Rıza Kardan Çeviri: Kadri ÇELİk tatbik ve Tashih Mecme-i Cihani-i Ehl-i Beyt (a s.)

1. Bölüm

İbtila Ayetinde İmamet

“Hani Rabbi, İbrahim'i birtakım kelimelerle denemişti. O da (istenenleri) tam olarak yerine getirmişti. (O zaman Allah İbrahim'e): “Seni şüphesiz insanlara imam kılacağım” dedi. (İbrahim) “ Soyumdan da” deyince (Allah:) “Zalimler benim ahdime erişemez” dedi.”¹

Bu ayetten iki önemli ve temel esas elde edilmektedir:

1- İmamet, nübüvvet ve risaletten daha yücedir.

2- İmamet makamı zalimlere verilmez.
İlk söz: Yüce imamet makamı

İkinci söz: İmamet makamı zalimlere ve zorbalara verilmez.

Üçüncü söz: İmamet makamının dilinden imamet makamının tanıtımı.

İlk Söz: Yüce İmamet Makamı

Bu ayet-i Kerime’de görüldüğü üzere Allah-u Teala, Hz. İbrahim’i (a. s.) Yaşlılık döneminde, ömrünün sonlarında ve risalet ve nübüvvetinin üzerinden yıllar geçtikten sonra imtihan (ibtila) etmektedir. Hz. İbrahim (a. s.) Bu imtihanı kolaylıkla geçmekte ve büyük bir başarıyla sona erdirmektedir. Dolayısıyla bu imamet makamı; büyük bir imtihandan geçtikten ve bu imtihanında büyük bir sabır ve istikamet gösterdikten sonra kendisine verilen bir tür terfi ve makam yükselişini ifade etmektedir.

Bu konunun Kur’an çerçevesinde daha da bir açıklığa kavuşması için bazı önemli hususları izah etmemiz gerekiyor:

1- Hz. İbrahim’in (a. s.) İmtihan edilmesi ile kendisine imamet makamının verilmesi arasındaki ilişki, ne tür bir ilişkidir?

2- Bu ayet-i kerimede söz konusu edilen imtihan, ne tür bir imtihan idi?

3- Hz. İbrahim’e verilen imametin, risalet ve nübüvvet olduğu söylenebilir mi?

4- İbrahim’e (a. s.) Verilen bu imamet makamı neye delalet etmektedir.

İmamet Makamı ile İmtihan Arasındaki İlişki

“Hani Rabbi, İbrahim'i birtakım kelimelerle denemişti. O da (istenenleri) tam olarak yerine getirmişti. (O zaman Allah İbrahim'e): “Seni şüphesiz insanlara imam kılacağım” dedi” ayetinde “iz” (hani) kelimesi zaman zarfıdır. Dolayısıyla da taalluk ettiği bir şeye ihtiyaç duymaktadır.

O halde “iz” kelimesinin taalluk ettiği şey nedir?

Birinci ihtimale göre “iz” kelimesi hazfedilen ve mukadder olarak takdir edilen “uzkur” (hatırla, an) fiiline taalluk etmektedir. Yani, “Hani Rabbi, İbrahim'i birtakım kelimelerle denemişti.”

Bu ihtimalin bazı problemleri vardır:

1- Asıl olana aykırı bulunan bir hazf ve takdiri gerektirmektedir.

2- “(O zaman Allah İbrahim'e): “Seni şüphesiz insanlara imam kılacağım” dedi” cümlesinin, atıf harfi¹ zikredilmeksizin önceki cümleden kopmasına neden olmaktadır.

İzah: “Seni şüphesiz…kılacağım” cümlesinin zahiri akışı ise bu cümlenin önceki cümleden kopmadığına, hatta mana ve içerik açısından önceye ait olduğuna delalet etmektedir. Ayrıca arada bir atıf harfi de bulunmamaktadır. O halde zahire göre önceki cümle bu cümlenin gelişiyle kemale ermektedir. Bu durumda ayetin anlamı şöyle olmaktadır. “Hani Rabbi, İbrahim'i birtakım kelimelerle denemişti.…(O zaman Allah İbrahim'e): “Seni şüphesiz insanlara imam kılacağım” dedi” (…)

Bu esas üzere bu imtihanlar Hz. İbrahim’e imamet makamının bağışlanmasına ortam sağlamak içindi.

