R. R. Denktaşa bağışlayıram

Kaynakça:
1. (1961), Azerbaycan Tarihi, Azerbaycan EA-nın neşriyyatı, Bakı, s. 190-356;

2. (1981), Azerbaycan Sovyet Ensiklopediyası, Bakı, V cild, s. 389-391.

3. Yine orada, s. 389-390.

4. Yine orada, s. 391.

5. (1998), A.Tahirzade, Meydan 4 il, 4 ay, Bakı.

6. (1992), “Mühalifet” gazetesi, yanvar, N 3.

7. A.Şamilov, (1992), Kıbrısdan gelen var, “Şerq qapısı” gazetesi, yanvar, N 12.

8. A.Şamilov, (1992), İraglı Ahmet Güneş: “Qedrini bilin”, “Şerq qapısı” gazetesi, 7 fevral, N 20 (16412); Ahmet Oğuz, (1992), Ahmet Güneşle müsahibe, “Oğuz eli” gazetesi, fevral, N 2.

9. İsmayıl Ümidli, (1992), Siyasi portret: Rauf Denktaş, “Mühalifet” gazetesi, 24 sentyabr, N 113 (124).

10. Yine orada, s. 3.

11.A.Şamilov, (1992), Prezident istirahet saatlarında, “İncesenet” gazetesi, dekabr, N 12.

12. R.Asger, (1993), “Azerbaycan” gazetesi, mart.

13. Qazenfer Hamidoğlu, (1992), Kipr meselesi, “Oğuz eli” gazetesi, 16 aprel, N 12.

14. (1992), “Mühalifet” gazetesi, 24 oktyabr, N 113(124).

15. Elhan Rzayev, (1993), Türkler ve yunanlar arasında münasibet normallaşacak mı, “Mühalifet” gazetesi, 24 dekabr, N 128(379).

16. A.Şamilov, (1992), Şeytan öçbucağı yaranacak mı?, “Azerbaycan” gazetesi, 11 oktyabr.

17. A.Şamilov, (1992), Kıbrıs Qarabağa ohşayır, “Oğuz eli” gazetesi, 11 fevral.

18. Behmen Faziloğlu, (1998), Türk Ordusunun Kipre çıkarılması yunanlara da hayır veribmiş, “Rezonans” gazetesi, 25-28 iyul; (1998), Azerbaycanla Şimali Kipr arasında alış-veriş olmaması her iki halk için ayıptır, “525-ci gazet”, 4 iyul.

19. 
    Elhan Şahinoğlu, (1998), Dağlık Karabağ meselesiyle Kipr problemini karışdırmak olmaz, “Azadlıg” gazetesi, 4 iyul; (1998), Bir adadı, garip ada, doğmaları döndö yada, “Azadlıg” gazetesi, 10 iyun; Şahin Ceferli, (1998), Dünyamızda bir devlet de var, “Yeni Mösavat” gazetesi, 5,6-8,9 iyun; Ağası Hun, (1998), Kuzey Kıbrısda, “Cumhuriyyet” gazetesi, 18 iyun; İttifaq Mirzebeyli, (1998), Kuzey Kıbrıs: abideler, gözellikler ve semimiyyet adası, “Halk” gazetesi, 6,7 iyun, N 149(22849), N 150(22850); Reyhan Mirzezade, Halide Bağırlı, (1998), Hazarın sahilinden Aralıg sahiline, “Panorama” gazetesi, 23 iyul, N 123(630) ve b.
    
20. 
    (1995), Azerbaycan Radyosu, 8 iyul; 1996, 12 mart; 1998, 4 fevral; 1998, 8-9 iyun ve b.
    
21. 
    (1998), “Azadlıg” gazetesi, 16 may, N 91(1111).
    

“Şimali Kipr - Tarix və Müasirlik” Uluslararası Konfransı,

21-24 may 1999, Ali Diplomatiya Kolleci (Bakı) -

Doğu Akdeniz Üniversitesi (Gazimağusa),

Azərbaycan Respublikası.

Kıbrıs “Azadlıq” qəzetİ səhİfələrİndə

Əli Şamil Hüseyin oğlu,

Azərbaycan Ensiklopediyasının qrup rəhbəri,

Bakı — Azərbaycan.
1989-cu ildekabrın 5-də ilk nömrəsi işıq üzü görən “Azadlıq” qəzeti öz gəlişi ilə Azərbaycan mətbuatına, ictimai fikrinə bir yenilik gətirdi. Sovetlər Birliyinin yaratmış olduğu qəlibləri, qadağaları dağıtmağa başladı. Qəzet yalnız xalqı Azadlıq uğrunda mübarizəyə, totalitar rejimi aradan qaldırmağa səfərbər etmir, həm də öz oxucularına həqiqəti deməyə çalışırdı. Uzun illər Sovetlər Birliyində hakimiyyət orqanlarının təsirilə mətbuatın birtərəfli və saxta mövqeyinə alışmış oxucu “Azadlıq” qəzetinin səhifələrində birdən-birə sərbəst baxışlar gördü. Qəzetin texniki imkanları olduqca zəif idi. Dış informasiya qaynaqlarından yararlana bilmirdi. Özünün dış ölkələrdə nəinki müxbirləri yoxdu, heç istənilən şəhər və bölgə ilə əlaqə saxlamağa telefon, faks və s. imkanı da yox idi. Ona görə də Sovetlər Birliyinin informasiya qaynaqlarından yararlanmaq zorundaydı. Lakin qəzet bu informasiya qaynaqlarının məlumatlarını partiya, Sovet mətbuat orqanları kimi kor-koranə təkrarlamır, ona öz münasibətini bildirirdi.

Bunu biz qəzetin Kıbrısa həsr etdiyi ilk yazısında aydın görürük. Sovet mətbuatı Güney Kıbrıs Rum Cümhuriyyətinin Prezidenti Vasilionun Moskvaya gəlişini işıqlandırırdı. “Azadlıq” qəzeti də bu mövzuda əsas diqqəti Vasilionun Moskvada keçirdiyi mətbuat konfransına yönəldib¹. Vasilion deyib: “Türklər Kipr əhalisinin 14 faizini təşkil etsə də, Türkiyə 1974-cü ildə Kiprin 40 faizini işğal edib. Türkiyə bu qanunsuz hərəkatına Kiprdə Türk azlığının mənafeyinin tapdanması ilə haqq qazandırır. Deməli, dünyanın hər hansı bir bölgəsində Türk azlığının mənafeyi tapdanarsa, Türkiyə müdaxilə etməlidir. Həmin məntiqlə Türkiyə Azərbaycan-erməni münaqişəsinə qarışmaq üçün özünə yol açmış olur.”²

Qəzet rəsmi qaynaqlardan aldığı xəbəri olduğu kimi verir. Amma ona “Kipr probleminin Azərbaycan-erməni münaqişəsi ilə bağlı olması haqqında nağıl”³ başlığı qoyur. Uğurlu tapılmış bu başlıq xəbərə əlavə şərh verməyə ehtiyac qoymur.

Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin Prezidenti Rauf Denktaşın baş müşaviri, prof. dok. Əhməd Qazioğlunun Azərbaycana gəlişini rəsmi qəzetlər, radio və televiziya sükutla qarşılayır. Yenicə formalaşan milli yönlü mətbuat isə onun gəlişini gündəmə gətirir. “Azadlıq” qəzeti Əhməd Qazioğlunun şəklini səhifələrində yerləşdirməklə yanaşı, ondan alınmış kiçik müsahibəni də çap etmişdi.⁴

Prof. dok. Əhməd Qazioğlunun gəlişi Azərbaycanla Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti arasında birbaşa əlaqələrin yaranmasına və genişlənməsinə səbəb oldu. Onun ardınca Azərbaycana gələn hökumət adamı Eşber Serakıncı olmuşdur. Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti Eğitim, Kültür və Gənclik bakanı Eşber Serakıncı bir həftə Bakıda olmuş, “Azadlıq” qəzetinin müxbirinə müsahibə verərkən demişdi: “...Biz dünyanın 75 ölkəsi ilə əlaqə qurmuşuq və bu ölkələrin heç birində nə iş adamları, nə də dövlət adamları bizi görəndə qaçıb gizlənmir”.⁵

Qəzet müxbirinin: Demək səfərinizin heç bir səmərəsi olmayıb? - sualına isə Eşber Serakıncı: Azərbaycan Xalq Cəbhəsində görüşümüzdən gözəl təəssüratlar aldıq. Başlıcası isə Azərbaycanı gördük, tanıdıq - cavabını vermişdi.

“Heç bir iş yapa bilmədən” geri qayıdan Eğitim, Kültür və Gənclik bakanı Eşber Serakıncıdan aldığı müsahibəyə isə müxbir “Kiprdən qorxmağa dəyməz”⁶ başlığını qoymuşdur.

Bu həmin vaxtlar idi ki, Azərbaycan özgürlüyünü elan etməsindən 7 aydan çox keçməsinə baxmayaraq, hələ də hakimiyyətdə keçmiş kommunist nomenklaturası qalmışdı. Onlar da keçmişin acı təsirindən yaxa qurtara bilmir, Rusiya Federasiyasının dünya ölkələrinə münasibətinə oxşar siyasət yeridirdilər. Quzey Kıbrısda onlarla dini bir, dili bir insanlar yaşadığını, onların Azərbaycanın müstəqillik əldə etməsinə sevinmələrini, birbaşa əlaqə yaratmağa çalışmalarını bilsələr də, canlarındakı qorxu çıxmadığından susmağa üstünlük verirdilər.

“Azadlıq” qəzetində Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti haqqında gedən ilk dolğun yazı “Kıbrıs danışıqların dördüncü mərhələsi qarşısında”⁷ adlanır. İlk dəfə idi ki, qəzet Kıbrısda olmuş əməkdaşının məqaləsini çap edirdi. İlk dəfə idi ki, qəzetin səhifələrində Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin adı olduğu kimi yazılırdı. İlk dəfə idi ki, qəzet oxucularına Kıbrıs problemini həm tarixi, həm də siyasi baxımdan belə geniş açıqlayırdı. Müəllif Kıbrıs məsələsinə adada baş verənlər kimi deyil, ümum Türk problemi kimi baxırdı.

Çox təəssüf ki, qəzet tutduğu bu xətti davam etdirə bilmədi. İki ay yarımdan sonra çap etdiyi məqalələrdə yenə də ölkənin adı rusdilli mənbələrdən alındığı kimi “Kipr” yazılmağa başladı. Qəzetin əməkdaşı Hüseynbala Səlimov hazırladığı materialda Azərbaycan Kıbrıs məsələsinə eyhamla yanaşaraq məqaləsinə “Azərbaycan, Ben Q’urion, Rauf Denktaş və bir də ...AXC”⁸ başlığı seçmişdi. Bu kiçik yazı aşağıdakı cümlə ilə tamamlanır: “...Və bu arada eşitdik ki, AXC-nin Şimali Kipr Türk Respublikasında nümayəndəliyi açılacaq. Amma təəssüf ki, bu xəbəri təsdiqləyən və ya inkar edən bir şey (AXC qərarı və ya başqa bir sənəd) öyrənə bilmədik”.

İlham Səfərlinin “Türkiyə siyasəti: xəyallar gerçəkləşir” məqaləsindəki “...Dördüncüsü, ölkə üçün prinsipial Kipr problemi növbəti dəfə gərginləşir...”⁹ cümləsindən sonra “Azadlıq” qəzeti səhifələrində üç ildən çox Kıbrıs mövzusuna rast gəlmirik. Bu da qəzetin mövqeyinin dəyişməsindən deyil, Azərbaycanda 1993-cü ilin 4 iyununda baş vermiş hökumət çevrilişindən irəli gəlir. Hökumət çevrilişindən sonra “Azadlıq” qəzetinə təzyiqlər artır, senzor nəzarəti güclənir. Qəzet bəzən günlərlə çap olunmur, bağlanmaq təhlükəsi ilə üzləşir. Lakin bütün zorluqlara baxmayaraq “Azadlıq” nəşrini nəinki davam etdirir, həm də Azərbaycanda ən oxunaqlı, ciddi siyasi qəzetə çevrildi.

Azərbaycanda cəmi iki aya yaxın baş nazir işləmiş Pənah Hüseynov 1993-cü il4 iyun çevrilişindən sonra gizlənmək zorunda qalır. Respublikadakı istər rəsmi, istərsə ayrı-ayrı partiya və təşkilat qəzetlərində Pənah Hüseynovun gah Quzey, gah da Güney Kıbrısda (məqalə müəlliflərinin Bəzilərinin yazılarından Kıbrıs haqqında aydın təsəvvürləri olmadığı görünür) yaşadığını, orada villası, mağazası, restoranı və s. olduğu yazılanda “Azadlıq” qəzeti bu məsələyə münasibət bildirmir. İki il sonra P.Hüseynov həbs ediləndə aydın olur ki, o, Bakıdan heç yerə getməyibmiş, yuxarıdakı faktlar isə uydurmadan başqa bir şey deyilmiş.

Rusiya Federasiyasının Kıbrıs adasındakı rum icmasına S-300 raketlərini satmağa təşəbbüs göstərməsi Azərbaycan ictimaiyyətinin haqlı narazılığına səbəb oldu. “Azadlıq” qəzeti də bu yöndə səmərəli iş apardı. Kiçik xronikalar verməklə kifayətlənməyib, bu silah satışının doğura biləcəyi təhlükəni diqqət Mərkəzinə çəkmək üçün geniş təhlilli yazılar verməyə başlayıb. Bu yöndən çap olunmuş məqalələr sırasında hərbi mütəxəssis Azad İsazadənin və Eldar İsmayılzadənin məqalələri maraq doğurur. E.İsmayılzadə yazır: “...Kiprin yunan hissəsi Rusiyadan “yer-göy” tipli raketlərin alınması haqda bu ölkə ilə saziş imzalayıb. Sazişin təfərrüatı gizli saxlansa da, məlumdur ki, söhbət çoxmilyonluq sövdələşmədən gedir... Lakin Avropa Birliyinə daxil olmağa can atan Türkiyəni müəyyən hərəkətlərə təhrik etməklə yunanlar Türkiyə ətrafında siyasi mühitin gərginləşməsi və ictimai fikirdə bu ölkənin gözdən düşməsinə nail ola bilər...”¹⁰

Rusiya və Yunanıstan S-300 raketlərinin müdafiə qurğuları olduğunu təkrarlamaqla dünya ictimaiyyətini çaşdırmağa çalışır. Hərbi mütəxəssis Azad İsazadə isə S-300 raketlərinin texniki göstəricilərini açıqlayaraq onun həm də hücum silahı ola biləcəyini söyləyir.¹¹

Qəzet S-300 raketlərinin satışı ilə bağlı məsələni daim diqqət Mərkəzində saxlamış, bu mövzuda çap etdiyi yazıların həcminin böyük və kiçikliyindən asılı olmayaraq hadisəyə beynəlxalq normalar çərçivəsindən yanaşmışdır. “Ankarada hərbi sərgi”¹², “Kipr: qoşunlar olmayanda raketlər də olmayacaq”¹³, “Türkiyə embarqo ilə hədələyir”, “Kipr: S-300 raketləri üçün baza modernləşdiriləcək”¹⁵, “S-300-lər Kiprə yaxınlaşır”¹⁶ və başqa məqalələr bu qəbildəndir. S-300 raketlərinin satışının Azərbaycanın və onun müttəfiqlərinin strateji maraqlarına uyğun gəlmədiyi vurğulanır. Bu da təsadüfi deyil. Rusiya Azərbaycan ərazisinin 20 faizdən çoxunu işğal etmiş Ermənistana yardım etməklə, onu bu işə təhriklə kifayətlənmir, Türkiyənin düşmənlərinə də hər cür yardım etməklə onu gücdən salmağa çalışır.

“Azadlıq” qəzetində Kıbrıs mövzusunda ən çox yazan jurnalistlər İradə Ağayeva və Elxan Şahinoğludur. Qəzetdə imzasız və ya “Beynəlxalq həyat” və s. imzalarla çap olunan xəbər və təhlillərin əksəriyyətinin onlara məxsusluğunu asanca seçmək olur. İradə Ağayevanın “Türkiyə - Yunanıstan: qaranlıq tuneldə işartı”¹⁷, “Kipr problemi: manevr imkanları tükənib”¹⁸, “Kipr: vahid dövlət, yoxsa iki dövlətdən ibarət federasiya”¹⁹, “İ.Qaradayı Kiprdədir”²⁰, “Klerides Türkləri qıcıqlandırmaqdan əl çəkmir”²¹, Elxan Şahinoğlunun “Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə Kipr problemini qarışdırmaq olmaz”²², “Bir adadı, qərib ada...”²³, “Məmurlarımız Quzey Kıbrısın yubileyinə qatılmadılar”²⁴ məqalələri istər yüksək siyasi səviyyəsi ilə, istərsə də faktların zənginliyi ilə seçilir.

1997-ci ilin payızında Azərbaycanda Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin Ticarət Evinin açılması respublika mətbuatında Kıbrıs mövzusunu aktuallaşdırdı. Ticarət Evinin rəhbəri Ayfer Said Erkmen yalnız qəzetlərə müsahibələr verməklə kifayətlənmədi. Mədəni əlaqələrin inkişafı istiqamətində də xeyli iş gördü. 1998-ci ilin may ayında Azərbaycan Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin yeddi müxbiri Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinə yola döşdü. Bu dəstədə “Azadlıq” qəzetinin əməkdaşı Elxan Şahinoğlu da vardı. Səfərdən döndükdən sonra o, qəzetdə silsilə yazılar çap etdirdi.²⁵ İlk dəfə “Azadlıq” qəzetinin birinci səhifəsində Rauf Denktaşın portreti verildi və qəzet bir səhifəsini bütövlükdə ondan alınmış müsahibəyə həsr etdi. Müsahibə aktual olduğu qədər də dolğun idi. Lakin E.Şahinoğlunun qəzetin iki nömrəsində verilmiş “Bir adadı, qərib ada...”²⁶ başlıqlı səyahət oçerki təsviri xarakterli idi. Həmin günlərdə başqa qəzetlərdə çap olunmuş məqalələrə çox bənzəyir, “Azadlıq” qəzetinin keçmiş saylarında getmiş bir çox fikirləri təkrarlayırdı. Bu onu göstərirdi ki, jurnalist sərbəst olmamış, özü gəzib mövzu tapmamışdır. Onları bir turist qrupu kimi gəzdirmişlər. O da həmin gəzintidən aldığı təəssürat əsasında məqalə hazırlamışdır.

“Azadlıq” qəzeti Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətini tanıtmaq, təbliğ etmək, ictimai fikri formalaşdırmaqla yanaşı, bu işə laqeydliklə və ya qərəzli yanaşanları da tənqid etməkdən, onlara qarşı durmaqdan çəkinmir. Belələri istər Azərbaycan hökumətinin məmurları olsun, istər beynəlxalq təşkilatların nömayəndələri. Məsələn, 1998-ci il noyabrın 15-də Bakı Əyləncə Mərkəzində Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin 15-ci il dönümü münasibətilə toplantı keçirilmişdir. Dəvət edilsələr də, Azərbaycan rəsmilərindən toplantıya gələn olmamışdı.

“Azadlıq” qəzeti bu hadisəyə öz münasibətini belə bildirir: “...1990-cı ilin 20 yanvarında uzaq Bakıda törədilən qanlı hadisələrə biganə qalmadılar. Etiraz aksiyalarına Quzey Kıbrısda Rauf Denktaşdan tutmuş nazirlərədək hamı qoşuldu. Kıbrıslılar Azərbaycanlı qardaşlarını unutmadılar. Bizim dərdimiz onların dərdinə çevrildi. Bəs biz necə, onların hazırkı probleminə şərik ola bilirikmi?

...Görəsən, rəsmilərimiz nədən qorxublar? Bəlkə yunan müttəfiqimizlə iqtisadi əlaqələrimiz yüksələn xətlə inkişaf edib, xəbərimiz yoxdur? Elə həmin gün Quzey Kıbrısın başqa ölkələrdə keçirdiyi tədbirlərdə həmin ölkələrin rəsmiləri iştirak edib və bu hər ildə belə olur...”²⁷

Haqlı və kəskin iraddır.

1998-ci ilmayın 24-də Bakıda T.İsmayılov adına Uşaq Sərgi Salonunda Uluslararası Qırmızı Xaç təşkilatı fotosərgi açır. İlk baxışda təqdirəlayiq və humanist bir işdir. Amma bu sərgidə də xristian dünyasına xas bir tərəfkeşlik olur. Sərgini təşkiledənlər, eləcə də buna yardımçı olan Azərbaycanlılar nədənsə incəliklərə fikir verməyirlər. Amma “Azadlıq” qəzetinin nəzərindən bu yayınmayır. Elə həmin günün səhərisi qəzet yazır: “...1974-cü il Kipr müharibəsilə bağlı fotolara da eyni səpgidə yanaşmaq olar. Yunanların əziyyətlərini əks etdirən fotoşəkillər var, Türklərin əzablarından isə bəhs edən bir şəkildə gözə dəymir, sanki bu qarşıdurmada əzab çəkən yalnız yunanlar olub.”²⁸ Qəzet haqlı olaraq tələb edir ki, Gəncədə təkrarlanacaq sərgidə belə nöqsanlara yol verilməsin.

“Azadlıq” qəzetində Kıbrısla bağlı çap olunan məqalələri mövzusuna görə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

1. Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətini tanıtmaq məqsədi daşıyan məqalələr;

2. Kıbrıs adasının bölünməsi nəticəsində yaranmış iki dövlət və bu dövlətlərin xarici siyasətindən bəhs edən məqalələr;

3. Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin müttəfiqləri və ona qarşı duran Qüvvələrin - Yunanıstan, Rusiya, Ermənistan və b. yeritdikləri xarici siyasəti açıqlayan məqalələr;

4. Beynəlxalq Təşkilatların Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinə təsirindən bəhs edən məqalələr;

5. Azərbaycan Cümhuriyyəti ilə Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətinin əlaqələrindən bəhs edən məqalələr.
“Azadlıq” qəzetini diqqətlə izləyən hər bir oxucu aydın görür ki, Azərbaycanla müharibə vəziyyətində olan Ermənistan Kıbrıs adasının rumlular yaşayan bölgəsindəki dövlətlə — Yunanıstanla tərəfdaşdır, Rusiya Federasiyası da onları himayə edir.

Hətta yunan-Kipr hərbi təlimində Ermənistandan olan müşahidəçilər də iştirak edir.²⁹ Kıbrısın rumlular yaşayan bölgəsində hakimiyyətə kimin gəlməsindən asılı olmayaraq dövlət antitürk əhval-ruhiyyəli olaraq qalır.³⁰

“Azadlıq” qəzeti Kıbrıs problemini gündəmdə saxlamasına, bu mövzuda ardıcıl dolğun siyasi yazılar verməsinə baxmayaraq yazılarda texniki qüsurları aradan qaldıra bilmir. Məsələn, “Türklər Kipr Konfederasiyası yaratmağı təklif edir”³¹ məqaləsinin əvvəlində ölkənin adı Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti kimi yazılırsa da, elə ikinci abzasda Şimali Kipr yazılır. Qəzetdə Kipr, Kıprıs, Kıbrıs sözləri qarışıq şəkildə işlədilir. Bütün bunlara son qoyub ölkənin adını da, dövlətin adını da, adanın yerləşdiyi dənizin adını da sakinləri kimi işlətsək daha Doğru olar. Bu həm də yabançı dillərdən gəlmiş yanlışlığı aradan qaldırar.
Qaynaqlar:
1. Kipr probleminin erməni-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı olması haqqında nağıl, “Azadlıq” qəzeti, 1991, 8 Noyabr, 55(85), s.2.

2. Yenə orada.

3. Yenə orada.

4. Müsahibə, “Azadlıq” qəzeti, 1991, 13 Dekabr, 65(95), s.2.

5. Kiprdən qorxmağa dəyməz, “Azadlıq” qəzeti, 1992, 27 Aprel, s.8.

6. Yenə orada.

7. Şamilov Əli, Kıbrıs danışıqların dördüncü mərhələsi qarşısında, “Azadlıq” qəzeti, 1993, 2 Mart, 25(252).

8. Hüseynbala Səlimov, Azərbaycan, Ben Q’urion, Rauf Denktaş və bir də ...AXC, “Azadlıq” qəzeti, 1993, 22 May, 57(284), s.6.

9. Səfərli İlham, Türkiyə siyasəti: xəyallar gerçəkləşir, “Azadlıq” qəzeti, 1993, 25 May, 58(285), s.6.

10. İsmayılzadə Eldar, Kiprdə növbəti təxribat, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 7 Yanvar, 35(754), s.3.

11. İsazadə Azad, S-300 hücum silahı ola bilər, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 18 Yanvar, 12(763).

12. Ankarada hərbi sərgi, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 24 Sentyabr, 201(952), s.2.

13. Kipr: qoşunlar olmayanda raketlər də olmayacaq, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 27 Sentyabr, 204(955), s.2.

14. Türkiyə embarqo ilə hədələyir, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 48 Oktyabr, 210(961), s.13.

15. Kipr: S-300 raketləri üçün baza modernləşdiriləcək, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 28 Yanvar, 16(1036), s.5.

16. S-300-lər Kiprə yaxınlaşır, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 10 Dekabr, s.7.

17. Ağayeva İ, Türkiyə - Yunanıstan: qaranlıq tuneldə işartı, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 29 Mart, s.11.

18. Ağayeva İ, Kipr problemi: manevr imkanları tökənib, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 9 İyul, 135(886), s.3.

19. Ağayeva İ, Kipr: vahid dövlət, yoxsa iki dövlətdən ibarət federasiya, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 13 Avqust, 165(916), s.5.

20. Ağayeva İ, İ.Qaradayı Kiprdədir, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 11 İyul, 128(1148), s.11.

21. Ağayeva İ, Q.Klerides Türkləri qıcıqlandırmaqdan əlçəkmir, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 16 İyul, 131(1151), s.5.

22. Şahinoğlu E, Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə Kipr problemini qarışdırmaq olmaz, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 4 İyun, 103(1123), s.5.

23. Şahinoğlu E, Bir adadı, qərib ada.., “Azadlıq” qəzeti, 1998, 6 iyun, 105(1126), s.11. və 1998, 10 İyun, 107(1128), s.1.

24. Şahinoğlu E, Məmurlarımız Quzey Kıbrısın yubileyinə qatılmadılar, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 17-18 Noyabr, s.7.

25. 22, 23, 24-cü qaynağa bax.

26. 23-cü qaynağa bax.

27. 24-cü qaynağa bax.

28. “Azadlıq” qəzeti, 1998, 16 May, N 91(1111).

29. Yunan-Kipr hərbi təlimi, “Azadlıq” qəzeti, 1997, 29 Oktyabr, 226(977), s.1.

30. Kipr: Prezident Q.Klerides də qaldı, kurs da qaldı, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 17 Fevral, 29(1049).

31. Türklər Kipr yaratmağı təklif edir, “Azadlıq” qəzeti, 1998, 1 Sentyabr, s.1.


III. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi,

13-17 Kasım 2000,

Doğu Akdeniz Üniversitesi, Gazimağusa,

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.

“Ayna” Gazetesİnİn Kıbrıs Hakkında

Yazdıkları
Ali Şamil Hüseyin oğlu,

Azerbaycan Ansiklopedisinin grup rehberi,

Bakü — Azerbaycan.
Sovyetler Birliğinin çöküş döneminde ölkeyi “samizdat”lar bürümüştü. Rusca “samostayatelnoe izdatelstvo” ¹ - özgür basın anlamını taşıyan bu sözün kısaltılmış şekli Sovyetler Birliği sınırları içinde yaşayan bütün halkların dilinde meşhur bir terimdi.

Samizdatların ortaya çıkışı ise devletin yapısı ile ilgilidir. Özelmülkiyet sınırlandırılmıştı ve her şey devletin tekelinde idi. Matbaalarda yarı gizli özelliği de olsa, gazete, kitap, dergi vs. basmak mümkün değildi. Matbaaların, fotokopi makinelerinin ve daktiloların yazı karakterlerinin tamamı KGB tarafindan kayd edilmişti. Ancak 1980’li yıllara gelindikte KGB’nin insanlar üzerinde olduğu gibi bu basım ve yayım araçlarının üzerindeki kontrölü de zayıflamıştı. Toplumda ve idarede görülen aksaklıkları artık insanlar açıkca tenkit ediyorlardı. Bu atmosferden faydalanan ileri fikirli cesur kimseler düşüncelerini daktilo ile yazıya geçiriyor ve karbon kağıdı ile onları çoğaltarak elden ele dolaşmasını sağlıyorlardı. Onlar biraz daha ileri giderek risaleler, dergiler basarak Sovyet düzenini tenkit ediyorlardı. Elden ele dolaşan bu vasıtalar da insanlar arasında ilgi uyandırıyor ve bununla da böyük bir kamuoyu oluşuyordu.

Azerbaycan’da yayınlanan “samizdat”larda Kuzey Kıbrıs’la ilgili hiçbir şey bulamadık.

1988 yılında Azerbaycan’ı bürüyen miting dalgaları özellikle Bakü’nün merkezinde bulunan Azadlıg (eski adı Lenin) Meydanında toplanan bir milyondan fazla insan Sovyet rejimine karşı tepkisini dile getiriyordu. Bu mitingler, devlet organlarının ve Komünist Partisi mensuplarının yüreğinde korku uyandırıyordu. İdareciler, meydanda toplanan insan selini görüp bazı konularda taviz vermek mecburiyetinde kaldılar.

Bundan faydalanan demokratik düşünceli, milliyetçi aydınlar düşüncelerini halka ulaştırmak için Komünist Partisi yöneticilerine baskı yaparak kendi fikirlerini yayan gazeteler çıkarmaya başladılar. Bunlardan birisi de Karabağ’a Halk Yardımı Komitesi’nin organı “Azerbaycan” gazetesi idi. Gazetenin ilk sayısı çeşitli zorlukları ve bürokratik engelleri aşarak 2.10.1989. günü yayımlandı². Gazete haftada bir defa yayınlanıyordu, ancak Sovyet sansürünü yerle bir edince çok kısa bir zamanda 250 bin tirajlı gazeteye çevrildi. Onun ardınca Azerbaycan Halk Cebhesi’nin yayın organı olan “Azadlıg” gazetesi³ çıkmaya başladı. Gazetenin adının altında “Elgücü, selgücü” kelimeleri yerleştirilmişti. Sovyetler Birliği zamanında yayınlanan gazetelerin hepsinin üzerinde “Bütün ölkelerin proletarları, birleşin!” sözlerinin yazılması adeta kanun gibiydi. Yeni yayın hayatına başlayan gazeteler ise bu sloganı yazmaktan vazgeçtiler. Her gazete kendi döşönce tarçına yönelik bir sloganı başlıüına taşıyordu.

Komünist Partisi’nin kontrölü dışında bazı gazeteler yayınlansa da, ülkedeki sansür prangası henüz kırılmamıştı. Sansür, dikkatini öçellikle yeni yayınlanan gazetelere yöneltmişti.

1990 yılında 19’unu 20 Ocağa bağlayan gece Rus Kızıl Ordusu’nun Bakü’de silahsıç insanlara hücum ederek katliam yaratması ve 130’dan fazla insanın ölümü, 600’den fazla insanın yaralanması Sovyet döçenine olan göveni yerle bir etti. Azerbaycan Komünist Partisi’nin yayın organı olan “Kommunist” gazetesi çalışanları “Seher” adlı A-3 formatlı 8 sayfalık bir gazete yayınladılar⁴. İki milyon tirajla yayınlanan bu gazete halka bedava dağıtıldı. Bir yıldan fazla bir möddet çarfında “Kommunist” gazetesinin ilavesi gibi yayınlanan “Seher” gazetesi sonralar bağımsız bir gazete oldu.

1989-1990’lı yıllarda gazeteciliüin gelişmesine baktıüınıçda yeni yayın hayatına atılan gazetelerin herhangi bir siyasi veya sosyalteşkilata bağlı olduğunu göröröç. Yani bütün bu yayın organları Sovyetler Birliüinin gelenekselkalıbından dışarı çıkamamıştı. Ancak bu kabuüu ilk defa “Ayna” gazetesi kırdı⁵.

“Ayna”, Azerbaycan basın tarihine birçok yenilikler getirdi. 1990 yılının Ağustos ayında A-3 formatda 8 sayfa olarak yayın hayatına başlayan gazete, başlıüına böyük hurufi şairi İmadeddin Nesimi’nin “Bende sıüar iki cihan...” misrasını taşımıştı. İlk zamanlar haftada bir defa ve Pazar gönü yayınlanan gazete 1991 yılı Ocak ayından itibaren 16 sayfa olarak yayınlanmaya başladı. Bazen yeni haberleri okuyucuya ulaştırmak gayesiyle A-3 formatında 4 sayfa ve gün aşırı yayınlansa da,⁶ önemli sayılacak haberler oluşmadığı zaman yine haftada bir yayınlanmaya başlamıştır. Bazen 48 sayfa ve belirli bir müddette de 60 sayfa olarak basılmıştır. “Ayna” gazetesi reklamcılıkta da bir ilki gerçekleştirmiştir.

“Ayna” gazetesi, dış basınla da ilişkisini kurarak onlarda yayınlanan haber ve makalelerden öçetler veriyordu. Moskova’da elde edilmesi mümkün olmayan gazetelerle de direkt irtibata geçmişti. “Ayna” ilk olarak Türkiye’de yayınlanan “Tercüman” gazetesinin materyallerinden de faydalanıyordu⁷.

“Ayna” 1991 yılı Ocak ayından başlayarak basın öçeti yayınlamakla yetinmedi ve sosyo siyasi bir gazete olarak yayınlanmaya başladı⁸. İlk sayılarda dışarıdan alınan haberler Ağırlıklı olsa da, ölke basınından alınan çeşitli makaleler de görülmeye başladı.

Azerbaycan’da 372 gazete, 113 dergi, 25 basın ajansı, 8 TV kuruluşu devletten için alarak faaliyet yörötmek istediüini bildirmişti⁹. Bunların arasında “Ayna” gazetesinin Kuzey Kıbrıs’la ilgisini araştırmamız da tesadüfi değildir.

Azerbaycan basınında kendine has yeri ve ağırlığı olan “Ayna” gazetesi liberal yönüyle tanınıyordu. Geçen seferki araştırmamıçda milli muhtevalı gazete ve dergilerin Kıbrıs probleminde tamamen Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni desteklediğini ortaya koymuştuk. Herhangi bir kurum veya teşkilata bağlı olmayan “Ayna” gazetesinin Kuzey Kıbrıs’la ilgili düşünceri dikkate dEğerdi.

“Ayna”da Kuzey Kıbrıs’la ilgili ilk yazı Azerbaycan milletvekili Cümşöd Nuriyev’e aitti¹⁰. O, Rum kesiminin Yunanistan ve diüer ölkelerle birge, KKTC’nin, adada yaşayan Türklerin, Türkiye Cumhuriyeti’nin aleyhinde yürüttüğü gizli görüşmeleri tenkit ediyor ve Azerbaycan okurunu aydınlatıyordu. Cümşöd Nuriyev Beyin bu uyarısı Azerbaycan kamuoyunun dikkatinden kaçmıyordu. Azerbaycan Halk Cephesi ve Azerbaycan Devlet Başkanı Ebülfez Elçibey 1992 yılının 24 Ağustos’unda AHC’nin bazı önderlerinden oluşan bir delegeyi Kuzey Kıbrıs’a yolluyor¹¹.

Kuzey Kıbrıs konusunda makale yazanların arasında Ismail Ümidli’nin makaleleri son derece seviyeli idi. O, Kıbrıs meselesini daha çok tahlilediyordu. “Denktaş ödün vermek niyetinde değil. Kıbrıs problemi: görüşmeler bir sonuca varacak mı?”¹² adlı makalesi bu bakımdan dikkate şayandır. Yazarın ileri sördöüö fikirler son derece gerçekçi ve akılcı idi. Bu da İsmail Bey’in olayları günü gününe takip etmesinden kaynaklanıyordu.

1993 yılı Haziran ayında meydana gelen ihtilalile milliyetçi kadrolar hakimiyetten uçaklaştırıldılar. Bu da Kuzey Kıbrıs meselesinin kısa müddetli de olsa, unutulmasına çemin hazırladı. 1997 yıllarına kadar “Ayna” gazetesinin sayfalarında Kıbrıs problemi ile ilgili ciddi yazılara rastlamıyoruç. Dış ölkelerin basınından alınan haberler de kamuoyuna bu konuda doyurucu bilgiyi aktaramıyordu.

1997 yılı Ağustos ayında İsviçre’nin Montre şehrinde Birleş­miş Milletler’in vasıtası ile Kıbrıs’daki iki devlet başkanının yap­tıüı görüşmeleri “Ayna” gazetesi şöyle değerlendiriyor: “... Roket bunalımının atlatılmasında Yunanistan tarafının ileri sördöüö tek­lifler ilgi çekici vasıtadır. Reuters Ajans’ın aldığı bilgiye göre Mon­tre­deki görüşmelerde, Güney Kıbrıs Rum tarafı, Kuzey tarafının silahlanmadan vazgeçmesi durumunda Ada’ya Rus füzelerini yerleştirmekten vazgeçecegini bildirmiştir. Yani, Eğer Türkler silahlanmayı bırakırlarsa Yunanistan-Rum tarafı ilave silah almayacaktır. “¹³

Gazete yalnızca KKTC ile Doğrudan bAğlantısı olan meseleleri aydınlatmıyor, aynı zamanda Kıbrıs’la ilgili problemleri hep dikkat merkezinde tutuyordu. Hatta adanın Rum kesiminde devlet başkanlığı seçimlerinde Yunanistan’ın hangi partiyi destekledi­ğini, bu parti hakimiyete gelirse Ada’daki iki devletin kaderinin nasıl olacağını bile tahmine çalışıyordu¹⁴. Veya Amerikalı diplomat Halbrook’un Kıbrıs probleminin çöçömö ile ilgili olarak tayin edilmesine de gazete kendi fikrini bildiriyordu¹⁵. Halbrook’un hazırladıüı plan ve önceki faaliyetleri göz önüne alınarak problemin çöçömönde herhangi olumlu bir sonuca varamayacAğını ortaya koyuyordu. Hatta yazar makalesine şu başlıüı seçmişti: “Kipr: bütün kozırlar (vasıtalar) oyundadır”.

Yunanistan Dışişleri bakanı Teodoros Pangalos’un Ermenis­tan’ın başkenti Erivan’a gitmesi de gazetenin muhabiri Nurani’nin dikkatinden kaçmıyor. O, Yunan diplomatlarının nerede olurlarsa olsunlar Kıbrıs problemine dokunacaklarını biliyordu. Pangalos ise daha aşırı derecede bu meseleni dile getiriyordu.

Bu konuda o “Kipr: söz muharebesi devlet muharebesine dönecek mi?”¹⁶ adlı geniş bir makale yazıyor ve sonuçta şunları diyordu: “...Yunanistan’ın Dışişleri bakanı T.Pangalos açık-saçık konuşmaları ile tanınmıştır. O, Erivan’da bulunduğu zaman Azerbaycan hökümetinin yanlışlıklarını kendilerine bildireceüini vaad etmişti. Ve Pangalos Azerbaycan’a ayak basar basmaz beyanat verib, ölkesinin Ermenistan’a karşı böyük sempati beslediüini bildirdi.

...Yunanistan’ın Dışişleri bakanı, Türkleri, hırsız, katil, vahşi olarak tanımladıüını ve onlarla görüşmeler yapılamayacAğını bildirmiştir”.

Atalar ne güzel söylemiş: “Oğru (hırsız) öyle haykırdı ki, Doğrunun bağrı yarıldı”. Diüerlerini bir tarafa bırakalım, Yunanistan Dışişlerinin böylesi edepsizliği Yunanlıların Türklere karşı hangi duyguları beslediğini ispat etmektedir.

Türk istihbaratının elde ettiüi bilgilere göre Rus yapımı olan S-300 füzelerinin satın alınması için Rum tarafına verdıüı 150 milyon dolarlık yardımı Atina, Avrupa Birliüı tarafından kendilerine verilen ve ekonomilerinin gelişmesinde kullanılacak krediden ayırarak vermiştir. ...Yunanistan Hava Kuvvetlerini Ege deniçinin Sakıç adasına yerleştirirse Türkiye’nin Karadeniç ve diüer batı bölgelerini de kontrolü altına alabilir. Nurani, Yunanistan’ın bu hareketlerini “Ada’nın Rum kesimindeki hökömetle Türkiye arasında savaş tohumu ekmek” şeklinde dEğerlendirmiştir.

Ada’daki Rum devletinin Rusya’dan S-300 füzeleri almak istemesi “Ayna”nın daimi olarak konusu olmuş ve olayların gidişini rahatsıçlıkla içlemiştir. “Sorumluluk Yunanistan’ın üzerindedir”¹⁷ başlıklı makalede şunlara işaret edilmiştir: “Kıbrıs Cumhuriyetinin topraklarındakı Pafos askeri bölgesine Yunanistan Hava Kuvvetlerinin 4 adet F-16, 2 adet S-130 askeri nakliye uçağı inmiştir. KKTC Geçitkale Askeri Hava Birliğine Türk Hava Kuvvetlerinin iki F-16 savaş uçağı inmiştir”.

“Türkiye, yakın Doğuya dönüyor” adlı makalede de KKTC’den bahs-ediliyor, Ada’daki Rum kesiminin Rusyadan silah alma çabalarının Doğura bileceği problemler konu ediliyor.

Silah alımı durdurulduktan sonra da gazete bu icraatın arkasında nelerin olduğunu şöyle açıklıyor: “Adada bunu anlamamış olamazlar. S-300 füzelerini Türkiye ile ilişkilerde alışveriş vasıtasına çeviremediler. Lakin Rusya’dan föçe rampalarını alma isteüine karşılık Güney Kıbrıs’a Moskova’nın desteüini almışlardır. Şimdi Yunanistan’ın Rusya’dan buna bençer bir desteği koparmak istemesi ümit edilebilir”¹⁸.

Sonuç olarak “Ayna” gazetesinin Kıbrıs probleminin halline olan yaklaşımını aşağıdaki gibi değerlendire biliriz. Kıbrıs’ta durumun belirli bir döçene sokulmasında tarafların iyi niyetli olması yeterlidir diyemeyiz. Avrupa kurumları ve teşkilatları, her şeyden önce de Avrupa Birliüi’nin öçerinde böyük bir sorumluluk yökö vardır. Şimdilik Kıbrısta Avrupa Birliüinin izlediği siyasi yol gerginliğin azalmasına amil olmamıştır.

“Ayna” gazetesinin Kıbrıs’la ilgili yazılarını okuduğumuz zaman şu kanaate varabiliriz:

1. Dağılan Sovyetler Birliği topraklarında yayınlanan gazeteler arasında KKTC’ne daha çok ilgi duyanlar arasında “Ayna” önleri işgaletmektedir.

2. Gazete, siyasi yazılar yazarak Ada’nın coğrafyasından, tarihinden, anıtlarından, ekonomisinden vs. bahsetmektedir.

3. En küçük haberinden makalesine kadar KKTC’nin hakları mödafaa edilmektedir. Bu da gösteriyor ki, Azerbaycan’da yayınlanan gazete ve dergiler siyasi yönden hangi tarafı venimserse benimsesinler, aralarında KKTC konusunda herhangi bir fikir ayrılıüı yoktur.

4. Bölgedeki devletlerle mukayesede KKTC’ne daha çok ilgi duyulmaktadır; ancak bu ilgi daimi deüildir.

5. Azerbaycan’da yayınlanan diüer gazeteler son yıllarda Kuzey Kıbrıs meselesini cumhuriyetin kuruluş gönlerinde hatırlıyorlar; ancak “Ayna” gazetesi KKTC’deki bayramların gönlerini bildiren bir takvim vermiyorlar.

6. Gazetede Kıbrıs konusunda iki yazar – İsmayıl Ümidli ve Nurani kalem oynatmaktadır. Onlar Kıbrıs’la ilgili verileri Rusça kaynaklardan topladıkları için devletin adını da Kıbrıs deüilde Kipr, adanın içinde bulunduüu deniçi de Akdeniz deüilde, Aralık deniçi şeklinde veriyor.

7. Gazetede Kıbrıs’la ilgili fotoğraf, tasvir vs’ye rastlanmıyor. Bu da gösteriyor ki, gazete ada ile Doğrudan ilişki kuramamıştır.