Sakarya Üniversitesi Bireysel Danışma Uygulamaları

ÖYKÜSEL TERAPİ (Banu YILDIZ)

İNSAN DOĞASI GÖRÜŞÜ: Öyküsel terapi, insanların sağlıklı, yetenekli, becerikli ve çözüm üretebilecek, yaşamlarını zenginleştirebilecek yeni hikayeler kurabilecek kapasiteye sahip olduğuna inanan iyimser varsayıma dayanmaktadır.

TERAPÖTİK TEKNİK VE YÖNTEMLER: Etkili bir öyküsel terapi uygulaması, teknik kullanmaktan çok terapistin yaklaşımı ve tutumuna bağlıdır. Danışanları, kendi hikayelerini farklı bakış açılarından görebilmeleri için cesaretlendirecek bir ortam yaratabilecek terapistin kişisel özellikleri üzerine kurulmuştur. Danışanların yaşamlarında yeni anlamlar ve yeni olanaklar bulabilmelerinde onlara yardımcı olacak şekilde uygulanmaktadır.

Sorular:

Amaç:

Sorular genellikle döngüsel bir yapı gösterir ya da ilişkiler ile ilgilidir ve danışanların yeni yollar bulmasına yardımcı olmak için tasarlanmışlardır. Soru sormanın amacı, kademeli olarak danışanın deneyimini keşfetmesini ya da inşa etmesini sağlamaktır. Böylece terapist, takip edilecek yolun hangisi olduğuna karar verebilecektir. Öyküsel bir yaklaşımı kullanan terapistler, problemin varlığının sürmesini sağlayan danışanın konuşma biçimini bozmayı ve değiştirmeyi hedeflerler. Terapistler, soru sorma sürecini kullanarak danışanlara, kendi yaşam durumlarının farklı yönlerini araştırmada fırsat yaratırlar. Böyle yaparak adı konulmamış kültürel varsayımları ortaya çıkarırlar. Bu varsayımlar sorunun orijinal yapısının en önemli taraflarındandır. Terapist, sorunların ilk kez nasıl ortaya çıktığını ve danışanların kendilerine bakışlarını nasıl değiştirdiğini anlamaya çalışırlar.

Nasıl uygulanır?:

Sorular genellikle saygılı, meraklı ve açık bir şekilde sorulur. Terapist soruları danışan hakkında hiçbir şey bilmediğini var sayarak sorar. Danışanlar, terapistin sorduğu soruların yanıtlarını zaten bildiğini düşünmezler. Psikolojik danışman sürekli olarak, danışanın deneyimini kavramaya çalışan bir konumdadır.

Örnek:

Sonraki bölümlerde soru çeşitlerine yer verilmiştir.

Dikkat edilmesi gerekenler:

Öyküsel terapistler, bilgi kazandıracak değil, deneyimleri harekete geçirecek sorular sorarlar.

Dışsallaştırma ve yapıyı ortaya çıkarma:

Amaç:

Öyküsel terapistler, sorunun kişi olmadığına, sorunun sorun olduğuna inanırlar. Öyküsel terapistler, danışanların güçlüklerine ait hikayelerin yapısını bozmalarında onlara yardımcı olurlar. Bunun için, bir olay hakkında yapılan ve gerçekmiş gibi kabul edilen varsayımlar bozulur. Dışsallaştırma, öykünün sahip olduğu gücün yapısının bozulması, sorunla kendini özdeşleştirmiş kişinin sorundan ayrılması ve kimi zamanda buna bir ad verilmesi sürecinin bir basamağıdır. Danışanların nesnelleştirilmesi yerine sorunların nesnelleştirilmesi amaçlanır. Danışanlar kendilerini sorun olarak gördüklerinde, sorunlarıyla etkili bir biçimde mücadele edebilecek yolları sınırlandırmış olurlar. Kullanılan dildeki bu ince fark, danışanların sorunlarını kendi dışlarına çıkarabilmelerine ve böylece mücadele etmelerine neden olur. Sorunun bireyden ayrılması, umudu artırır ve kendini suçlamak gibi özel hikaye kalıplarına karşı danışanların bir tavır takınabilmelerini kolaylaştırır.

Nasıl uygulanır?:

Kişiyi sorundan ayırmada kullanılan yönteme dışsallaştırma konuşmaları (externalizing conversations) denmektedir. Dışsallaştırma konuşmalarını yapılandırmanın iki yolu vardır; birincisi kişinin yaşamında sorunun etkisini belirlemek, ikincisi, kişinin yaşamının sorunun gelişimi üzerindeki etkilerini belirlemektir.

Örnek:

Kişinin yaşamında sorunun etkisini belirlemek; buradaki temel soru şudur: “Bu sorun yaşamınızda ilk kez ne zaman ortaya çıktı?” terapistin işi, sorunun, izini ilk çıktığı andan şu ana kadar olan süreçte danışanlar tarafından takip edilmesini sağlamaktır. Terapistler, “Eğer sorunlarınız bir ay daha sürecek olsaydı, bu sizin için ne anlam ifade ederdi?”, sorusunu sorarak, sorunun üzerinde bir gelecek tasarımında bulunurlar.

Örnek:

Kişinin yaşamının sorunun gelişimi üzerindeki etkilerini belirlemek; danışanın sorununun yaşamını tamamen yönlendirmediğini anlamasına yardımcı olur.

Depresyon size ne zamandır üstünlük kuruyor?

Bu depresyona karşı durduğunuz ve onun kazanmasına izin vermediğiniz zamanlar oluyor mu?

Problemin haritalandırılmasına örnek sorular:

Problemin nedenleri yerine etkilerinin sorulduğu tekniğe ‘problemin haritalandırılması’ denir.

Suçluluk duygusu seni nasıl etkiliyor?

Bu duygunun neden olduğu diğer etkiler neler?

Suçluluk duygusu deyince ne anlıyorsun?

Bu sorularla danışana ve aile üyelerine probleme dair kendi inançlarını ve problemleriyle ilişkilerini değiştirmeleri için fırsat verilir.

Çok özel sonuçlar elde etme çabası (Biricik sonuçlar-parlayan olaylar):

Amaç:

Sorunlu hikayeyle ilgisi olmayan herhangi bir yaşantıya ilgi çekmek için bu sorular sorulur. Bu sorular, sorunun oluşmadığı ya da sorunla başarılı bir şekilde başa çıkıldığı anları belirlemeyi amaçlamaktadır.

Nasıl uygulanır?:

Terapist danışanlara, sorunla ilgili olarak, seçim yapabildikleri ya da başarılı oldukları anları sorar.

Örnek:

Öfkenize teslim olabilecekken buna karşı koyduğunuz bir an oldu mu?

Bu an sizin için nasıl bir şeydi?

Bunu nasıl başardınız?

Dikkat edilmesi gerekenler:

Öyküsel yaklaşımda, dışsallaştırıcı sorulardan sonra, önemli sonuçları araştıracak sorular gelir.

Göreceli etki soruları:

Amaç:

Terapistin problemin aile yaşantısını nasıl etkilediğini ve ailenin bu problemi ne denli kontrol edebildiğinin ortaya çıkması için sorular sorulardır.

Nasıl uygulanır?:

Diğer aile üyeleri de kapsam içine alınarak sorulur.

Örnek:

Depresyon babanız üzerindeki etkisini arttırdığında aile yaşantınız bundan nasıl etkileniyor? Gibi sorularla diğer aile bireyleri de kapsam içine alınır.

Dikkat edilmesi gerekenler:

Daha ciddi vakalarda soru sorma tekniğinin daha geniş kapsamlı ele alınması gerektiğinde kullanılmalıdır.