R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Angiospastik kam qonlik aso san tom irlarning torayishi, ya’ni sp azm ga 
uchrashi n atijasida p ayd o b o la d i, angionevrotik krizlarda, R eyno kasalligida, 
organizm ga tom irlarni toraytiruvchi dori preparatlar yubo rilgan ida, od am
shikastlangan m ah allarda tom irlar y o li torayib, bekilib h am qoladi. O d am ga 
shikast yetgan m ah allarda tom irlar sp azm i aksari tabiatan tarq o q b o lib , bu ning 
n atijasida sh ikastlangan jo yd an olisd agi organlarda h am ishem iya boshlanish i 
m um kin. B osh m iya sh ikastlangan ida, me’da va o‘n ikki b a rm o q ichakda yara 
paydo b o lish i ham aso san an a sh unday m exanizm ga bog'liq. T om irlar torayi­
shi, ya’ni angiospazm to'qim alar ishem iyasiga sabab b o lib g in a q o lm asd an , balki 
tom irlar devorining o'zida h am chuqur struktura o'zgarishlariga olib borish in i 
aytib o'tish kerak, bu o'zgarishlar aksari silliq m u sku llar nekrobiozi, intim a, 
elastik m em branalarning uzilishi, yorilishi ko'rinishida b o la d i. Shunday qilib, 
angiospastik ho disalar angioparalitik va angionekrotik h o d isalarga aylanib keti- 
shi m um kin. A ngioparalitik jarayon lar ju m lasiga tom irlar devoriga qon quyilib 
qolishi, plazm orragiya v a gem orragiya hodisalari kiradi.
Obturatsion kamqonlik arteriya yo'lining trom b, em bol yoki aterosklerotik 
pilakcha (stenozlovchi aterosklerozda) bilan bekilib qolishi n atijasid a boshlani- 
shi m um kin.
Kompression kamqonlik arteriya o‘sm a, ekssudat, jgu t, ligatu ra bilan bosilib 
qolgan ida boshlanadi.
Qon qayta taqsim lanishi n atijasidagi kamqonlik, m asalan , qo rin bo'shlig'ida 
to'planib qolgan suyuqlik (assit) tez chiqarib tash lan gan ida b o sh m iyada k u za­
tiladi.
I. V. D avidovskiy (1969) qon o q im i sekinlashib q o lgan iga a lo q ad o r dim lanish 
gipoksiyasi va havoda kislorod m iqd ori kam ayib qolishi n atijasida, pnevm oniya 
h am da em fizem a m ah allarida qon n in g kislorodga yetarlicha to'yinm ay qoli- 
shidan yuzaga keladigan gipoksem ik gipoksiya degan h o d isalarn i h am tafovut 
qiladi.
Anemik gipoksiya qo n d agi gem oglobin m iqd ori kam ayib ketgan iga yoki, 
m asalan , od am arsenit vo d oro d d an zaharlanganida gem oglobin o'zgarib, met- 
gem oglobin ga yoki is gazidan zaharlanganida karb ok sigem oglob in ga aylanib 
qolgan iga b o g liq b o la d i. M an a shu sababdan ham anem iya, leykozlar bilan 
og'rigan kasallarning to‘qim alarida, m asalan, yurak m u sku lid a k o p in ch a distro- 
fjk o zgarish lar ro‘y beradi. G ipoktsiyaning bu turlarini toqim a gipoksiyasidan 
farq qilish kerak, to q im a gipoksiyasid a qon od atd agich a kelib turgani va unda 
kislorod yetarlicha bo'lgani h old a nafas ferm entlari denaturatsiyalanib qolgani 
tufayli to'qim alar oksidlan ish jarayonlarini yuzaga ch iqara olm aydi.

---

Ishem iya avj olib b o rish id a organ bajarayotgan ish bilan uning qon tam in oti 
o'rtasida fun ktsional jih atd an n osozlik bo'lishi katta aham iyatga egadir, organ ­
n in g o‘zi bajarayotgan ish iga yarash a qon bilan yetarli ta’m inlanm ay qolishi 
ko'pincha, ayniqsa, stenozlovchi koronar ateroskleroz b o r m ah allarda infarkt 
b o sh lan ish iga sabab b o la d i. M asalan , sportchilar jism o n iy jih atdan ortiqcha 
zo'riqqan m ah allarida an a sh un day infarktlar bosh lan ib qolgani tasvirlangan 
(m io k ard n in g sp o rtg a alo q ad o r nekrozlari)..
K am qo n likn in g klin ik aham iyati va anatom ik oqibatlari toqim alarn in g 
k islo ro d tanqisligiga n ech og'lik sezgirligiga, qon aylanishida yuzaga kelgan 
o'zgarishlar qan chalik u zo q dav om etishiga va angioarxitektonika xususiyatlariga 
bog'liqdir. M asalan , b ad an terisi, m uskul va suyaklarda ishem iya soatlab davom
etsad a, k lin ik va an ato m ik jih atdan olganda jid d iy oqibatlarni keltirib chiqar- 
m aydi. Shu bilan birga m iyada ishem iya boshlanib qolsa, u q isq a m uddat davom
etsa h am , m iya to'qim asida yum sh ash ochoqlari paydo bo'lishiga sabab bo'lishi 
m u m k in (p ostan ok sik ensefalopatiya).
T O M IR L A R D E V O R I S H IK A S T L A N IS H I VA 
0 ‘T K A Z U V C H A N L IG IN IN G O S H IS H I M U N O SA B A T I 
B IL A N R O ‘Y B E R A D IG A N 0 ‘Z G A R IS H L A R
Q O N K E T IS H I VA Q O N Q U Y IL IS H I
Qon ketishi, qonash dinam ik tushuncha bo'lib, tom irlar yoki yurak