Savaş YÖnetiMİ ve YÖnetiMİn merkeziLEŞmesi
Yüklə 1,19 Mb.
|
| 36 Gazi Mustafa Kemal (Atatürk), Nutuk-Söylev, I. Cilt: 1919-1920 ve II. Cilt: 1920-1927, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 7.Baskı, Ankara, 2008, s.784 37 Bilâl Şimşir, a.g.e., s.486 38 Bilâl Şimşir, a.g.e., s.488 39 Bilâl Şimşir, a.g.e., s.490-493 40 Bilâl Şimşir, a.g.e., s.17 41 Bilâl Şimşir, a.g.e., s.509 42 Bilâl Şimşir, a.g.e., s.512 43 KSG IV, s.125 44 İsmail Soysal, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I.Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, XVI. Dizi, Sayı 38, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989, s.48 45 KSG VI (3 Ekim 1921), İBA III (26 Eylül 1921), İBA IV (11 Ekim 1921). Ayrıca, 31 Mayıs’ta Hakimiyeti Milliye Gazetesi’nde “Şark siyaseti için Churchill yeni bir plan hazırlıyor.” konulu bir yazıya yer verilmiştir. 46 İngiltere Dışişleri Bakanlığı görevlilerinden Mr.Edmonds’un hazırladığı 15 Kasım’daki not bu gerekçeyi ortaya koymakta ve İngiltere’nin güç durumda olduğunun anlaşılmaması için Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’a çağrılmasını önermektedir. 47 KSG IV (11 Kasım 1921), İBA IV (11 Kasım 1921); İBA IV (19 Kasım 1921). 48 Sovyetler Birliği’nin 31 Aralık 1922’ye kadar resmi adı Rusya Sosyalist Federatif Sovyet Cumhuriyeti (RSFSC)’dir. Eral Tellal, “Sovyetlerle İlişkiler”, Baskın Oran, a.g.e. içinde, s.155 49 İsmail Soysal, a.g.e. s.24 50 Sovyetler Birliği ile Osmanlı İmparatorluğu arasında 5 Aralık 1921 tarihinde Erzincan’da bir Silâh Bırakışımı Anlaşması ve 3 Mart 1918 tarihinde Brest-Litovsk’ta bir Barış Andlaşması imzalanmasına rağmen, Sovyetler Birliği’nin Büyük Millet Meclisi Hükümeti’ni tanıyarak onunla iki ülke arasındaki sınır ve diğer sorunları nihai olarak çözmek için masaya oturmuş olması bunun göstergesidir. İsmail Soysal, a.g.e., s.27 52 KSG III (16 Mart 1921). 53BMM ZC, C: 9, İ: 11, Birinci Celse, s.205 54 İsmail Soysal, a.g.e., s.39 55 2 Nisan 1921 yılında Müdafaai Milliye Vekâleti Bütçesi, 44 milyon toplamla kabul edilmiştir. Bu miktar, Bütçenin %60’a yakınını oluşturmaktadır. Sovyetler Birliği resmi verilerine göre, Nisan 1921’den Mayıs 1922’ye kadar yapılan toplam mali yardım 11 milyon altın ruble ve 100.000 külçe altındır. İki miktar birbiriyle karşılaştırıldığında, Sovyet mali yardımının Kurtuluş Savaşı finansmanında ne kadar önemli bir yer tuttuğu anlaşılacaktır. Sovyetler Birliği’nin mali ve askeri yardımları ile Fransa ve Hindistan’ın yardımları için bkz. Alptekin Müderrisoğlu, Kurtuluş Savaşının Mali Kaynakları, YKY, İstanbul, 1981, s.491-531 56 “Sovyetler’de İç Savaş” ve “Tek Ülkede Sosyalizm”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, 3.Cilt (1918-1945), İletişim Yayınları, 1988, s.582-607, s.684-735 57 A.g.e, s.593. “Savaş komünizmi, …, 1921 yılı içinde giderek büyüyen ekonomik sorunlarını çözmede etkili olamadı. Sanayi ya tamamen devre dışı kalmış ya da ayda ancak birkaç gün çalışan işletmelerden oluşuyordu. İşçilerin önemli bir bölümü askere alınmış, pek çoğu da hiç değilse beslenmenin mümkün olduğu kırsal alanlara taşınmış, şehirler boşalmıştı. Büyük sanayi savaş öncesi üretim düzeyinin 1/7’sine düşmüştü. Tarımda da üretim 1913 düzeyinin çok altına inmiş durumdaydı. Çiftçiler kendi gereksinimlerini bile zor karşılar durumdaydılar. Küçük sanayi üretiminin 2/3 oranında azalmış olduğu hesaplanıyordu, demiryolu ulaşımı çökmüştü. Rusya ekonomik bakımdan onlarca yıl geriye dönmüştü. … “1921 baharında ekonomi siyasete dönüştü: Kronstadt” diyen Lenin durumun bilincindeydi.” A.g.e., s.606. 