Sanaq sistemasi qasietleri jane onin nomerlewge tiykar etip aliniwi Joba En’ birinshi sanaq sistemalar Sanaq sistemanin’ payda boliwi Sanaq sistemanin’ bizdin’ ku’nge shekem rawjlaniwi

Ayemgi sanaq sestemasi (Misir)

O'nli sanaqtaǵı nomerler tariyxı da, nomerlerdi kórsetiw ushın kóplegen belgiler isletiliwi de áyemgi Egipetliglerden baslanǵan. Olar bir, júz, mıń, on mıń, júz mıń, million hám on millionǵa teń bolǵan iyerogliflarni birlestirdilar hám usınıń menen kerekli sannı bildirdiler. Bul sistema Mesopotamiya sistemasına qaraǵanda talay qolay edi, ol erda tek eki belgi isletilingen. Usınıń menen birge, onıń anıq sheklewi bar edi: on millionnan úlkenlew nomerdi jazıw qıyın edi. Tuwrı, áyyemgi Egipet tsivilizatsiyasi, Áyemgi dúnyanıń kópshilik tsivilizatsiyalari sıyaqlı, bunday nomerlerge dus kelmegen.
Evropa filosofiyası, ilmi, siyasiy oylawı hám basqa kóp zatlar tariyxı Áyemgi Ellandadan baslanadı (" Ellada" óz ati bolıp tabıladı, bul rimlikler tárepinen oylap tabıw etilgen " Grekiston" den ábzal ). Matematikalıq bilimler de bul tsivilizatsiyada rawajlanǵan. Ellinlar nomerlerdi háripler menen jazıwǵan. Bólek háripler hár bir nomerdi 1 den 9 ǵa shekem, hár onnan 10 nan 90 ǵa shekem hám hár juzdi 100 den 900 ge shekem belgileydi. Tek mıńı birlik menen birdey hárip menen belgilenedi, biraq hárip janında basqa belgi menen. Sistema hátte úlken nomerlerdi salıstırǵanda qısqa jazıwlar menen kórsetiwge múmkinshilik berdi.

Ellen haripleri
Nomerler hám sanaq sistemalarınıń tariyxı babalarımız haqqında bir neshe sózsiz tolıq bolmaydı. Kiril alfavitine tiykarlanǵanlıǵı málim, sol sebepli slavyan nomerlerin jazıw sisteması da ellin tiline tiykarlanǵan edi. Bul erda da bólek háripler hár bir nomerdi 1 den 9 ǵa shekem, hár o'nni 10 nan 90 ǵa shekem hám hár yuzni 100 den 900 ge shekem belgilegen. Tek ellin háripleri emes, bálki kirill yamasa glagolit háripleri isletilingen. Bunnan tısqarı, bir qızıq ózgeshelik bar edi: sol waqıttaǵı Grek tilindegi tekstler de, slavyan da ózleriniń tariyxınıń basınan shep tárepten ońǵa jazılǵan bolıwına qaramay, slavyan nomerleri oń tárepten shepke jazılǵan sıyaqlı, yaǵnıy onlıqlardı ańlatatuǵın háripler birliklerdi, háriplerdi ańlatatuǵın háriplerdiń ońına jaylastırılǵan., o'nlab háriplerdi ońında júzlegen belgilew hám basqalar. Gretsiya ilimpazlar úlken joqarılıqqa eristiler. Rim basqinshilig'i olardıń izertlewlerin toqtatmadi. Mısalı, shın júrekten Aristarx Kopernikdan 18 ásir aldın dúnyanıń geliyosentrik sistemasın rawajlantirdi. Bul barlıq quramalı esap -kitaplarda Ellin ilimpazlarına olardıń nomerlerin atap kórsetiw sisteması járdem bergen.
Biraq ápiwayı adamlar, mısalı, sawdagerler ushın sistema kóbinese júdá quramalı bolıp shıqtı : odan paydalanıw ushın 27 harfning (zamanagóy mektep oqıwshıları uyretetuǵın 10 belginiń cifrlı bahaları ornına ) nomerlerin yadlaw talap etildi. Usınıń sebepinen, Attika dep atalǵan ápiwayılastırılgan sistema payda boldı (Attika - bul burınları pútkil regionda hám ásirese regiondıń teńiz sawdasında etakchi bolǵan Ellada regioni, sebebi ataqlı Afina Attika paytaxtı bolǵan ). Bul sistemada tek bir, bes, on, júz, mıń hám on mıń nomerler bólek háripler menen belgileniwdi basladı. Tek altı belgi shıǵadı - olardı yadlaw talay ańsatlashadi hám sawdagerler ele da júdá quramalı esap -kitaplardı ámelge asırmaganlar.