Rıza Kardan Çeviri: Kadri ÇELİk tatbik ve Tashih Mecme-i Cihani-i Ehl-i Beyt (a s.)

1- Peygamberden (s. a. a.) Sünnet olarak bize nakledilen emirler.

Bu tür emirler gerçi Peygamber’in kendisine vahiy edilen ilahi hükümlerdir ve Peygamber de onu insanlar için beyan etmiştir; ama Peygamber’in emirleri, “Size bu konuyu emrediyorum veya sizi şu şeyden sakındırıyorum” şeklinde olursa –ki İslami fıkıh kaynaklarında bu tür tabirler oldukça çoktur” bu emir ve yasakları bizzat Peygamber’in kendisinden kabul etmek mümkündür. Sonuç olarak da bu emirlere itaat edildiği takdirde Peygamber’e itaat edilmiş olacaktır. Çünkü söz konusu hükümler Allah tarafındandır. Bu hükümlerle amel etmek de Allah’a itaat sayılmaktadır.

2- Peygamber’in veli ve Müslümanların hakimi olarak verdiği hükümler

Bu tür emirlerin ilahi hükümleri tebliğ unvanı yoktur. Aksine Peygamber (s. a. a.) Müslümanların hakimi ve yöneticisi olduğu sebebiyle bu emir ve yasakları vermiştir. Örneğin Peygamber’in (s. a. a.) Savaş, barış, İslami hükümet ve ümmetin siyaseti ile ilgili verdiği hükümler bu kapsama girmektedir. Ayet-i şerifede yer alan, “Resule itaat ediniz” cümlesinde bu her iki tür emirler ve fermanlar yer almıştır.

Bütün emir ve yasaklarda Peygamber’in ismeti

Peygamber’in ismetini sabit kılan ve kelam ilminde söz konusu edilen kesin deliller ışığında Peygamber her neyi emreder ve her neden sakındırırsa bütün bu konularda masumdur. Peygamber günah ve isyan olarak hüküm vermediği gibi aksine hata olarak bir emir veya yasakta bulunmuş olması da mümkün değildir.

Ayette de gördüğümüz gibi Peygamber’e itaat mutlak ve hiçbir kayıt olmaksızın söz konusu edilmiştir. Dolayısıyla eğer Peygamber’in herhangi bir hususta hatalı bir emir ve yasakta bulunması söz konusu olsaydı ayet-i kerimede Peygamber’e itaat emri kayıtlı olarak yer alırdı ve sadece belirli hususları kapsamış olurdu.

Önemi Peygamber’e (s. a. a.) İtaatten daha az olan anne ve babaya itaat hususunda Allah-u Teala onlara iyilik edilmesini emrettiği zaman şöyle buyurmaktadır: “Biz insana, anne ve babasına (karşı) güzelliği (ilke edinmesini) tavsiye ettik. Eğer onlar, hakkında bilgin olmayan şeyle bana ortak koşman için sana karşı çaba harcayacak olurlarsa, bu durumda, onlara itaat etme.”¹

Anne babanın şirki tavsiye etme ihtimali olduğundan dolayı, Allah-u Teala anne babaya şirk hususunda itaat edilmemesini emretmemektedir. Ama ulul emr ayet-i kerimesinde Peygamber’e itaat hiçbir kayıt altına alınmamış ve hiç husus ile sınırlandırılmamıştır.

Peygamber’e itaat emrinin kayıtsız ve mutlak olduğu noktasını teyit eden hususlardan biri de Peygamber’e itaatin Kur’an’ın çeşitli ayetlerinde Allah’a itaat ile birlikte ve “itaat ediniz” lafzı tekrar edilmeksizin yer almıştır.

“Allah’a ve resule itaat ediniz ki merhamet edileseniz”² ayet-i kerimesinde bir tek , “itaat ediniz” ifadesi hem Allah ve hem de Resulü hakkında söylenmiştir. Bu da Allah’ın emir ve yasaklarına itaatin farz olduğu gibi Peygamber’in emir ve yasaklarına itaatin de farz olduğuna delalet etmektedir. Bu esas üzere Peygamber’e (s. a. a.) İtaatin mutlak bir şekilde zikredilmesi kesindir ve bu konuda hiç bir şüphe yoktur.

Emir sahiplerine itaat

Bu ayet-i kerimeden Masum imamların ismet ve imametini istifade etmek ve bu konuda bir inceleme yapmak için aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmak zorundayız:

1- Ulul emr kavramı

2- ulul emr örneği ve mısdakı

3- Ulul emr ve “menzilet”, “itaat” ve “sakaleyn” hadisleri

4- Şia ve Ehl-i Sünnet kaynaklarında ulu'l emr hakkında yer alan hadisler

Ulul emr kavramı

Ulul emr kavramı birleşik bir anlam içermektedir. Bu yüzden ilk önce “uli” kelimesini ve ardından da “emr” kelimesini incelemek gerekir.

“Uli” kavramı “sahipler” anlamındadır. “emir” kelimesi ise iki anlam ifade etmektedir. Birinci anlamı destur ve ferman, diğer anlamı ise iş ve makam anlamındadır. Makam ve iş anlamı daha zahir olarak göze çarpmaktadır; zira Nisa suresinde yer alan diğer bir ayette de ulul emr söz konusu edilmiş ve orada şöyle buyurulmuştur: “Kendilerine güven veya korku haberi geldiğinde, onu yaygınlaştırıverirler. Oysa bunu peygambere ve kendilerinden olan emir sahiplerine götürmüş olsalardı, onlardan sonuç- çıkarabilenler, onu bilirlerdi.”¹

Bu ayet-i kerimede ikinci anlam göz önünde bulundurulmuştur. Yani hayatın çeşitli işlerinde ve boyutlarında ihtiyar ve irade sahibi olan kimseler kastedilmektedir. Bu ayet-i kerimede yer alan ulul emr kelimesi bizim söz konusu ettiğimiz ayet-i kerimedeki ulul emrin de anlamını açıklığa kavuşturmaktadır.

Söz konusu ayette yer alan ulul emr kavramı ışığında şu noktayı açık bir şekilde görmekteyiz ki ulul emr sadece gerçek ve doğal bir şekilde işleri idare edebilen ve irade sahibi kimseler hakkında kullanılmaktadır. Allah-u Teala ise bizzat ihtiyar sahibidir ve her şeyi yönetecek bir makama sahiptir. Allah-u Teala işte bu yöneticilik ve ihtiyar sahipliği hususunda her ne kadar zahirde insanları bundan uzak kılmışsa da hakikatte bu makamı insanlara vermiş bulunmaktadır. Allah-u Teala bu yöneticilik makamını zorla ve hiçbir hakkı olmaksızın ele geçiren ve insanlara hükmeden kimselere vermemiştir. Nitekim ev sahibi de gerçekten evin maliki olan kimsedir. Her ne kadar evi gasbedilmiş olsa da bu hakkı bulunmaktadır. Dolayısıyla bir kimse zorla, hile ile ve desiseyle bu evi elde etmiş ve ele geçirmiş olsa bile bu ev gerçek hak sahibine aittir.

Ulul emr örneği ve mısdakı

Ulul emrin örnekleri hususunda müfessirler arasında bir çok tartışmalar edilmiştir. Bizim elde ettiğimiz görüşler şunlardır:

1- Emirler,

2- Peygamber’in (s. a. a.) Ashabı

3- Muhacirler ve ensar

4- Sahabe ve Tabiin

5- Dört halife

6- Ebubekir ve Ömer

7- Alimler

8- Savaş komutanları

9- Ehl-i Beyt İmamları

10- Ali (a. s.)

11- Şeriat açısından herhangi bir şekilde velayet ve yöneticilik makamına sahip olan kimseler

12- Ehlu’l Hal ve’l akd

13- Hak emir sahipleri¹

Bu görüşleri ele alıp incelemeden önce bizzat ayette yer alan önemli noktalara ve delillere kısaca bir göz atalım.