Sağlik kurumlarinda muhasebe sistemi

Hizmet Üretim Maliyetlerinin Bütünsel ve Birimsel Maliyetler Açısından

Toplam Hizmet Maliyeti; belirli bir miktar hizmet üretebilmek için o hizmetin üretiminde harcanan esirgemezliklerin toplam tutarıdır.

Birim hizmet maliyeti; sağlık kurumunda o dönemde o birimde üretilen toplam hizmet miktarı esas alınarak, yine o dönemde üretilen hizmet miktarına oranlamasıyla bulunan tutardır.

•Bir sağlık kurumunda toplam yıllık sabit maliyetler 2.500 TL, muayene başına değişken maliyet ise 20 TL ise, dönemde 5.000 adet muayene yapılması durumunda toplam maliyet kaç TL olacaktır?
•Toplam maliyet aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabilir:
•Toplam Maliyet (TM) = aX + b
•a = Birim Başına Değişken Maliyet
•b = Sabit Maliyet
•X= Birim Değişkeni (Ameliyat Sayısı, Muayene Sayısı vb.)
•Buna göre;
•TM = 20 TL/adet x 5.000 adet + 2.500 TL = 12.500 TL olarak hesaplanacaktır.
Hizmet Birimin Ortalama Birim Maliyeti =	Toplam Hizmet Maliyeti
	Toplam Hizmet Miktarı (Test Sayısı, Hasta Sayısı vb.)

Maliyetin Kapsamı Açısından

Tam Maliyetler:ister değişken ister sabit olsun dönem içinde ortaya çıkan tüm hizmet üretim maliyet giderleridir. Hizmet üretimini yapmak için tümüne katlanıldığından söz konusu direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri ve genel hizmet giderlerinin tamamı o dönemde yapılan hizmet üretimin maliyetine yüklenir.

Değişken Maliyetler

Değişken maliyetler; hizmet üretim hacmine paralel olarak değişen, hizmet üretimi yapılmadığı zaman ortaya çıkmayan hizmet üretim giderleridir. Değişken hizmet üretim maliyet giderleri; direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri ve değişken genel hizmet giderleridir.

Maliyetleme Zamanı Açısından.

Fiili Maliyetler: tahakkuk etmiş, başka bir ifadeyle gerçekleşmiş giderlerdir. Fiili maliyet yöntemine göre kurulmuş maliyet sistemlerinde, maliyetler fiili tutarlara göre hesaplanmaktadır. Örneğin, sağlık kurumunda nöroloji polikliniğinde o dönemde yapılan muayenelere ve sunulan hizmete göre gerçekleşen maliyet fiili maliyet olacaktır.

Standart Maliyetler

Standart maliyetler, sağlık hizmeti sunulmadan önce bilimsel yöntemlere göre belli bir gelişme düzeyinde, belli koşullara göre gerçekleşmesi öngörülen standart verilere göre belirlenmiş maliyetlerdir. Örneğin, sağlık kurumunda depoda bulunan her bir ilk madde ve malzeme türü için önceden belirlenmiş bir fiyat kabul edilerek, depodan gönderilen madde ve/veya malzeme de depoda kalanlar da tek birim fiyattan değerlenir.

Maliyetlerin Kontrol Edilebilirlik Özelliği Açısından

Kontrol edilebilen maliyetler; sağlık kurumlarında, sorumlu yöneticinin karar ve faaliyetlerinden önemli ölçüde etkilenen giderler olup, ilgili birim/bölüm için kontrol altında tutulabilen maliyet giderlerdir.

Kontrol edilemeyen maliyetler; sağlık kurumlarında, sorumlu yöneticinin karar ve faaliyetinden etkilenmeyen giderler olup, ilgili birim/bölüm açısından kontrol dışı kabul edilen maliyet giderleridir.

HİZMET MALİYETİ UNSURLARI

Hizmetin temel maliyet unsurları üç kalemden oluşur:

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri; üretilen hizmetlerle direkt bağlantısı kurulabilen, hizmet için ne kadar tüketildiği doğrudan izlenebilen hammadde ve malzemenin maliyetinden oluşur. Sağlık kurumlarında; pansuman için kullanılan pamuk, laboratuarlarda kullanılan çeşitli kimyasal madde ve malzemeler, temizlikte kullanılan deterjan, sabun vb. madde ve malzemeler, tıbbi sarf malzemeleri, ilaç ve serumlar, kan ürünleri ilk madde ve malzeme maliyet unsuru olarak değerlendirilmektedir.

