R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik



Yüklə 12,15 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə218/240
tarix11.11.2023
ölçüsü12,15 Mb.
#131960
1   ...   214   215   216   217   218   219   220   221   ...   240
Patologik-anatomiya.-Darslik.-1-Qism

ichakyo'liga alo q ad o r turi va 3) serebral turi (101-rasm ).


N u r kasalligining ко‘ m ikka aloqad or turi kich ikroq d o zad agi n ur tasirid an
boshlanish i v a erta m u dd atlard a k o n gil aynab, qayt qilish, keyinchalik p eriferik 
qon va ko'm ikda o'zgarishlar (lim fopeniya, neytropeniya, trom botsitopeniya, 
anem iya) ro‘y berishi bilan nam oyon bo'lishi m u m kin. B u n d a gem orragik dia- 
tez belgilari ko'zga tashlanadi, bad an terisida, m e’d a, ichak, o p k an in g seroz va 
shilliq p ardalarid a, buyrak usti bezlari, m iok ard da qon quyilgan jo ylar paydo 
bo'ladi. Q on yaratish sistem asida paydo bo'lgan ch uqur o'zgarishlar u stiga in- 
fektsion asoratlar, yarali-nekrotik gingivitlar, n ekrotik anginalar, pnevm on iyalar 
qo'shiladi. K o'm ikda tez orad a aplaziya boshlanadi.
N ur kasalligining m eda-ichak yo'liga aloqador turi organ izm ga 50— 100 rad
do zad a n ur ta’sir etgan m ah allarda boshlanadi v a n ur d o zasi 100— 300 rad bo’lgan 
hollarda tabiatan ju d a sezilarli bo'ladi. Ingichka ich ak n ur tasirig a ko'proq sez- 
gir b o lganligi uchun shu ichak ayniqsa ko‘p zararlanadi. U n in g shilliq p ard asid a 
shish boshlanib, yara o ch oq lari paydo bo'ladi. N ekrozlan gan jo ylar irib ketgan fi­
brin m assalari, sh ilim shiq bilan qo planib turadi, b u lard a m ik roorgan izm koloni- 
yalari topiladi. Ayni v aq td a leykotsitar infiltratsiya v a m itozlar bo'lm aydi.
Serebral turi o'lim bilan tugaydigan talvasalar tutish i va k o m a bosh lan ish i b i­
lan ta’riflanadi, m iya to q im asi n ur tasiriga bir qad ar ch idam li bo'lgani uchun a n ­
cha katta — taxm inan 1500 rad do zad agi radiatsiya tasirid an bosh lan adi. B o sh
m iyada qon va likvor aylanishi izdan chiqib m iyaga sh ish keladi.
A m erika tadqiqotchilarin ing m a’lum otlariga q arag an d a, N agasak i va Xirosi- 
m a shaharlarining 100 m in g n afar aholisi bom ba p o rtlag an d an keyin o'sha za- 
hotiyoq halok bo'lgan. B o m b a p ortlashidan bir n ech a kun va h afta o'tganidan 
keyin n ob u d bo'lgan od am larn in g o'lim iga qon yaratuvchi to'qim aning zararla­
nishi, suv-elektrolitlar m uvozanatining buzilishi, hayot uchun m u h im o rgan ­
larga qon quyilishi u stiga qo'shilgan infeksiyalar sab ab bo'lgan. B irm un cha key­
ingi davrlarda kishilarning yoshi va nurning qan ch a vaqt ta’sir etib turgan iga 
qarab, rak kasalliginin g turli xillari paydo bo'lgan. O 'tkir leykozlar o n yoshgach a 
bo'lgan bolalar o'rtasida, kattalarda esa 50 yoshdan o sh gan kishilarda kuzatil- 
gan. Shu bilan birga kasalliknin g yashirin davri b o lalard a 5— 10 yilni, kattalarda 
10— 20 yilni tashkil etgan, ayni vaqtd a asosan o'tkir lim fotsitar leykoz, o'tkir va 
surunkali m ieloid leykoz kuzatilgan. N u r tasir etgan o d am lard a 10 yildan keyin 
sut bezi, qalqo n sim on bez raki, turli organlar m iyelom asi, qizilo'ngach, siydik - 
tanosil sistem asi, so'lak bezlari, o'pka raki boshlangan . O n asin in g qo rn id a nur 
tasiriga u chragan bolalarda lim fotsitlar xro m o-som alari aberratsiyalari, mik- 
roensefaliya paydo bo'lgan, ruhiy jih atdan rivojlanish izdan chiqqan.


T E R I
Eritem a, shish 
Dispigmentatsiya 
Atrofiya, rak
L I M F A T U G U N L A R I
Parenximasining 
puchayishi 
Atrofiva. fibroz
J I N S I Y B E Z L A R
Moyaklaming zararlaoishi 
(spermatogonlar, spermatotsitlar.
spcrraa)
Tuxumdonlarniog zararlanishi 
(germinativ va granuiyoi hujayralar) 
G onadalar atrofiyasi va sklerozi
Erobrioaal davrda neyroo va gliyaning 
zararlanishi
O 'tkir respirator distress 
siodromi
Interstisial fibrozi
M E 'D A IC H A K T O 'L I
Shilliq pardaning
zararlanishi
Yaralar
Icbak devori flbrozi
Q O N V A K O ‘ M IK
Trorabositopeniya
(iranulositopeniya
Anemiya
Limfopeniva
101-rasm . O d am g a ionlashtiruvchi nurlar tasir etgan ida organlarda 
bo'ladigan aso siy o'zgarishlar.


