Sakarya Üniversitesi Bireysel Danışma Uygulamaları

GERÇEKLİK TERAPİSİ (İhsan BAYKUT)

GT şimdiye odaklıdır ve GT danışmanları geçmişte olanlara sığınmayı iyi bir şey olarak görmezler. Glasser "yalnızca geçmişteki bir mutsuzluğun tekrar ve tekrar gündeme getirilmesinin bireye yardımcı olabileceği düşüncesini" reddeder. (Glasser, tarih belirtilmemiş, s.1). GT danışmanları kusur bulmakla ya da suçlamakla uğraşmazlar. Şu an ne yapılması gerektiğine ve danışanın yeni seçimler yapabilmesine odaklanır (Wubbolding, 2000).

İyi GT danışmanları geçmişte ne olduğuna bakmamalıdır ve danışanların şu anda kişilerarası ilişki problemleri ile çalışmasına yardımcı olmalıdır (Glasser, tarih belirtilmemiş). Kötü GT danışmanları, danışanlarının içinde bulundukları durumla yüzleşmekten aciz olduklarını düşünürler, bu yüzden de danışanlarına yardım etmeleri mümkün değildir.

GT danışmanları, danışanların seçmiş olduğu semptomlar üzerinde konuşarak bunun için zaman harcamayı pek sevmezler, çünkü buna izin verildiğinde danışan gerçek probleminden uzaklaşmaktadır, danışanın asıl problemi onun kişiler arası ilişkilerde yetersiz olmasıdır. (Glasser, 2000b, s. 9). Danışanın kontrol edemeyeceği şeyler üzerinde (başkalarının davranışları, geçmiş gibi) çok fazla zaman harcamasının bir anlamı yoktur. Eğer bir danışan bu dış etkenlerin biri önemli olduğunu söyleyerek karşı çıkıyorsa, danışman yaşamın adil olması konusunda kimseye hiçbir garantinin verilmediğini, emin olunacak tek şeyin ise insanın kendisini değiştirebileceği olduğunu söyleyebilir.

Wubbolding (2000, 2007) danışma sürecini tanımlamak için WDEP* kısaltması: kullanmaktadır. Bir GT danışmanı, danışanın isteklerini (wants) keşfetmesine yardımcı olur. Yaşamlarının yönünü (direction) ve şu anda ne yaptıklarını (doing) onlara gösterir. En önemlisi de, danışana şu andaki davranışlarının etkili olup olmadığını sorarak onun kendini değerlendirmesini (evaluation) sağlar. Bunun ardından da danışanın basit ve bir başarılabilir bir eylem planı (plans) oluşturmasına yardımcı olur. Artık plan oluştuğunda danışmanı bu plana uyulmadığında getirilen bahaneleri kabul etmez. Eğer bir plan işe başaramazsa başkası denenir- zaten mükemmel plan diye de bir şey yoktur {Glasser, 1992a)

GT danışmanları aktarım (transferans) ve karşıt aktarım (karşıt-transferans) gibi psikallalitik temele dayalı olan kavramlarla ilgilenmezler. Bir GT danışmanı yalnızca kendi kendisi olmalıdır. Aktarım konusundaki herhangi bir konuşma, danışan ve danışmanın birlikte mevcut ilişkisinin sorumluluğunu almaktan kaçınmanın bir yolu olarak görülür. Corey'e (2001) göre, Glassser Freud'un aktarımı (transferansı) danışanı ile kişisel bir ilişki kurmaktan kaçındığı için yarattığını söylemiştir.

Fuller ve Fuller (1999, s.309-317) GT'de sekiz basamaklı bir yaklaşım önermektedir. Bu basamakların hepsi gerçekte birer aşama değildir, bazıları danışmanlar için uyarılar ve öneriler şeklindedir.

Basamak 1. Katılım: Danışman yalnız olan danışan ile arkadaşlık kurar.

Basamak 2. Şu andaki davranışa odaklanma: Danışman ve danışan birlikte danışanın şu an ne yaptığını belirler.

