Саиб тябризи

Nə qədər təqlid ilə eyni yolu getmək olar?

Körpə quş uçsa, onun çox uzaq olmaz səfəri.

Saib Təbrizi poeziya aləmində ilk qanad açdığı gün­dən daha yüksəkliyə uçmaq arzusunda olmuşdur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, onun mütəfəkkir və novator bir şair kimi yetiş­məsində Azərbayjan şifahi xalq ədəbiyyatı ilə klassik poezi­yanın qabaqjıl ənənələrinin çox mühüm və inkaredilməz rolu vardır.

Saib Təbrizi Qətran Təbrizi, Xaqani və Nizami ənənə­ləri üzərində yüksəlib inkişaf etmişdir. Azərbayjan dilində yazdığı şerləri onu Füzuli poeziyasına daha çox yaxınlaşdırmaqdadır. Bu ona insan taleyini və ijtimai hə­ya­tın ziddiyyətlərini daha dərindən dərk etmək imkanı vermişdir.

Saib Təbrizi farsdilli poeziyanın da dahilərini həmi­şə qiymətləndirmiş, qəzəllərində Sədinin, Hafizin, Mövlə­vi­nin, Ət­ta­rın və b. adlarını hörmətlə yad etmiş və on­lardan təsirlən­di­yini söyləmişdir.

Şerlərinin hər beytində bir dünya məna gəzdirən şairin ədəbiyyat aləmindəki müvəffəqiyyətinin əsas amili şeri daha da kütləviləş­dir­mə­sin­dən, anlaşıqlı etməsindən ibarət idi. Xalq ədəbiyyatından, atalar sözlərindən, zərbül-məsəllərdən geniş istifadə edən şair şerlərini bajardıqja sadələşdirmək istə­miş­dir. Anjaq Saib şerinin sadəliyi onun fikri vüsətinə, bədii ifadə tərzinə, romantikasına heç də xələl gətirmirdi, əksinə, bəlkə, onu daha da jilalayırdı. Saibin bədii təsvir vasitələri o qədər zəngin və rəngarəngdir ki, onu oxuyanlar heyran olmaya bil­mirlər.

Saib yaradıjılığının məziyyətlərindən başlıjası onda ye­ni­lik ruhunun güjlü olmasıdır. O özündən qabaq dö­nə-dönə iş­lənmiş, köhnəlmiş ifadə və təsvir vasitələrini rədd edib, şerə yeni məzmun, yeni bədii vasitələr gətir­miş, onu daha da təra­vətləndirmişdir. Lakin bu yolda şairi bə­yə­nənlərlə yanaşı, rədd edənlər də olmuşdur. Bununla belə, heç kəs böyük bir həqi­qəti inkar edə bilməmişdir ki, Saib XVII əsr­də yeni bir üslubun yaradıjılarındandır.

Saib Təbrizinin başçılıq etdiyi bu ədəbi jərəyan İran­da «İsfahan səbki», Hindistanda «Hind məktəbi» adı ilə məşhur­dur.

Qeyd etmək lazımdır ki, ədəbiyyatda gedən hər ye­niləş­mə, heç şübhəsiz, əvvəljə ayrı-ayrı şairlərin üslubun­da təza­hür edir, sonra bütün ədəbiyyatda yeni bir jərəya­nın mey­dana gəlməsinə səbəb olur. İranda Saiblə yanaşı, dövrün ən qüd­rətli sənətkarları Nəziri Nişapuri, Ür­fi Şirazi, Talıb Amuli, Zə­huri Tərşidi, Vəhşi Yəzdi və b. öz əsərlərini yeni üslubda yaz­mışlar. Hindistanda İrandan mühajirət etmiş bir sıra mütərəqqi ruhlu sənətkarlarla yanaşı, Hindistanın, Əfqanıstanın və Orta Asiyanın da qüdrətli söz ustalarının «Hind məktəbi»nin inki­şafında böyük rolu olmuşdur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, təz­kirəçilər çox zaman «Hind məktəbi»ni «Saib mək­təbi» də adlandırmışlar.

Saib T­­­­əbrizi özü də yeni üslub­da şer yazması ilə fəxr edir və sözünün qüdrətini, şerlərinin sevilməsinin əsas sə­bə­bini məhz təzə səbkidə əsərlər yazmasında görür və qəzəl­lə­rində ara-sıra buna işarə edir: