R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

H ujayra ichidagi ferm entlarning hujayraaro bo'shliqqa ajralib chiqib, p la z ­
m atik m em brana o'tkazuvchanligi o‘zgargani m unosabati bilan qon zardobida 
paydo bo‘lishi hujayraning olgan idan darak beruvchi diagnostik belgi sifatida 
klinik jih atd an muhim aham iyatga egadir. M asalan , yurak m u sk u lid a bir qancha 
ferm entlar — piruvattransam inaza, laktatdegidrogenaza, kreatinkinaza b o lad i. 
Shu ferm entlar va xu su san izoferm entlar m iqd orin in g qon zardo bid a ko'payib 
qolgani m iokard infarktiga, y an i yurak m uskulidagi kardiom iotsitlarn in g chek- 
langan tarzda, o ch o q tariqasida n ekrozga uchraganiga ishora qiluvchi k lin ik bel­
gi b o lib hisoblanadi. Shu jarayon bilan birgalikda intersitsial bo'shliqdan o lg a n
hujayraga m akrom olekulalar o'tadi.
N atijada o lg a n hujayra fosfolipidlardan iborat b o lib , p sevdom ielin tuzilm a- 
lari sh akliga kirgan m assaga aylanadi. Bular fagotsitlarga yutilib, yog' kislotalari- 
gacha parchalanadi.
H ujayraning qaytm as tarzda zararlanishi negizida ikkita fenom en yotadi:
1) m itoxondriyalar fun ktsiyalari tiklanishiga imkon yoqligi, reperfuziya va 
reoksigenatsiya m ah allarida oksidlovchifosforillanish bolm asligi va q aytadan A T F 
y u zaga kelmasligi; 2) m em bran alarfunktsiyasida chuqur o'zgarishlar ro'y berishi.

---

Q aytm as tarzd a hujayra zararlanishining patogenezida. m arkaziy om il hu- 
ja y r a m em branasi alteratsiyasidir.
M em bran an in g zararlanishi hujayradan tash qaridagi (ekstrasellyullyar) 
bo'shliqdan hujayra ichiga kalsiy o'tishiga sabab bo'ladi (bu b o sh liq d a kalsiy 
yuqorik on sen tratsiyalard a bo'ladi). B u n in g ustiga ishem ik holdagi to‘q im a reper- 
fuziyaga u chraydigan bo'lsa, kalsiy kelib turishi kuchayib boradi. K alsiy qo‘shilib 
tu rish i ishem iya sh aroitlarid agin a em as, balki zaharlar tasirid an zararlanish ma- 
h allarid a ham kuzatiladi. R eoksigenatsiyadan keyin m itoxondriyalar tom onidan 
ushlan ib q o lad ig an kalsiy hujayra ferm entlarini zararlab, ta’sirini bo'g'ib qo'yadi, 
oq siln i denatu ratsiyaga uchratib, koagulatsion nekroz uchun xarakterli bo'lgan 
sitologik alteratsiyaga sabab bo'ladi.
K IM Y O V IY B IR IK M A L A R VA D O R IL A R
K im yoviy b irik m alar v a d orilar hujayra zararlanishining ancha ko‘p uchrab 
turad igan sab ab lari q atoriga kiradi. A slida har qanday kim yoviy m o d d a dori 
h am patogen om il bo'lib qolishi m um kinki, bu n arsa uning dozasiga, y an i m iq- 
d origa, qan day yo‘1 bilan organizm ga yuborilganiga bog'Iiqdir. H attoki glukoza- 
d e k beo zo r bir d o ri ko'p m iq d o rd a yuboriladigan bo'lsa, atrofidagi m uhitning 
o sm o tik b o sim in i o‘zgartirib, hujayraga patogen tasir o'tkazishi m um kin.
K o'pchilik kim yoviy birik m alar va dorilarn ing zarba u radigan joyi, y an i 
o z in in g nishoni bo'ladi. M asalan , barbituratlar nuqul gepatotsitlarda o'zga- 
rish larga sabab bo'ladi, chunki u lar jig ard a parchalanadi va bu larn ing parcha- 
lanish idan h o sil bo'lgan oxirgi m ah su lotlar jigar hujayralariga bevosita tasir 
k o rsatad i. Su lem a m ed ad an so'riladi, lekin buyrak bilan yo'gon ichakni zarar­
laydi.
H u jayralarn in g zararlanish ida kislorodnin g m arkaziy o'rinda turishi so'nggi 
yillarda isbot etildi. M alu m k i, hujayralarning ishem iyadan zararlanishida k is­
loro d yetish m ovchiligim uhim aham iyatga ega. Lekin uning ortiqcha bo'lishi 
b iologik ok sid lan ish zanjirining butunligini buzadi, bu n arsa ko'p m iqd or er­
kin radikallar hosil bo'lishiga olib keladi. M ana shu erkin radikallar lipidlarning 
p eroksid lan ish in i kuchaytirib, hujayralarning m uhim tarkibiy qism larini zara­
rlaydi. M e m b ran alar zararlanishining m exanizm i erkin radikallar hosil bo'lishi