Basamak 3. Değer yargısı: Danışan ve danışman, danışanın mevcut seçimlerini değerlendirirler.

Basamak 4. Sorumlu davranışları planlama: Planlar mantıklı, net ve pozitif olmalıdır.

Basamak 5. Planın taahhüdü: Danışman danışana sorar "Bu planı mı uygularsın? Yoksa Başka bir plan mı yaparsın?".

Basamak 6. Bahaneleri kabul etmemek: Danışan planı uygulamadığında cezalandırılmaz, neden yapmadığına da bakılmaz. Danışman, danışana sadece "Ne zaman yapacaksın?" diye sorar.

Basamak 7 Cezalandırmama: GT danışmanları danışanlarının davranışlarının sonucunu yaşamalarına izin verirler, sonucunda ne olacağını onlara göstermeye ya da cezalandırmaya çalışmazlar. Esasen, dışsal kontrol kuramının ölümcül yedi alışkanlığının hepsi yasaktır.

Basamak 8. İşin ucunu hiç bırakmama: GT danışmanı, sürekli olarak danışanlarına birçok kez denemek gerekse bile sonunda tüm problemlerin çözülebileceği mesajını vermeye çalışırlar.

TERAPÖTİK TEKNİKLER

GT, diğer yaklaşımlardan farklı olarak danışmanların kullanması için birçok teknik belirlememiştir. Tipik bir GT uygulamasında, şu konuların belirlenmesini sağlamak üzere konuşma süreci yaşanır:

(a) Danışanın şu an problem olan ihtiyaçlarını karşılama ve davranışının ne olduğu ve (b) danışanın ihtiyaçlarını karşılamak üzere hangi etkili davranış yollarının seçilebileceği.

SORUŞTURMA TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Terapistin genel amacı, danışanın yaşamının yönetimini eline geçirmesi için onun yalın bir plan oluşturmasına yardımcı olmaktır. Soruşturmanın amacı, ihtiyaçları ve mevcut davranışın ne olduğunu belirlemektir
Uygulama zamanı: Danışanın yaptığı seçimlerini sürdürmesi için de kullanılabilinir. Aşağıdaki son iki soru, danışanın kendini değerlendirmesine yardımcı olmayı amaçlar.
Uygulama şekli: GT danışmanları büyük bir olasılıkla danışanlara pek çok soru soracaktır. Howatt (2001,s,9) en çok kullanılan dört sorunun ne olduğunu belirlemiştir.

(a) Ne istiyorsun ya da gerçekten ne istiyorsun?

(b) Ne yapıyorsun?

(c) Planın nedir?

(d) Yaptıklarını yapmaya devam edersen ne olacak?

Bir diğer anahtar soru ise şudur: "Şu an yapmayı seçtiğin şeylerle (davranışlar ya da düşüncelerle) ne elde etmek istiyorsun? (Glasser, 1992a, s.277). GT danışmanları, genel değil daha çok spesifik konularla ilgilenirler (Glasser, 1992a). Danışanın iyi bir değerlendirme yapabilmesi için seçeneklerinin ne olduğu ayrıntılı olarak belirlenmiş olmalıdır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: GT danışmanları için önemli olan başka bir soru daha vardır. GT danışmanı, hemen hemen neredeyse sürekli olarak danışana hayatında neyin doğru gittiğini sorar (Wubbolding, 2000). Bu soru umudu sürdürme amacını güder ve danışanın yeni seçimler yaparken güçlü olan yanlarının neler olduğunu ona gösterir.
Kurgusal Örnek:

Ali, Davut'a şu anki davranışlarıyla istediklerini elde edip edemediğini sorar. Davut mutsuz olduğunu, bir işinin olmasını ve Taner ile olan ilişkisini düzeltmek istediğini kabul eder. Davut, Ali'in sorusunu cevaplarken fazla bir şey yapmadığını, böyle devam ederse düşkünler evine gideceğini ve Taner’in hiç dönmeyeceğini söyler.

Ali, Davut'un yapmış olduğu seçimlerinin bugün ne bakımdan işlevsel olduğunu ayrıntılı ve spesifik olarak tanımlaması için ona rehberlik eder. Ona, daha farklı olarak ne planlar yapabileceğini sorar. Davut, gelecek iki hafta içinde iki şey yapacağını söyler: Taner’i arayarak görüşmek için randevu isteyerek ve iş seçeneklerinin neler olduğunu araştırmak. Ali’nin, Donald’ın iş seçeneklerini araştırırken daha spesifik bir plan yapması için ısrarcı olur.

BİBLİYOTERAPİ TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: GT'de danışanlar kitap okumaya, özellikle de Glasser'in kitaplarını okumaya teşvik edilirler.

Uygulama zamanı: GT danışanlarını kısıtlayan bir zaman dilimi yoktur.

Uygulama şekli: . Glasser'in diğer kitapları ise ilişkileri anlamak ve çocuklarla çalışırken yol gösterici olmak amacıyla yazılmıştır (Glasser, 2002; Glasser&Glasser, 2000).

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Bunlardan en yaygın olarak kullanılanı, Seçim Kuramı (Choice Theory) (Glasser 1998) adlı kitabıdır
Kurgusal Örnek:

Ali , Davut'a Seçim Kuramı ve Bir arada Olmak ve Bir arada Kalmak (Getting Tögether And Staying Tögether) adlı kitaplarını verir. Davut, daha çok bilim kurgu kitaplarını sevdiğini söyleyerek şaka yapar ama bunlardan birisini gelecek danışma oturumundan önce okumayı kabul eder.

BEKLENMEYENİ YAPMA TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Beklenmeyeni yapmak, belirli bir teknik olmaktan daha çok danışanların yaratıcı bir şekilde yaşamlarının sorumluluğunu almaları için onlara yardımcı olmak şeklindedir.
Uygulama zamanı: Beklenmeyeni yapmayı gerçekleştirmek üzere, danışmanlar danışanın semptomunu yaşamasını gerektiren paradoksal tekniklerden yararlanmayı düşünebilir.
Uygulama şekli:

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Eğer danışan semptomu yaşamayı kabul ederse ve bunu gerçekleştirirse, o zaman bunun kendi seçimi olduğunu ve kontrolün onda olduğunu kabul etmiş olur. Eğer semptomu yaşamamayı tercih ederse, o zaman da problem kendiliğinden çözülecektir.

Kurgusal Örnek: Örneğin, bir çocuğa şimdi ağlama ya da ağlamak için daha sonra ki bir zamanı bekleme seçeneklerinden birisini seçme şansı da verilebilir (Glasser, 1998).

YENİ BİR ÇERÇEVEYE YERLEŞTİRME TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Yenidenden çerçeveleme, danışanın durumuna farklı bir bakış açısı geliştirmesine yardım eden paradoksal bir yaklaşımdır.

Uygulama zamanı: Örneğin, kompülsif bir danışan davranışı "dikkatli ve kasıtlı olmak" şeklinde yeniden çerçevelendirebilinir.

Uygulama şekli:

Uygulamada dikkat edilecek hususlar:

Kurgusal Örnek:

Ali, Davut'un "heyecan bağımlılığı "nı, işini enerjik bir şekilde yapma olarak yeni bir çerçeveye yerleştirebilir. Ali, Davut'ın bu davranışı yeni bir çerçeveye yerleştirerek sergilemesi için, iş olasılığı olan 15 yeri bir gün içinde ziyaret etmesini isteyebilir.

MİZAH TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Davranış ve ifadeler ile komik bir durum yaratmak.

Uygulama zamanı: Örneğin, Glasser'in (2000a) danışanı Jerry'nin kompulsif davranışlar gösterdiğinde kız arkadaşının "böğürden çalılarının etrafında dolanma" şeklinde bir şarkının sözlerini mırıldanmasını alarak buradan şunu çıkarmıştır: "Kapıyı işte bu şekilde kilitliyordu, (tekrar kilitliyordu, bir daha kilitliyordu"(s. 96). Bundan sonra her ne zaman kapı kilitlemesi konusu olduğunda, bu sözlerin tekrarlanması komik bir durum yaratmıştır.

Uygulama şekli: GT danışmanları, büyük bir olasılıkla kendileri ile ve danışanın sorunu ile özenli bir şekilde dalga geçerler.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Terapi sürecinin başlangıcında olmamasına dikkat edilir.

Kurgusal Örnek:

Ali, Davut'un alışveriş bağımlısı olmasına özenli bir şekilde takılır. Davut'un "siyah kemer alma" bağımlılığı nedeniyle onun için en mükemmel işin büyük bir mağazanın mal alıcılığını yapmak ya da daha müthiş zengin birisinin kişisel alışverişlerini yapan kişi olmak olduğunu söyler.

KENDİNİ AÇMA TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: GT danışmanlarının samimi ve insancıl olmaları beklenir, bunu sergilemenin bir yolu da danışana karşı açık olmaktır.

Uygulama zamanı:

Uygulama şekli: Wubbolding (2000), danışmanın kendisiyle ilgili bilgileri danışana açıklamasının onunla açık ilişki kurmanın bir yolu olduğunu savunmaktadır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Bende buna şunu eklemek istiyorum ki, "kendini açma" ilişkinin danışman yerine danışana odaklaşmasını sağlaması açısından dikkatlice kullanılmayı gerektiren bir tekniktir.

Kurgusal Örnek:

Ali, kendini açma tekniğini nasıl uygulayacağını enine boyuna düşünür. Bunu yaparken yaklaşımında dikkatli olmaya çalışır ve sonunda Davut'la ilişkileri bizim yaşamak zorunda olduğumuz en iyi ve en kötü tecrübeler olarak gördüğünü söylemeye karar verir. Geçmişte kendi mücadelelerinin neler olduğunu pek söylemez. Eğer isterse, bir eğitim programını başlatırken neler yapmak zorunda kaldığını, özellikle bu deneyimden öğrendiklerinin sonra onun için nasıl yararlı olduğunu paylaşabilir de.

METAFORLAR TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Danışanın kendisinin getirdiği metaforları (benzetmeleri) alarak kullanmak, onun algı dünyasını anladığımızı ona iletebilmek için çok önemlidir.

Uygulama zamanı: Örneğin, bir danışan işe gittiğinde kendisini aslanın önüne sürülen bir kuzu gibi hissettiğini söyleyebilir.

Uygulama şekli: Bu durumda, GT danışmanı danışana aslana daha az lezzetli görünmek için kuzunun neler yapabileceğini ya da daha iyi bir durum olarak, kuzunun aslanla arkadaş olmak için neler yapabileceğini sorabilir.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar:

Kurgusal Örnek:

Davut kendisini tanımlarken, sümüklü böcek imgesini kullanmaktadır. Davut uyuşuktur, yavaş hareket etmektedir, pek bir motivasyonu yoktur ve eğlenceyi nadiren yaşamaktadır (sümüklüböceklerin yaşamlarında da eğlencenin olmadığını söylemektedir). Ali bir süre bu imgenin üzerinde düşünür ve ardından Davut'un tamamen olmasa bile gerçek olan duruma yaklaştığını, aslında ipek böceğine dönüşecek olan bir tırtıl olduğuna karar verir (gerçekte bu böcekler eğlenmektedirler) Davut’a da şu anda kendi kozasını örmektedir. Ali Davut'a (a) nasıl iyi bir koza olacağını ve (b) nasıl iyi bir böcek olabileceğini sorar.

