a q o n n in g tom irlar ichida ivib qolib, D V S sin dro m iga sabab 
bo'ladigan trom bogen m o d d alar h am topilgan.
B A K T E R IA L E M B O LIY A
B akterial em boliya m ikroorganizm lar koloniyalarining tom irlar ichiga. o‘tib 
qolishiga bog'liq bo'lib, organizm da qan day bo'lmasin biror infektsion-yallig'lanish 
jaray o n i bor m ah ald a, tromb yiringlab, irib ketgan p ay tlard a septik endokar­
dit vaqtida kuzatiladi. Bakterial em boliya m ikroblarn in g butun bir koloniyasi 
to m irg a tiqilib, u n i berkitib qo'ygan m ah ald a ro'y b erad i (41-rasm ). A yrim b ak ­
teriyalarning qo n d a aylanib yurishi em boliya bo'lib hisoblanm aydi, buni b ak ­
teriem iya deyiladi. Bakteriyalar agglutinatsiyalangan m ah ald a em boliyaga sabab 
bo'la oladi. Bakterial em boliya n atijasida asosiy jarayon tarqalib ketadi yoki o'sha 
jo y n in g o'zida qon aylanishi izdan chiqadi.

---

41-rasm . Buyrak tom irlaridagi bakterial em boliya.
P A R A Z IT L A R E M B O LIY A SI
P a r a z i t l a r em boliyasi k am dan -k am uchraydi. A skaridalar, exin okokk pu- 
fakchalari, jigar qurti v a bosh qalar em bol bo'lishi m u m kin. Jum ladan, ask arid a­
lar quyidagi yo'l bilan: o‘n ikki b arm o q ichak-o't yo'llari, qon tom irlariga tutash- 
gan jig ar absessi (vena devorin in g yiringlab irish i), yirik venalar, o'ng yurak, 
o'pka arteriyasining og'zi (em boln in g to'xtash joyi) dan iborat yo'l bilan qon
tom iriga o'tishi m um kin.
Y O T T A N A L A R E M B O L IY A SI
Y o t 
t a n a l a r em boliyasi ham em boliyaning k am uchraydigan turlari- 
dandir. O dam jaroh atlan gan d a, ayniqsa o'q otar qurollardan jaro h atlan gan d a 
va yirik venalari yirtilib ketgan m ah allarda ana sh un day em boliya ro'y berishi 
m um kin. Em bol ko'rinishidagi o'qlar, sn aryadlarn in g m ayda parchalari, kiyim
parchalari tasvirlangan.
E M B O L IY A L A R N IN G O Q IB A T L A R I
Em boliya, un in g qan day turda bo'lishidan qat’i nazar, ko'ngilsiz oq ibatlarga 
olib keladi, bu larn in g asosiylari quyidagilardir: 1) qon aylanishi bu zilgan turli 
organlar funktsiyasining yo'qolishi va ularning tegishli jo ylarida nekrozlar b o sh ­
lanishi (bosh m iyaning kulrang yum sh ashi, m iok ard infarkti, q o l-o y o q gangre- 
n asi);
2) o'sm a yoki yallig'lanish jarayon i m etastazlarining paydo bo'lishi;
3) ayniqsa hayot uchun m u h im q o n tom irlar tizim i reflektor sp azm ga uchra- 
gan id a em boliya o'lim ga sabab bo'lishi m um kin (o'pka arteriyasi em boliyasi 
xatarli).

---

E m b oliy ad a izdan ch iqqan q o n aylan ig y d lig a em bol tiqilib qolgan tom irni 
chetlab q o n о tadigan yo‘1 (kollateral yo'l) paydo b o lish i h isobiga bir qad ar asliga 
kelishi h am m um kin.
E m b oliyan in g qan day oqibatga olib borishi organ izm n in g um um iy ahvoliga, 
izdan ch iq qan qon aylanishini kom pensatsiyalay olish layoqatiga k o p jihatdan 
bog'liqdir.
S H O K (K A R A X T L IK )