Sakarya Üniversitesi Bireysel Danışma Uygulamaları

Taşırma

Amacı: Bireyin kaygı uyandıran duruma uzun ve yoğun bir şekilde maruz bırakılması yoluyla kaygının hızlı bir şekilde azalmasını sağlamaktır.

Nasıl uygulanacağı: Taşırmada kaygı yaratan gerçek bir uyarıcıya uzun bir süre yoğun olarak maruz kalma söz konusudur. Herhangi bir kaygı azaltıcı davranışta bulunmadan, uzun bir süre korkuya yol açan uyarıcıya maruz kalmak kaygının kendiliğinde azalmasına neden olur. Yoğun korku yaşayan danışanlar genellikle hatalı uyum gösteren davranışlar sergileyerek kaygılarına engel olma eğilimi gösterirler. Taşırma yönteminde, danışanların kaygı yaratan durumlara her zaman başvurdukları, uyumsuz davranışlarla tepki vermelerine engel olunur.

Hayali taşırma da yerinde taşırmayla benzer ilkelere dayanır ve maruz kalmanın gerçek yaşamda değil de danışanın hayalinde gerçekleşmesi dışında aynı süreçleri izler. Hayali taşırmanın yerinde taşırmaya göre bir avantajı, müdahale edilmesi gereken kaygı yaratıcı durum üzerinde hiçbir sınırlama olmamasıdır.

Örnek: Kedi fobisi olan bir danışanın kedi ile aynı ortamda uzun süre bulunması sağlanır, kaygı azaltıcı bir davranışta bulunmadan danışanın kedi ile aynı ortamda olması kaygının kendiliğinden azalmasına neden olacaktır.

Dikkat edilmesi gerekenler: Gerçek travmatik olaylarla yerinde yüzleşme çoğunlukla mümkün değildir ve hem ahlaki açıdan hem de kullanım açısından uygun değildir.

Biçimlendirme

Amacı: Hedeflenmiş, istenilen bir davranışı kazandırabilmek için, davranışın daha basit davranış basamaklarına bölünerek öğretilmesidir.

Nasıl uygulanacağı: Davranış basamaklarına ayrılan hedef davranış, her doğru basamağın ardından pekiştirilir ve bir üst basamağa geçilir. Edimsel koşullanma açısından incelendiğinde, bir davranışın kazandırabilmesi için en az bir kere pekiştirilmesi, pekiştirilmesi için de en az bir kez yapılması gerekir. Biçimlendirme sayesinde istenen davranışa en yakın davranış pekiştirilerek, organizma istenen davranışa yaklaştırılır.

Örnek: Topluluk önünde konuşma problemi yaşayan danışan öncelikle terapistle bu davranışın alıştırmasını yapar. Sonra evde tanıdığı kişiler önünde bir konuşma yapar. Sonra yabancı iki kişi karşısında konuşma yapar. Her bir durum sonrasında danışanın bu davranışı pekiştirilir.

Dikkat edilmesi gerekenler: Hedef davranışa yaklaştıracak alt basamakların oluşturulması önemlidir. Her bir ilerlemenin pekiştirilmesine özen gösterilmelidir.

Uyaran Kontrolü

Amacı: Bireyin kendisine belli bir davranış öncesi uyaran sunulduğunda, bu uyarana tahmin edilebilir ve güveniler bir biçimde tepkide bulunması amaçlanmaktadır.

Bireyin istendik tepkide bulunabilmesi için önce ayırt etmeyi; bir başka deyişle, hangi davranış öncesi uyarana ne şekilde tepki vereceğini bilmesi gerekir. Uyaran kontrolü bir hedef uyaranın sunulması ya da ortamda var olması nedeniyle bireyin kendisinden beklenen davranışı sergilediği için pekiştirilmesiyle kurulur.

Nasıl uygulanacağı: Uyaran kontrolünün kurulabilmesi için ortamda öncelikle ayırt edici uyaran bulunmalı ya da bireye ayırt edici uyaran sunulmalıdır. Birey ayırt edici uyaranın varlığında istendik tepkide bulunursa pekiştirilir. Bireyin verdiği aynı tepki başka bir uyaran ya da uyaran grubunun varlığında ya da sunumunda da gösterilirse, verilen bu tepki pekiştirme ile sonuçlandırılmaz. Bu açıklamadan da anlaşılacağı gibi uyaran kontrolü ayrımlı pekiştirmeyle sağlanmaktadır.

Örnek: Uykusuzluk problemi yaşayan bir danışan için uyaran kontrolü tedavisi uygulanırken danışandan yatağa sadece kendisini uykulu hissettiği zamanlarda yatması istenir. Yatağı sadece uyumak için kullanması istenir, oturma, k,tap okuma için yatağı kullanmaması söylenir. Gündüzleri uyumaktan, şekerleme yapmaktan kaçınması istenir ve yattıktan 15-20 dakika sonra hala uyuyamıyorsa yataktan kalkması, uykusu geldiği zaman tekrar yatması istenir.

Dikkat edilmesi gerekenler: Uyaran kontrolünün sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilmeli, pekiştirilen davranışlara da dikkat edilmelidir.

Ayırt Edici Pekiştireç

Ayırt edici pekiştireç, bir ön uyarana bağlı olarak davranışın sergilendiği durumda pekiştirecin sunulması ve o uyaran ortamda bulunmadığında davranışın pekiştirilmemesi olarak tanımlanır. Bu nedenle, amaç eğer “bir davranış için uyaran kontrolü” sağlamaksa (örneğin; uyaranın ortamda olması durumunda davranışın tahmin edilebilir ve güvenilir olarak sergilenmesi) ayırt edici pekiştireç kullanılır. Bu ilkeyi sınıf ortamına uyarlarsak, bir öğretmenin yapması beklenen en önemli davranış “Bir davranışın oluşumu ya da devamını istiyorsa, o davranış için ortamda ön uyaran bulunduğundan emin olması; hedef davranış sergilendiğinde çocuğun davranışını pekiştirmesi, sergilenmediğinde ise pekiştirmemesidir. ”

Örnek: Öğretmen sınıfta sadece parmak kaldırarak söz isteyen öğrencilere cevap verdiği takdirde öğrenciler bir şey söylemek istediklerinde parmak kaldırarak izin istemeyi öğreneceklerdir.

Gevşeme Eğitimi

Amacı: Gevşeme eğitimi, insanlara günlük yaşamın yarattığı stresle mücadele etmeyi öğretmek amacıyla gittikçe daha sık kullanılan bir yöntem haline gelmiştir. Yöntemin amacı kaslarda ve zihinde rahatlama sağlamaktır. Panik bozuklukta, sosyal fobide, özgül fobide, anksiyete bozukluğunda ve diğer rahatsızlıklarda bütün tablo kontrol duygusunun kaybedilmesi ile başlar. Böyle bir organizmaya veya bireye yapılacak ilk iş kontrol duygusunu tekrardan tesis etme çalışmasıdır. Birey duygularını, düşüncelerini, kontrol edememektedir. En basit şekilde kontrol çalışması vücut üzerindeki kaslar üzerinden temin edilebilir ki burada birçok amaç güdülmektedir. Kişi düşüncesi ile gevşemeye, rahatlamaya ve sıkıntıdan kurtulmaya çalışmaktadır. Bunun için gevşeme ve rahatlama çalışmalarını öğretebilirsek kontrol duygusu bireyin kendisine geçer ve kısır döngüyü bu şekilde kırmış olur.

Nasıl uygulanacağı: 1. Düşünce ve duygu üzerinde kontrolünü kaybetmiş ve olumsuz bir kısır döngüye düşmüş bireyde kontrolü oluşturmanın ilk yolu, düşünceyi farklı bir noktaya odaklamayı temin etmektir. Bu da dikkatin bir başka yere odaklanmasıyla mümkündür. Düşüncemizi en kolay şekilde nefesimize odaklayabilir, nasıl nefes alıp verdiğimizi, düşündüğümüzü ve nefesin ritmini kontrol edebildiğimizi gördüğümüz zaman, sanki kontrol edilemeyen bu organizmada kontrol edilebilir bir gedik açılmış olur. İradi dikkatimiz ve seçimimizle nefesimiz üzerine kuracağımız kontrol duygusu bir süre sonra yavaş ve sakin nefesler alıp vererek beynin biyolojik yapısını değiştirir. Rahat ve sakin alınan bu nefesler vücudumuzda otomatik olarak bir gevşemeyi temin eder. Bu da bireyin gerilimden kurtulup gevşemeye doğru yoğunlaşmasını sağlar.

2. Kontrolsüzlüğün üzerine açılmış olan gedikten girilerek oluşturulan kontrol etme duygusu, planlı bir şekilde kaslarımızın gerilip gevşetilmesi haline dönüştürülür. Zaten gerilim içerisinde bulunan kaslar gerilimlerinden habersizdir. Kişinin iradi dikkati, gerilmiş olan kaslarının üzerine odaklanarak onları gevşetebileceğini kendine gösterir. Özellikle ayaklardan veya ellerden başlayan gevşeme telkinleri kişinin inancıyla pekişerek devam eder. Nefes ile başlayan kontrol duygusu oto telkinlerle tüm kas yapısının gevşemesi şeklinde ilerletilir.

3. Vücut üzerinde tesis edilen bu rahatlama ve gevşemeden sonra bunun kalıcı olabilmesi için zihninde hemen bu işe katılması gerekir. Bu aşamada hemen zihnin arka planında duran negatif imge ve imajların yerine pozitiflerinin ikame edilmesi gerekir. Birey bu aşamada olumlu bir hayal dünyasına sokulur. Bütün amaç, problem kaynağından kişiyi olabildiğince uzaklaştıracak davranışsal düşünsel ve duygusal hâkimiyet ve kontrol duygusunu tesis etmektir.

4. Nefes egzersizi, kas gevşemesi ve olumlu imaj çalışması ile kontrol duygusunu tesis etmiş olan birey, korkulan öğe ile bu kontrol duygusu altında imaj çalışmalarıyla özellikle yüzleştirilerek korkulan öğenin de her zaman kontrol edilebilirliği gösterilmeye çalışılır.

Örnek: Panik bozukluğu olan bir danışana gevşeme eğitimi ile önce nefesini kontrol etme becerisi kazandırılır. Daha sonra tek tek kas gruplarını gevşetmeyi öğrenir. Olumsuz düşünceler yerine olumlu imajlara odaklanması istenir. Son olarak da panik bozukluğu aktive eden faktörler hayal edilerek panik bozukluk semptomlarının oluşturulması temin edilir ve danışanın gevşeme alıştırmalarıyla semptomları kontrol etmesi, devre dışı bırakması sağlanır.

Dikkat edilmesi gerekenler: Gevşeme eğitiminin yapılacağı ortamın sessiz ve rahat bir yer olmasına özen gösterilmelidir. Terapistin yumuşak ve sakinleştirici bir ses tonu kullanması önemlidir.