FİZİKSEL ETKİNLİKLER VE MEDİTASYON TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Glasser ve GT danışmanları, fiziksel etkinliklerin yaradı olduğunu uzun bir süreden beri onaylamaktadırlar. Pozitif Bağımlılık (Positive Addicion) (1976) kitabında, Glasser koşmanın pozitif bağımlılığın yaygın bir şekli olduğunu fakat diğer aktivitelerin de aynı şeyi sağladığını belirtmektedir.
Uygulama zamanı: Tüm pozitif bağımlılık etkinliklerinin ortak bileşeni, bunların farklı bir ruhsal durumun yaşanmasına yol açmasıdır; bunların hepsi de hoş bir trans durumunun yaşanmasını sağlamaktadır.

Uygulama şekli: Glasser; bu ruhsal durumun zihnin "serbest kalmasını" sağladığına ve sonuçta da zihinle bedenin birleştiğine, bunun da sıra dışı bir performans düzeyine ve yaratıcılığa neden olduğuna inanmaktadır (Glasser, 1976).

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Ancak, bu düzeyde pozitif bir bağımlılığa ulaşmak pek öyle kolay değildir; örneğin, en azından altı ay boyunca her gün koşmak gerekebilir. Glasser, meditasyonun pozitif bağımlılık kazanmak için kullanılan ikinci bir yaygın yol olduğunu savunmaktadır (Glasser, 1976). Ancak, tüm egzersizlerde olduğu gibi, meditasyon yapan herkes gerçekten bu ruhsal bağımlılığa ulaşacak diye bir garanti yoktur.

Kurgusal Örnek:

Davut, meditasyon yapabilmek için öyle uzun süreli olarak bir duruma odaklanamayacağını düşünmektedir, bu nedenle Ali Davut’un yapabileceği bazı fiziksel etkinlikleri düşünmesini ister. Donald eskiden boks sporundan hoşlandığını söyler. Ali, Davut'a boks sporunu nasıl yapabileceğini, bunun yollarını bulup bulamayacağını sorar ve Davut 'da bir sonraki haftaya kadar birkaç spor salonuna bakarak bir başlangıç yapabileceğini söyler.

SONUÇLARIN YAŞANMASINA İZİN VERME VEYA SONUÇLARI GÖSTERME TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Problemli bir davranışın tipik bir sonucu, insanın geçici olarak özgürlüğünü ya da sahip olduğu bir ayrıcalığını kaybetmesidir (Fuller & Fuller, 1999).

Uygulama zamanı: Fuller ve Fuller'e göre (1999), bir ceza verilirken, bunun karşıtı olan şeyler yapılmaktadır, genellikle de karşısındaki kişiye kızgınca bir ifade kullanılmaktadır ama sonucun ne olacağını söylerken dostça bir tutum vardır. Sonucun en etkili şekilde gösterilmesi doğal olduğunda gerçekleşir, "çok uykusuzsun çünkü dün gece geç yattın" gibi. İkinci iyi bir yol ise, sosyal kurallara dayalı olarak ortaya çıkan sonuçlardır.

Uygulama şekli: Sınıftaki engelleyici, davranışlarından dolayı çocuğu sınıftan çıkarıp özel bir odaya alarak, onun kendi davranışlarını değerlendirmesine yardımcı olmak, bu duruma uygun olan bir diğer örnek olabilir.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Bazen, bir sonuç ile ceza arasındaki farkı ayırt etmek zor olmaktadır (Wubboldin, 2000), bu nedenle bunu kullanırken çok dikkatli olunmalıdır. GT'yi savunanlar, bir kimseye davranışının sonuçlarıyla karşılaşmaya izin verilirken, izin veren kişinin bu sıradaki tutumun önemli olduğunu söylemektedirler. Hatalar öğrenmek için bir fırsat olarak görülmelidir; kişiye kuralların ne olduğu ve bu kurallar çiğnendiğinde ne olacağı söylenmelidir (Fuller & Fuller 1999).

Kurgusal Örnek:

Davut, işini kaybederek iç karartıcı bir sonucu zaten yaşamıştır. Ayrıca, aşırı olarak harcadığından parasının kalmadığını ve parasız kaldığından dolayı da Taner ile olan ilişkisinin bozulduğunu, bu gibi davranışlarının bir takım istenmeyen sonuçlara neden olduğunu da görebilmektedir.