Direkt işçilik giderleri; üretilen hizmetlerle direkt bağlantısı kurulabilen, hangi hizmet için ne kadar yapıldığı doğrudan izlenebilen işçilik giderleridir. radyoloji biriminde röntgen filmlerini çeken teknisyenler, ameliyathane biriminde ameliyatı gerçekleştiren operatör doktorlar ödenen ücret direkt işçilik gideri niteliği taşımaktadır.

•Ortopedi polikliniğinde çalışan bir uzman doktora muayene ettiği her hasta için 10 TL ödeyen bir hastanede, söz konusu doktor bir ayda 300 hasta muayene ederse bu doktorun ay içinde hak ettiği ücret kaç TL olacaktır?

•Ücret, yapılan iş birimi başına ücret sistemi esas alınarak aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabilir:

•Ödenecek Ücret = Hizmet Miktarı x Birim Hizmet için Ödenecek Ücret

•Buna göre;

•Ücret = 300 Hasta x 10 TL/Hasta = 3.000 TL olarak hesaplanacaktır.

•Saat ücreti 8 TL olan bir hemşirenin günde 8 saatten haftada normal çalışma saatleri içerisinde 40 saat çalıştığı varsayılırsa, hemşirenin hak ettiği aylık ücret kaç TL olacaktır?

•Ücret, zaman temeline göre ücret sistemi esas alınarak aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabilir:

•Ödenecek Ücret = Çalışma Süresi x Birim Süre için Ödenecek Ücret

•Buna göre;

•Ücret = (40 saat x 4 Hafta) x 8 TL/Saat = 1.280 TL olarak hesaplanacaktır.

Genel Hizmet Giderleri:

hizmet üretimi ile ilgili direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri dışında kalan tüm maliyet kalemlerinden oluşur Direkt ilk madde ve malzemenin dışında kalan, hizmetin tamamlanması için gerekli olan ancak her hizmet için ne kadar kullanıldığının belirlenmesinde zorluk bulunan, belirlense bile ekonomik açıdan doğrudan hizmetin maliyetine aktarılması anlamlı olmayan ilk madde ve malzemeler endirekt nitelik özelliği taşıyarak genel hizmet maliyet giderleri arasında yer alırlar. Tıbbi sarf malzemesi olarak alkol, temizlik malzemesi olarak sıvı sabun vb. örnek olarak verilebilir.

MALİYET HESAPLAMA YÖNTEMLERİ

Maliyet yöntemleri, maliyetlerin yönetim kararların nasıl etkilediklerini belirleyen araç ve tekniklerin toplamıdır.

Maliyetleme Yöntemleri (Maliyetleme Sistemleri), hizmetlere “hangi giderler”, “ne zaman” ve “nasıl” yüklenecektir? Sorularını cevaplandırmak üzere şekildeki gibi sınıflandırılabilir.

Bir maliyetleme sisteminin oluşabilmesi ve geliştirilebilmesi için bu üç grubun her birinden en az bir maliyet hesaplama yöntemin bir araya getirilmesi gerekmektedir.

Maliyetin Kapsamını Belirleyen Yöntemler:

Tam Maliyet Yöntemi; bir hizmet üretim sürecinde katlanılan tüm parasal külfetlerin maliyet olarak dikkate alındığı ve sabit-değişken gider ayrımı gözetmeksizin, döneme ait hizmet üretim giderlerinin tamamının o dönemde yapılan hizmet üretim maliyetine yüklendiği maliyet yöntemidir.

Normal Maliyet Yöntemi; değişken hizmet üretim giderlerinin tamamını, sabit hizmet üretim giderlerinin ise sadece kullanılan kapasiteye düşen kısmını hizmet üretim maliyetlerine yükleyen yöntemdir.

Değişken Maliyet Yöntemi; sadece değişken hizmet üretim giderlerini hizmet üretim maliyetine yükleyen, sabit hizmet üretim giderlerinin tamamını ise “dönem gideri” şeklinde Gelir Tablosu’na yansıtan yöntemdir.

Maliyetleme Zamanını Belirleyen Yöntemler:

Fiili Maliyet Yöntemi; üretilen hizmet maliyetlerini, hizmet üretimi yapıldıktan sonra, hizmet üretim giderlerinin fiili (gerçekleşmiş) tutarlarını esas alarak saptayan yöntemdir.

Tahmini Maliyet Yöntemi; hizmet maliyetlerini, hizmet üretim giderlerinin önceden tahmin edilmiş tutarlarına dayanarak saptayıp, kayıt altına alan yöntemdir.

Standart Maliyet Yöntemi; üretilen hizmet maliyetlerini, giderlerin bilimsel esaslarla hizmet üretiminden önce belirlenmiş “olması gereken” tutarlarına dayanarak saptayan ve maliyet kontrolünde önemli bir rol oynayan maliyetleme yöntemidir.

Maliyetleme Şeklini Belirleyen Yöntemler:

Sipariş Maliyet Yöntemi; sağlık kurumlarında sunulan hizmete ilişkin her bir maliyet unsurunu ayrı belirleyen ve her hizmetin maliyetini her hastaya veya hasta grubuna diğerlerinden ayrı olarak hesaplayan bir maliyetleme sistemidir. Örneğin, ameliyathane biriminde bir hastanın 2 saat, diğer hastanın 8 saat ameliyatı sürmüşse, aynı performansta değerlendirilmemesi gerekir. Her hasta için ayrı bir şekilde düzenlenecek “Sipariş Maliyet Kartı”na işlenir.

Evre(safha) Maliyet Yöntemi; tek bir hizmetin üretimini yapan veya birbirine çok yakın olduklarından tek hizmet gibi kabul edilebilecek birkaç değişik hizmet üzerinde çalışan sağlık kurumlarında hizmet üretim maliyetlerinin saptanması için geliştirilmiş yöntemdir. Safha maliyet sistemi, bir maliyet merkezinde hizmet verilen tüm hizmet alıcılarının ilk madde ve malzeme maliyet giderleri, işçilik maliyet giderleri ve genel hizmet giderlerini eşit tükettiği varsayımı esas alınır.

	Dönemin Toplam Ameliyat Maliyeti
Hasta Başına Ortalama Ameliyat Maliyeti =
	Dönemde Ameliyat Edilen Toplam Hasta Sayısı

Sipariş ve evre(safha) maliyet yöntemlerinin bir arada karma kullanılması da “Karma (İşlem) Maliyeti Yöntemi” olarak ifade edilmektedir. Bu yöntemde; direkt ilk madde ve malzeme giderleri doğrudan doğruya hizmet partileri itibarıyla izlenmekte, direkt işçilik giderleri ve genel hizmet giderleri (işlem giderleri veya dönüştürme giderleri) ise önceden standart bir liste hâlinde belirlenmiş hizmet üretim işlemlerinde toplanmakta ve her bir işlemin giderlerinden o işlemden geçen tüm hizmet birimlerine, hizmet üretim partisi ayrımı gözetilmeksizin, eşit tutarda gider payı verilmektedir.

Geleneksel maliyet hesaplama yöntemi olarak da bilinen Hacim Tabanlı Dağıtım Yöntemi; genel hizmet maliyet giderlerini hizmetlere hizmet üretim miktarı, direkt işçilik saatleri ve bunlarla ilişkili olan diğer ölçülere göre dağıtan bir yöntemdir. Faaliyet Tabanlı Dağıtım Yöntemi ise genel hizmet maliyet giderlerini, önce giderlerin ortaya çıkmasına neden olan faaliyetlere, daha sonra da faaliyetler bazında toplanan giderleri hizmetlere dağıtmaktadır.

MALİYET YÖNETİMİ

Maliyet yönetimi, sağlık kurumlarının kıt kaynaklarını etkin ve verimli bir şekilde kullanabilmelerini sağlar.

Bu temel amaca hizmet edecek şekilde maliyet yönetimi sisteminin diğer amaçları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

 Doğru mamul maliyetlemesini gerçekleştirmek,

 Fiyatlandırma ve maliyet tahminleri için gerekli bilgileri sağlamak,

 Maliyet azaltıcı çalışmalarının yönetilebilmesi için bu alanda çalışan kişilere doğru, zamanlı ve yeterli bilgiler iletmek,

 Değişen teknolojinin biçimlendirdiği çevre ile uyumunu sağlamak amacıyla maliyet bilgilerine güncel bir nitelik kazandırmak,

 İşletmelerde temel faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için kullanılan kaynakların maliyetini belirlemek,

 Bütçelerin hazırlanması, standartların geliştirilmesi ve çeşitli alt bilgi sistemleriyle bütünleşerek üst yönetime; planlama, üretim, raporlama ve kontrol konularında yardımcı olmaktır.
Maliyet yönetimi sistemini bütünleyen yaklaşım ve yöntemlerin geliştirilmesine kaynak oluşturan bu üç temel amaç ortak amaçları temsil etmektedir. Üç amaç birbiri ile etkileşim içerisinde olup, her biri bir diğerini tamamlanmaktadır.

3.ünite bitti

SAĞLIK KURUMLARINDA MADDE VE MALZEME MALİYETLERİ

Verilen hizmetler kişi, aile ve toplum açısından birinci derecede önem taşıdığından, bu hizmetlerin maliyetlerinin doğru şekilde hesaplanması ve objektif bir şekilde değerlendirmesinde hem sağlık kurumları hem de toplum açısından önem arz etmektedir.

İlaçlar	Tablet, Kapsül, Solüsyon, Merhem, Enjektabl, Kan ve Kan Ürünleri vb.
Tıbbi Malzemeler	Bandaj, Hidrofil Pamuk, İğneler, Şırıngalar, Sütür Malzemeleri, vb.
Tıbbi Olmayan Malzemeler	Yakıt, Çarşaflar, Örtüler, Çamaşırlar, Büro ve Kırtasiye Malzemeleri vb.
Ekipmanlar	Masalar, Yataklar, Buzdolapları, Jeneratörler, Taşıtlar gibi yıllarca kullanılabilen taşınabilir malzemeler
Tesisatlar	Binalar gibi yıllara kullanılabilen taşınamaz malzemele

Mamullerin Yapısına Girip Girmediklerine Göre Maliyetler

Madde ve malzemeler, sağlık kurumlarının sundukları sağlık hizmetleri sonucunda ortaya çıkan hizmetlerin bünyesine giren veya bu hizmetlerin bünyesine girmediği hâlde onun oluşmasına yardımcı olan her türlü maddi ve fiziki elemanlardır.

Hammaddeler (Malzemeler): Bir sağlık hizmetinin ortaya çıkarılması sırasında kullanılan ve doğrudan sağlık hizmetin bünyesine giren, onun temel öğesini teşkil eden, gerek miktar gerek değer ve gerekse çeşit olarak sunulan her sağlık hizmeti için ne kadar harcandığı, pratik ve ekonomik olarak hesaplanabilen ve iktisadi açıdan anlamlı sayılabilen madde ve malzemelerdir. Buna göre hammaddelerin özellikleri;

Doğrudan sağlık hizmetinin bünyesine girmesi ve temel öğesi veya öğelerden birisi olmalıdır.

 Kullanılan madde ve malzemenin saptanması teknik olarak mümkün olmalıdır.

 Kullanılan madde ve malzemenin tespiti ekonomik bakımdan anlamlı sayılmalıdır.

Yardımcı maddeler (malzemeler): Sağlık kurumlarının sundukları sağlık hizmetinin bünyesine, miktar ve değer olarak az ölçüde katılan, bu hizmetin esas unsurunu teşkil etmeyen, doğrudan saptanması teknik olarak mümkün olmasına rağmen ekonomik açıdan anlamlı olmayan madde ve malzemelerdir.

Sağlık kurumlarında yardımcı maddelere bandaj, hidrofil pamuk, iğneler, şırıngalar örnek olarak verebilir.

İşletme malzemeleri: Sağlık kurumlarının, sundukları sağlık hizmetleri işlemlerini yürütebilmesi için gerekli olan fakat sağlık hizmetlerin bünyesine girmeyen, hammadde ve yardımcı maddeler dışındaki madde ve malzemelerdir.

Sağlık kurumlarında işletme malzemelerine ise tıbbi olmayan malzemeler, ekipmanlar ve tesisatlar örnek olarak verilebilir.

Mamul Maliyetleriyle İlişkilerine Göre Maliyetler

Direkt madde ve malzemeler: Sağlık hizmetleri sonucunda ortaya çıkan hizmetle doğrudan ve kolay bir şekilde bağlantısı kurulabilen ve hizmetin maliyetine doğrudan yüklenebilen madde ve malzemelerdir. Sağlık hizmetlerinde kullanılan her türlü ilaç direkt madde ve malzemeye örnek olarak verilebilir.

Endirekt madde ve malzemeler: Sağlık hizmetleri sonucunda ortaya çıkan hizmetle dolaylı (endirekt) şekilde bağlantısı kurulabilen, bütün maliyet birimleriyle ilgili fiziki ve nakdi fedakârlıklardır. Genellikle ortak niteliğe sahip harcamalardır. Bu harcamaların sağlık hizmetlerinin bünyesine yüklenmesi belirli dağıtım anahtarları aracılığıyla gerçekleştirilir. Sağlık hizmetlerinde kullanılan bandaj, pamuk ve şırınga gibi tıbbi malzemeler, büro ve kırtasiye malzemeleri, temizlik malzemeleri gibi tıbbi olmayan malzemeler, masa, yatak ve buzdolabı gibi ekipmanlar ve binalar gibi tesisatlar endirekt madde ve malzemeye örnek olarak verilebilir.

MADDE VE MALZEMELERLE İLGİLİ KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Temel olarak sağlık kurumlarında madde ve malzemelerle ilgili karşılaşılacak sorunları üç başlık altında ele almak mümkündür.

 Sağlık hizmetlerinin sürekli ve aksamadan gerçekleştirilebilmesi için gerekli tür ve özellikte madde ve malzemeden elde yeterli ölçüde bulundurmak,

 Yukarıdaki şarta bağlı kalarak, stokta bulundurulacak madde ve malzemelere asgari düzeyde sermeye bağlamak,

 Stokta bulundurulacak madde ve malzemeyi zaman ve emek bakımından en kolay kullanabilecek şekilde ve uygun stoklama şartlarında bulundurmak.

Sağlık kurumunun dikkate alınması gereken önlemler şunlardır;

 Sağlık kurumunun tedarik servisinin, kuruma gelecek dönemlerde müracaat edecek hasta sayılarını, sunulacak hizmetlerini dikkate alarak “Tedarik Programı” hazırlamalıdır.

 Tedarik programı çerçevesinde ihtiyaç duyulacak madde ve malzemelerin cins, miktar ve tedarik zamanları tespit edilerek “Malzeme Tedarik Planı” oluşturulmalıdır.

 Tedarik servisi satın alınacak madde ve malzemelerin, nitelik ve fiyat bakımından en uygun şartlarla tedarik edilmesini sağlamalıdır.

 Satın alınan madde ve malzemeler ilgili sağlık hizmeti servislerine kolay bir şekilde aktarılacak şekilde stoklanmalı ve stoklarda bulunan madde ve malzemelerin miktarları hızlı ve sağlıklı bir şekilde kontrol edilmelidir.

Optimal Sipariş Miktarı

En uygun alım miktarının yani Optimum Sipariş Miktarı (OSM)’nın belirlenmesi gerekmektedir. Optimum sipariş miktarı, stok bulundurma maliyeti ve sipariş verme maliyetleri toplamının en düşük olduğu.

Stok bulundurma maliyetleri stoklara bağlanan sermaye için katlanılan finansman gideri, stoklamanın yapılacağı depo kira ve sigorta primleri gibi unsurlardan oluşmaktadır.Sipariş verme maliyetleri ise birim başına belirli bir tutar olarak tespit edilmektedir. Bu maliyet türü, satın alınacak bir madde ve malzemenin alışından, sağlık kurumunun deposuna teslimine kadar katlanılan, tüm yazışma, teslim, kayıtla ilgili değer kullanımı gibi her türlü maliyeti kapsamaktadır.

OSM’nin belirlenmesi aşağıda sıralanan, belirli koşul ve varsayımların gerçekleştirilmesine bağlıdır.

 Kullanım miktarı sabittir ve bilinir,

 Birim madde ve malzeme maliyeti sabittir,

 Tüm siparişler aynı süre içerisinde teslim edilir,

 Sipariş verme maliyeti ve stok bulundurma maliyeti sabittir.

Örnek:

Mukayeseli Tablolar Yöntemi
Sipariş Sayısı (n)	1	2	3	4	5	6	7
Sipariş Miktarı(M=Y/n)	10.000	5.000	3.333	2.500	2.000	1.667	1.429
Sipariş Tutarı (T= M x F)	200.000	100.000	66.667	50.000	40.000	33.333	28.571
Ortalama Stok (OS=T x ½)	100.000	50.000	33.333	25.000	20.000	16.667	14.286
Depolama Maliyeti (D=OS x C)	2.000	1.000	667	500	400	333	286
Sipariş Maliyeti (S= P x Y/M)	80	160	240	320	400	480	560
Toplam Maliyet (TM=D + S)	2.080	1.160	907	820	800	813	846

OSM matematiksel olarak aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır.

OSM = √�� �� �� �� ����

OSM = √�� �� ���� �� ����.���������� �� ��,���� = √��.������.��������,�� = √��.������.������

OSM = 2.000 adet

En uygun sipariş miktarı ise 10.000 adet / 2.000 adet = 5 kez