Bunun bir başka delili de içinde Peygamberlere verilen imamet makamı ile sabır arasındaki irtibatı çok güzel bir şekilde beyan eden başka bir ayettir. “Ve onların içinden, sabrettikleri zaman emrimizle doğru yola iletip- yönelten önderler kıldık; onlar bizim ayetlerimize kesin bilgiyle inanıyorlardı”²

Bu ayette sabır ve yakin, Peygamberlere imamet makamının veriliş nedeni olarak tanıtılmıştır. Dolayısıyla bu irtibat, söz konusu ayetteki Hz. İbrahim’in imamet ve imtihanı arasındaki rabıtayı da çok açık bir şekilde gözler önüne sermektedir.

Hz. İbrahim’in İmtihanı

Hz. İbrahim kendisine büyük imamet makamının bağışlanmasına neden olan bu imtihanı ne hakkında idi?

Ayet-i kerime bu imtihanın bir takım kelimeler vesilesiyle gerçekleştiğini ve Hz. İbrahim’in (a. s.) Bu imtihandan başarılı bir şekilde geçtiğini beyan etmektedir. Zahire göre bu kelimeler, Hz. İbrahim’in kendisiyle imtihan edildiği özel teklifler ve emirlerden ibarettir.

Kur’an-ı Kerim’de, Hz. İbrahim’in hayatında “apaçık bir imtihan” olarak söz konusu edilen şey, oğlu İsmail’i boğazlama teşebbüsüdür.

“Şüphesiz bu (çocuğunu boğazlama teşebbüsü) imtihandır.”¹

Bu imtihan Hz. İbrahim’in yüce Allah karşısındaki tam bir teslimiyetini ve fedakârlığını gözler önüne sermektedir.

Ayrıca şunu da hatırlatmak gerekir ki Hz. İbrahim’in bu imtihanı yaşlılık döneminde gerçekleşmiştir. Öyle ki çocuğu artık gençlik çağına ermişti. Usulen Hz. İbrahim (a. s.) Gençlik çağlarında çocuk sahibi olamamıştı. Yaşlılık dönemine erince ve çocuk sahibi olmaktan ümidi kesince Allah-u Teala ona İsmail ve İshak’ı bağışlamıştı. Dolayısıyla o zaman risalet ve nübüvvetinin üzerinden yıllar geçiyordu.

Acaba Ayette Yer Alan İmamet Risalet ve Nübüvvet Midir?

Allah’ın Hz. İbrahim’e bağışladığı imamet, bazı müfessirlerin dediği gibi Hz. İbrahim’in risalet ve nübüvvet makamı mıydı yoksa bu imamet apayrı bir makam mıydı?

Önceki açıklamalardan da açıklığa kavuştuğu üzere bu imamet Hz. İbrahim’in daha önce sahip olduğu risalet ve nübüvvet makamından ayrı bir makam idi. Bunun iki ayrı delili vardır:

Birinci olarak ayet-i kerime bu imamet makamının bir çok imtihanları geçtikten sonra Hz. İbrahim’e bağışlandığına delalet etmektedir. Bu imtihanın apaçık bir örneği ise çocuğunu boğazlamaya teşebbüs etmesiydi. Oysa bu olaydan yıllar önce risalet ve nübüvvet makamı kendisine verilmişti. İkinci olarak ayet-i kerimede yer alan “cailuke” kelimesi ism-i faildir. Edebiyat açısından ism-i fail sadece, geçmiş zamana delalet etmediği, aksine ism-i fail şimdiki veya gelecek anlamına delalet ettiği durumda kendisinden sonrakini etkileyebilir ve bir ismi, mef’ul olarak mansub¹ kılabilir. ²

Bu esas üzere “inni cailuke lin nasi imama (Seni şüphesiz insanlara imam kılacağım) ayetinde yer alan “cail” kelimesi iki meful edindiği (zamir olan “kaf” edatı ile “imamen” kelimesi) için hiçbir zaman geçmiş zamana delalet edemez.