R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik



Yüklə 12,15 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/240
tarix11.11.2023
ölçüsü12,15 Mb.
#131960
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   240
Patologik-anatomiya.-Darslik.-1-Qism

bilan bog’langan.
Erkin rad ikallar (erkin valentlari bo'lgan atom lar yoki atom guruhlari) h u ­
jay ran in g n orm al, odatd agich a faoliyat ko'rsatib borishini ham ta’m inlaydi. 
C hun on chi, m ikroblarn in g fagotsitlar ishtirokida yem irilishiga aso san erkin ra- 
dikallarn in g o k sid lash i sabab bo'ladi.
T irik hujayran in g tuzilishi jih atdan eng oddiy erkin radikallari anion- 
su p erok sid ( 0 2-) v a neytral gidroksil radikali (O H - gidroksil radikalidir. Gid- 
roksil radikali h u jayradagi aso siy kim yoviy m oddalarn in g ham m asi: oqsillar, 
nuklein kislotalar, ko'pgin a koferm entlar, lipidlar bilan o'zaro tasir qiladiki, bu 
rad ikaln in g sitotok sik ta siri asosan sh un ga bog'liq.


H ujayralar ichida erkin radikallar: 1) stress ta’siri ostid a; 2) radiatsion ener­
giya (ultrabinafsha nur, rentgen nuri va ionlashtiruvchi b o sh q a turdagi nurlar) 
yutilganida; 3) ekzogen kim yoviy m oddalar ta sir qilgan ida; 4) qarish jarayon ida 
hosil b o lish i m um kin.
Erkin radikallar sezilarli d arajada m utagen tasir ko‘rsatish xususiyatiga 
ega. K islorod ishtirokida ular hujayra organellalari m em bran alarid agi lipidlar- 
ning peroksid oksidlan ishiga sabab boladi. N atijada en do plazm atik retikulum , 
m itoxondriyalar va h ujayraning b o sh q a m ikrosom al q ism lari shikastlanadi.
O rgan izm ga u glerod tetraxlorid yuborilgan ida gepatotsitlarning zararlani­
shi hozir aytib o‘tilgan hodisan i izohlab beradigan ju d a yaxshi m isoldir. U glerod 
tetraxlorid m etabolizm i jarayon ida jigard agi silliq en do plazm atik to‘rda ok- 
sidazalar ishtiroki bilan erkin radikallar hosil b o la d i. C heklangan joyda hosil 
b o lg an erkin radikallar m em bran a fosfolipidlari tarkibiga k iradigan y og kislota- 
larining o‘z-o‘zidan oksidlan ishiga sabab b o lad i. Lipidli m em bran alar tuzilishi- 
ning aynashi en doplazm atik retikulum tez yem irilib, fun ktsiyasi izdan chiqishi- 
ga olib keladi.
En doplazm atik retikulum alteratsiyaga u ch ragan idan keyin m itoxondriyalar 
zararlanadi. Plazm atik m em bran a o'tkazuvchanligi kuchaygani m u nosabati b i­
lan hujayralarning bo‘kishi, kalsiy o‘tishi zo‘rayib borad i, b u lar p irovard natijada 
hujayrani o'lim ga olib boradi.
K atta konsentratsiyadagi kislorod tasir qilgan ida o‘p k a va b o sh q a to q i­
m alarn in g zararlanib qolishi ko'pdan beri m a lu m . A yni vaq td a erkin radikallar 
hosil b o lish i, asosan «kisloro dd an zaharlanish» m ah alida y uzaga keladigan p a ­
tologik o zgarish larga b o g liq . H avosidagi kislorod m iq d o ri ko‘p b o lad ig an inku- 
batord a boqiladigan ch aqaloqlar kozlarin in g zararlanish i, aso san ana shunday 
m exanizm ga aloqadordir.
H ujayralarning erkin radikallardan n e ch o g lik ko'p yoki k am zararlanishi hu ­
jayralar va organizm ni erkin radikallardan him oya qiluvchi m exanizm larnin g 
aso sin i tashkil etadigan antioksidantlar, su peroksidism u taza, katalaza, glutation- 
p eroksidazalarn in g bor-yoqligi va n ech o glik faolligiga b o g liq .
T A B IIY (F IZ IK ) O M IL L A R
Tabiiy, y an i fizik om illar (jarohat, yuqori va p ast h arorat tasiri, atm osfera 
b osim in in g birdan o'zgarishi, radiatsiya, elektr energiyasi, akustik energiya, 
lazer nuri) hujayralarga har y o llar bilan tasir o'tkazadi. M asalan , p a s t harorat 
tom irlarn in g torayishiga sabab bo'lib, sovuq o'tgan to'qim aga q o n kelishini ka- 
m aytirib qo'yadi. Bundan tashqari, harorat ju d a p asayib ketgan hollarda hujayra 
ichidagi suvda kristallanish ho disasi boshlanib, h u jayradagi m o d d alar alm ash i­
nuvi anchagina izdan chiqishi m um kin. V azokonstriktorlar so vuq tasiri tufayli 
falajlanib qolgan ida bu n arsa tom irlarning ken gayishiga sabab b o lib , qon oqim i 
sekinlashib qolishiga va keyin qon n in g tom irlar ichida koagulatsiyalanishiga


olib keladi. H ozir aytib o‘tilgan m iso llard a hujayralarning gipoksiya tufayli zarar­
lanishi ko'rsatib o'tildi.

Yüklə 12,15 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   240




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin