Рамазан көЛҜӘсиндә

MÜBARƏK RAMAZAN AYINDA SƏFƏR HÖKMLƏRİ

Səkkiz fərsəx məsafə qət etmək insanın namazının səfərdə qəsr (4 rəkətli 2 rəkət) olmasına səbəb olur. Əlbəttə, istər bu səkkiz fərsəxlik məsafə birbaşa qət edilsin, - yəni, təqribən 44 və ya 45 km – istərsə də gedib-gəlmək birlikdə səkkiz fərsəx olsun. Yəni dörd fərsəx gedin və həmin yolu və ya onun qədər yolu qayıdın. Bunu hamı bilir ki, əgər ramazan ayında kimsə səfərə çıxarsa, - özünəməxsus şəraitdə - və bu qədər məsafəni qət edərsə, ona oruc vacib deyil. Yəni şiə məzhəbinə görə, səfərdə oruc tutmaq haramdır. Əlbəttə, əhli-sünnə də səfərdə oruc tutmağı vacib hesab etmir. Amma haram olduğunu da bildirmir. Onlar deyirlər ki, insan səfərdə oruc tuta bilər. Şiə alimlərinin fikrincə isə səfər halında oruc tutmaq icazəli deyil.

Əgər bu səfər həyata keçərsə, belədir. Onun özünəməxsus şərtləri var ki, risalələrdə geniş şəkildə şərh edilib. Şərtlərdən biri budur ki, səfərin gerçəkləşməsi üçün insan “tərəxxüs” həddini keçməlidir. Misal üçün, fərz edin ki, siz məskunlaşdığınız şəhərdən və ya müvəqqəti (on gündən çox) qalmaq istədiyiniz şəhərdən ramazan ayında, gündüz səfərə çıxmaq istəyirsiniz. Nə qədər ki, tərəxxüs həddini keçməmisiniz, əgər namaz qılsanız, qəsr qılmaq haqqınız yoxdur, orucunuzu poza bilməzsiniz. Tərəxxüs həddini keçdikdə səfər hökmləri qüvvəyə minəcək. “Həddi-tərəxxüs” budur ki, siz şəhər divarları və ya şəhərin qaraltısı görünməyəcək bir yerə çatasınız.

Bəziləri ramazan ayında gündüz səfərə çıxmaq istədikdə, misal üçün, sübh saat səkkizdə səfərə çıxacaqlarını qərara aldıqda, səfərdən sonra oruclarının pozulacağını bildikləri üçün hələ səfərə çıxmazdan öncə oruc hökmlərinə riayət etmirlər. Sübh oturub yemək yeyirlər. Hələ səfərə çıxmazdan, ya həddi-tərəxxüsü keçməzdən öncə səfər vəziyyətini yaradırlar. Bu, düzgün deyil. Səfərə çıxmaq istədiyiniz gün, sübh azanından sonra hələ orucsunuz. Səfər başlamamış, tərəxxüs həddini aşmadan orucu pozan iş görməyə haqqınız yoxdur.¹

ORUCUN BÜTÜN MƏSƏLƏLƏRİNƏ DİQQƏT ETMƏK

Orucu pozan, batil edən şeylərin birinci və ikincisi yemək və içməkdir. Təbii ki, əgər bilərəkdən gerçəkləşərsə, orucu pozur. Əgər ağız suyu toplanarsa, onu udmağın eybi varmı? Bu, orucu batil edən yemək və ya içmək hesab olunurmu? Cavab budur ki, yox. Hətta əgər ağız suyu yeməyi xatırlatmaqla ağıza toplansa belə, onu udmaq orucu batil etmir. Əgər sinə və ya digər yerdən gələn bəlğəm ağız adlanan boşluğa daxil olarsa, onu udmaq olmaz və orucu batil edir. Əgər qidanın qırıntıları, xırda hissələri diş arasında qalarsa, sonra həmin qırıntılar dilinizin üzərinə gələrsə və onu bilərəkdən udarsanız, orucunuz batil olar və bu, yemək hesab olunur. Hətta əgər misal üçün, dərzi əlindəki sapı ağzına salsa, onu ağzının suyu ilə islatsa, yenidən çıxarıb vərdişinə uyğun şəkildə mexaniki olaraq bir də ağzına aparsa, eybi var. Əlbəttə, bu o haldadır ki, həmin sapa rütubət keçsin və bu “rütubət ağız suyuna qarışıb getdi və hiss olunmadı” deyə bilməyəcək qədər olsun. Məqsəd budur ki, ramazan ayında gündüz yeyib-içə bilməzsiniz. Tam diqqətli, muğayat olmalısınız ki, bu yeməmək və içməmək düzgün şəkildə, diqqətlə gerçəkləşsin. Orucun bütün məsələlərində bu diqqət lazımdır.¹

FİTRƏNİ NECƏ ÖDƏMƏLİ?

Hər bir kəsin özü və ailəsindən olan digərləri üçün təqribən üç kiloqram miqdarında ən çox istifadə olunan yeyinti məhsullarından verməlidir. Yəni, camaatın adətən yemək üçün istifadə etdiyi qida məhsulu, misal üçün, buğda verməlidir. Bu məsələ ilə bağlı müxtəlif fikirlər var. Dörd dənli bitkidən başqa qida məhsulu vermək olarmı? Bunlardan hansı daha məqsədəuyğundur? Bütün bu suallara müxtəlif alimlər tərəfindən fərqli cavablar verilmişdir. Lakin İran xalqının bugünkü durumuna görə bu məsələlərin fərqi olmadığından əgər hər bir fitrə üçün (adambaşına) üç kiloqram buğda və ya onun dəyəri ayrılsa, şübhəsiz, kifayətdir. Bu əməl mükəlləfə (şəri vəzifəli şəxsə) ayın son gününün günbatanından, yəni Fitr bayramının axşamından vacib olur. Ehtiyat budur ki, onu Fitr bayramının namazını qılmazdan öncə – bu hökm Fitr bayramının namazında iştirak etmək istəyən adama aiddir – verəsiniz. Demək, siz bu gecə öhdənizə nə qədər düşdüyünü hesablayıb, pulunu çıxarsanız və sabah sübh bayram namazına getməzdən öncə lazımi yerə çatdırsanız daha yaxşıdır. Əlbəttə, bayram namazından sonra da versəniz eybi yoxdur. Ehtiyat budur ki, hər bir şəhərin sakini öz fitrəsini həmin şəhərin yoxsullarına versin. "İmdadi-Xomeyni" və digər bu pulları camaatdan yığıb, lazımi yerinə çatdıran komitələrin də – bu, çox yaxşı və müsbət işdir – bu məsələyə riayət etmələri yaxşı olar. Yəni, bu, ehtiyata uyğundur.¹

FİTRƏNİN ÖDƏNİLMƏSİ İLƏ BAĞLI HÖKMLƏR

Fitrə zəkatı ilə bağlı digər bir məsələ də var. Qonaq qonaq olduğu müddətdə sizin ailənizdən sayılır. Demək, bayram axşamı gün batmazdan öncə evinizə bir qonaq gəlsə, gün batanadək və bayram gecəsi başlananadək qalsa, onun fitrəsi də sizə vacibdir. Fitrəsi başqasına vacib olanın isə üzərinə hər hansı bir məsuliyyət düşmür. Lakin əgər bilsək ki, fitrəni verməli olan adam verməyib, vacib ehtiyata görə özü verməlidir. Yəni əgər siz bu gecə bir yerə qonaq getsəniz, fitrəniz ev sahibinin boynuna düşsə, ev sahibinin məsələdən hali olmamasını görsəniz və ya məsələyə əhəmiyyət vermədiyini, fitrənizi ödəmədiyini görsəniz, vacib ehtiyata görə fitrənizi özünüz ödəməlisiniz.

Fiqhə görə fitrə ən çox istifadə olunan qida məhsulu olmalıdır. Həmin qida məhsulu olmasa da olar. Misal üçün, bizim ölkəmizin əksər yerlərində buğda çörəyindən istifadə olunur. Lakin camaat yalnız buğda çörəyi ilə kifayətlənmir. Bəzən çörəklə yanaşı başqa şeylər də yeyirlər. Lakin ən çox yeyilən qida məhsulu buğda çörəyidir. Yaxud ölkənin bir çox bölgələrində ən çox yeyilən yeyinti məhsulu düyüdür. Fitva budur ki, əgər üç kilo buğda, düyü və ya onların dəyəri verilərsə, inşaallah kifayət edər. Əgər kimsə daha çox verə bilərsə, daha yaxşı olar. Çox yaxşı olar ki, fitrə həmin şəhərin yoxsullarına verilsin. Bizdən soruşurlar: Fitrəni qaçqınlara və ya başqalarına verə bilərikmi? Əlbəttə, əgər kimsə bilsə ki, müsəlman qardaşı pis vəziyyətdədir, ona kömək etmək şəriətə görə vacibdir – buna şübhə yoxdur. Lakin sizin yaşadığınız şəhərdə ehtiyaclı varsa, yaxşı olar ki, fitrəni ona verəsiniz. Gördüyünüz kimi, bir çox yoxsullar, fitrə almaq səlahiyyəti olanlar Fitr bayramını gözləyirlər ki, onlara pul verilsin, bir az vəziyyətləri yaxşılaşsın. Onları məyus etmək olmaz¹.