X II Bob
0 ‘SM A LA R
NEOPLAZIYA VA 0 ‘SMA OLDI 
JARAYONLARI
ETIOLOGIYASI VA PATOGENEZI
Kanserogenezning molekulyar 
asoslari
Kimyoviy kanserogenez 
Radiatsion kanserogenez 
Virusli kanserogenez
0 ‘SMALARNING TUZILISHI 
XAVFLI VA XAVFSIZ O'SMALARNING 
XUSUSIYATLARI 
O'SMA HUJAYRALARINING BIO ­
LOGIK XOSSALARI 
O'SMALARNING ORGANIZMGA 
KO'RSATADIGAN TA’SIRI
O'SM ALARNING TASNIFI 
MEZENXIM AL MANBALARDAN 
KELIB CHIQADIGAN O'SMALAR
BIRIKTIRUVCHI, YOG' VA SHI- 
LIMSHIQ HOSIL QILUVCHI 
TO'QIMALARDAN KELIB 
CHIQADIGAN O'SMALAR 
M USKUL TO'QIMASIDAN K E­
LIB CHIQADIGAN O'SMALAR 
TOG'AY H OSIL QILUVCHI 
O'SMALAR
MUSHAK TO'QIMASIDAN PAYDO 
BO'LADIGAN O'SMALAR 
TOM IR O'SMALARI 
EPITELIAL O'SMALAR 
M ELANIN HOSIL QILUVCHI 
TO'QIMADAN YUZAGA KELA- 
DIGAN O'SMALAR
Tabiatdagi eng sirli h o disalar ju m lasiga o'sm alar kiradi. O 'sm alar biologik 
h odisa bo'lib, barcha sin f va turlardagi hayvonlarda, sh un in gdek o'sim liklarda 
keng tarqalgan va tasvirlangan. Lekin ular o d am d a h am m adan k o ra ko'proq 
uchraydi.
X X asrda xavfli o'sm alar bilan og'rish va u lard an o'lish hollari ortib b orm oq- 
daki, bu n arsa quyidagilarga bog'liq:
1) o d am lar o'rtacha u m rin in g uzayib qolgan iga (X IX asrga n isbatan olingan- 
d a o'rtacha 20 yil oshgan iga);
2) kasalliklarni od am larn in g hayotligida aniqlash ishi yaxsh ilangan iga;
3) qo'shim cha kanserogen tasirlar ko'rsatadigan ijtim oiy om illar paydo 
b o lg an ig a bog'liqd ir (kim yo sanoati, atom en ergetikasin ing ken g rivojlangani, 
atom va vo doro d bom balari yaratilgani va boshqalarga).
H ar qan day p atologik jarayon kabi o sm a la r h am ozlarin in g geografik 
xususiyatlariga egadir. M asalan , sut bezi raki A ngliya, A Q SH , N iderlandlarda 
h am m adan ko'ra ko'proq uchrasa, Yaponiyada h am m ad an kam uchraydi. C h u ­
nonchi, A ngliyada har 100 000 ayoldan 28 n afari sut bezi rakidan o'lsa, Y apo­
niyada atigi 5 n afar kishi shu kasallikdan n obud bo'ladi. Shu bilan birga m e’da 
raki Yaponiyada A Q SH dagiga q aragan d a 7 baro b ar k o p ro q uchraydi. Jigar raki


jan u b iy A frik ad a h am m adan ko'ra ko'proq uchrab turadi. 0 ‘zbekiston uchun 
q izilo n gach raki bilan o g r is h h ollarinin g k o p ro q uchrashi xarakterlidir. M ana 
shu m alu m o tlarn in g ham m asi o d am badan in in g u yoki bu joyida o'sm alar pay­
d o bo'lishida ekologik om illarn in g aham iyati borligidan dalolat beradi.
O 'sm alar bilan kasallan ish ho llari od am larn in g jin si v a yosh iga qarab har xil 
bo'lishi h am aniqlan gan. C hunonchi, o'pka va p rostata bezi raki erkaklar ora- 
sid a k o p r o q uchrasa, sut bezi raki bilan yogon ichak raki ayollar orasid a ko'proq 
uchraydi, shu bilan birga o p k a raki o'lim sababi tariqasida beshinchi o'rinda tu ­
radi.
R ak p ayd o bo'lish hollari o d am yoshi ulg'aygan sayin ortib borad i va 55 
yash ardan 75 yash argacha bo'lgan davrda, ayniqsa, erkaklarda prostata bezi 
rak idan , ayollarda sut bezi rakidan о lish hollari ancha kop ayad i. B olalar orasida 
o‘lim 10 foizni tash k il etadi, sh u bilan birga o'lim ga olib borad igan o'sm alarning 
aso siy turlari leykozlar, m arkaziy n erv sistem asi o'sm alari, y u m sh oq toqim alar 
va su yak lar sarkom alaridir.
O 'sm alar paydo bo'lish ehtim olini oshiradigan jid d iy om illar ju m lasiga 
o d am n in g kasb-kori v a od atlari ham kiradi (sh axtalarda ishlash), ovqat turi, 
iqlim sharoitlari, quyosh n urlarin in g ortiqcha tasiri, zararli odatlar, m asalan, 
chekish, ichkilikni suiste’m ol qilish ) kiradi.
O 'sm alarn i o'rganadigan fan on k ologiya deb ataladi (o n k os— o'sma, logos — 
fan d egan so zlard an olingan).
N E O P L A Z IY A VA 0 ‘S M A O L D I JA R A Y O N L A R I

Yüklə 12,15 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   214   215   216   217   218   219   220   221   ...   240




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin