Rehber ansiklopediSİ 1

AHMED SARBAN

Anadolu’da yaşayan evliyanın büyüklerinden. Hayatı hakkındaki bilgiler oldukça karışıktır. Doğum tarihi ve yeri belli değildir. Bayramiye tarikatinin Melamiye şubesine mensup büyük alim ve velidir. Kanuni Sultan Süleyman’ın Irak Seferi sırasında Sarbanbaşı (devecibaşı) olarak katıldığından bu isimle bilinir. Sefer dönüşünde Aksaraylı Pir Ali Efendiye intisab ederek halifesi oldu. Hocasının vefatından sonra Hayrabolu’ya yerleşti ve burada talebelere ders verdi. 1545’te vefat etti ve adına yapılan türbeye defnedildi.

Ahmed Sarban, Ahmed ve Ahmedi mahlasları ile birçok şiir söylemiştir. Bu şiirlerinin toplandığı Divan, Üsküdar Selimağa Kütüphanesi 74 numarada kayıtlıdır. Ayrıca talebelerine yazdığı mektupları vardır. Ahmed Sarban divan şairi olmadığı halde Divan Edebiyatı nazım şekillerinden birçok türde başarılı örnekler vermiştir. Şiirlerinde daha çok vahdet-i vücud konusunu işler. Hece vezniyle yazdığı ilahilerinde ise samimi bir lirizm görülür.

Şiirlerinden bir örnek:

İy talib olan aşık seyretmeğe cananı

Dikkatle temaşa kıl her gördüğün insanı

 

Ayine-i insani bil suret-i Rahman’dır

Bu ayineye gel bak gör anda o Sultanı

 

Suretde görinmez can ger dirse münafıklar

Sen cana nazar kılsın görmek dileyen anı

.......

AHMED ŞEMSEDDİN MARMARAVİ

Anadolu’da yetişen tasavvuf büyüklerinden. Akhisar’ın Gülmarmara kazasında 1435’te doğdu. İlk tahsilini Halveti yolunun büyüklerinden olan İsa Halife’den aldı. Zahiri ilimleri öğrendikten sonra Halveti şeyhi Alaeddin Uşşaki’den ilim öğrendi. Tahsilini tamamladıktan sonra Manisa’ya gitti ve burada talebe yetiştirmeye başladı. Bir ara İstanbul’a giderek tarikatler arasındaki ihtilafları bir neticeye bağladı. Bu yüzden kendisine Fete’l-Fityan, Ebü’l-fityan (Yiğitbaşı) lakabı verildi. Hocası Alaeddin Uşşaki’nin vefatı üzerine yerine geçti. Manisa’nın çeşitli camilerinde vazlar verdi. Seyyid Hoca Mahallesindeki türbesinin yanında bulunan tekkesinde talebe yetiştirdi. 1504’te vefat eden Ahmed Şemseddin tekkesinin yanındaki türbeye defnedildi.

Halvetiyye tarikatının Ahmediyye şubesinin kurucusu olan Ahmed Şemseddin Efendi tasavvufa dair birçok eser yazmıştır. Bazı eserleri şunlardır:

1. Cami-ul-Esrar: Mürşid-i kamil, muhabbetullah, alem, nefis gibi konuların işlendiği manzum bir eserdir. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi kısmı, 233 numarada ve Hüsrev Paşa kısmı 182 numarada yazma nüshaları vardır.

2. Risale-i Tevhid: Allahü tealanın peygamberler ve kitaplar göndermekteki gayesinin ne olduğunu açıklamakla başlayan eserde, telkin, zikir, tevhid, ilm-i hikmet konuları anlatılmaktadır. Eserin yazma nüshaları Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi kısmı, numara 438 ve Laleli kısmı, numara 1371’de kayıtlıdır.

3. Keşf-ül-Esrar: Yazar yukarıda adı geçen eserlerinde geniş olarak ele aldığı konuları, bu eserde talebelerinin anlıyabileceği şekilde yazmıştır. Yazma nüshaları Süleymaniye Kütüphanesinde mevcuttur.

4. Risalet-ül-Hüda: Tasavvufi nasihatlardan meydana gelmiş bir eserdir. Bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi kısmı, 2688/6 numarada kayıtlıdır.

5. Kenz-ül-Hakayık: Allahü tealanın sıfatlarını anlatan bir eserdir.

6. Hurde-i Tarikat: Tarikat adabı ile ilgili bir eserdir. Tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa bölümü 438 numarada kayıtlıdır.

7. Mukaddimetü's-Salika: Eserde, Ehl-i sünnet itikadı, zahitler, batı uleması gibi konularda bilgi verdikten sonra hoca ve talebelerin hallerinden bahsedilir. Nüshaları Süleymaniye Kütüphanesinde mevcuttur.

8. Ravzat-ül-Vasılin: Allahü tealanın birliği ve mahlukatı yaratması ile alakalı bölümün ardından tevhid hakkında çeşitli suallere cevaplar verilmiştir.

9. Atvar-ı Seb’a.

10. İrfan-ül-Maarif.

AHMED VEFİK PAŞA

Yazar, mütercim ve devlet adamı. 1822 (H. 1238)de İstanbul’da doğdu. Devlet adamı, edip, yazar ve mütercimler yetiştiren bir aileye mensuptur. Dedesi Yahya Necib Efendi, Divan-ı Hümayunda tercüman, babası Ruhuddin Mehmed Efendi, Paris birinci katipliğinde bulunmuştur. Ahmed Vefik, ilk tahsiline Mühendishane-i Berr-i Hümayunda başladı. 1834’te babasıyla beraber Paris’e gitti. Paris’te Saint Louis Lisesine devam etti. İstanbul’a dönünce 1837’de Tercüme Odasına memur girdi. 1840’ta elçi katibi olarak Londra’ya gitti. Daha sonra geçici olarak Sırbistan, İzmir ve Memleketeyn’e gönderildi. 1847’de baş mütercimliğe getirildi ve o yıl neşrine karar verilen Devlet Salnamesinin tanzimine memur kılındı. 1851 yılında Encümen-i Danişe üye seçildi ve aynı yıl Tahran elçisi oldu. 1854’te hiç anlaşamadığı Ali Paşa yüzünden geri döndü. Reşid Paşanın yardımıyla Meclis-i Vala-yi Ahkam-ı Adliyye üyeliğine seçildi. 1857’de Muhakemat Dairesi Başkanlığı, 1860’ta Paris Büyükelçiliğine tayin edildi. Bu vazife esnasında, hazret-i Muhammed’i (sallallahü aleyhi ve sellem) tiyatro konusu yapmak isteyen Fransızlara mani oldu. Daha sonra  İstanbul’a döndü. 1861’de Evkaf Nazırı oldu. Ertesi sene 1862’de ilk Darülfünunun “Tarih-i Hikmet” profesörlüğüne tayin edildi. Ancak Ali Paşanın ölümüne kadar 7 sene açıkta kaldı. 1872’de Mearif Nazırlığına tayin edildi. Aynı yıl istifa ederek Şura-yı Devlet Reisi oldu. 1877 yılında Petersburg İlim Akademisi kendisine azalık payesi verdi. 1878 yılında Edirne’den Meclis-i Mebusana girdi ve reis oldu. 1882’de başvekil oldu. Kısa bir müddet sonra azledildi. Bundan sonra köşküne çekilip 9 yıl herkesten uzak bir hayat yaşadı. 2 Nisan 1891’de vefat etti.

Ahmed Vefik Paşa, devlet adamlığı yanında, edebiyatımızda Molière’den tercüme ve adaptasyonları ile de tanınmıştır. Tercüme ve adaptasyonları asıllarından daha fazla tutulmuş ve okunmuştur. Bu tiyatro eserleri Türk tiyatroculuğunun gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Ahmed Vefik Paşa, Türkçe üzerinde de çok çalışmış ve eserleri ile Türk diline büyük hizmet etmiştir.

Eserleri :

Hikmet-i Tarih (Tarih Felsefesi), Fezleke-i Tarih-i Osmani (Kısa Osmanlı Tarihi), Lehçe-i Osmani. En meşhur ve mühim eseridir. Şecere-i Türki: Çağataycadan Anadolu Türkçesine aktarmadır.

Tercümeleri: Fransız edebiyatından yaptığı tercümeleri Viktor Hugo’dan Hernani, Voltaire’den Micromega’nın Felsefe Hikayesi, Fenelon’dan Telemak Le Sage’dan Gil Blas Santillani’nin Sergüzeşti adlı eserleri Türkçeye tercüme etti.

Moliére’in on altı eserini Türkçeye çevirmiştir. Bunların Türk örfüne yabancı olanlarını adapte, diğerlerini ise tercüme etmiştir. Eserleri arasında en çok adaptasyonları tutulmuştur. Bunlar İnfi’al-i Aşk, Zor Nikah, Don Civani, Tabib-i Aşk, Adamcıl, Zoraki Tabib, Tartüf, Azarya, Yorgaki Dandini, Okumuş Kadınlar, Dekbazlık, Meraki, Kadınlar Mektebi, Savruk, Dudu Kuşları’dır.