58 Oğuz Aytepe, “Milli Mücadele’de Bilecik Görüşmesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 33-34, Mayıs-Kasım 2004, s.23-31 59 Tablo, Takvimi Vekayi, Sayı 3988, Hâkimiyeti Milliye Gazetesi (25 Ekim 1920), KSG III, s. 252’dan derleyen Nuray Ertürk Keskin’in “1920: Bağımsız ve Halka Doğru Yönetim” makalesinden ve 1921 yılı zamandizininde ilgili tarihlerde belirtilen kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır. 60 KSG IV (17 Eylül 1921) 61Hâkimiyeti Milliye Gazetesi’nin 15 Aralık 1921 tarihli sayısında yer alan “İstanbul Hükümeti Yeni Patriği tanımıyor” başlıklı haberin transkripsiyonu için bkz. Esat Arslan, “Kurtuluş Savaşında Yunan-Fener Patrikhanesi Birlikteliğine Karşı Örgütlü Bir Yaklaşım ‘Türk Ortodoks Kilisesi’”, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt IV, Sayı 15, 1995, s.407-442, Ek 2 62BCA: 30..10.0.0/131.936..3./1143 (3 Ekim 1921) 63 Osman Nuri Ergin, Yusuf Razi Bey’in atanma tarihi olarak 5 Aralık 1920 tarihini göstermiştir. Osman Nuri Ergin, Ahmed Nezih Galitekin (Haz.), İstanbul Şehreminleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul, 1996, s.453 64 Osman Nuri Ergin, a.g.e., s.507 65 Mustafa Kemal Paşa, 1 Mart’taki açış nutkunda Büyük Millet Meclisi’nin, 12’si Malta’da tutuklu, 68’i İstanbul Meclis-i Mebusanı’dan gelen, 270’i Büyük Millet Meclisi’ne seçilen yeni âza olmak üzere toplam 350 kişi ile açıldığını söylemiştir. Ancak, Ahmet Demirel, Mustafa Kemal Paşa’nın açış nutkunda Meclis’e hiç katılmadan mebusluk sıfatı sona eren 49 mebus ile Meclis’te bir süre görev yaptıktan sonra ayrılan 27 mebusu hesaba katmadığını tespit ederek, 1 Mart’a kadar 270’i yeni seçilen, 80’i Meclisi Mebusan kökenliler de dahil olmak üzere 358 kişinin Meclis’e katıldığını belirtmiştir. Sadece mebuslukları devam eden âzalar göz önünde bulundurulduğunda sayı, Mustafa Kemal Paşa’nın belirttiği gibi 350’dir. Bunlardan 12 tane Malta sürgünü de dahil olmak üzere 19’u mebuslukları onaylandığı halde izinli sayılarak henüz Meclis’e katılmamıştır ve dolayısıyla Meclis içtimalarına katılabilecek 331 âza mevcuttur. Bkz. Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te Muhalefet-İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul, 4.Baskı, 2007, s.92. 66 Ahmet Demirel, a.g.e, s.106 67 Rıdvan Akın, Teşkilâtı Esasiye Kanunu’nun kamu hukukunda egemenliğin millete geçtiğini belirten ilk belge olduğunu ifade etmiştir. Akın, TBMM Devleti (1920-1923)-Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve İdare, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001, s. 201. 68 Cem Eroğul, “1908 Devrimi’ni İzleyen Anayasa Değişiklikleri”, http://siyaset.politics.ankara.edu.tr/eski/yayinlar/erogul/2008-1.pdf, s.5 69 “Kanuni Esasi”, Şeref Gözübüyük ve Suna Kili, Türk Anayasa Metinleri (1839-1980), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006; Mümtaz Soysal, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gerçek Yayınevi, 6.Baskı, İstanbul, 1986, s. 36-37. 70 1909 Anayasa Değişiklikleri ile Meclisi Vükelanın Meclisi Mebusana karşı “müştereken ve münferiden” sorumluluğu kabul edilmiş olmasına rağmen, Meclis’in feshiyle Heyeti Vükela Kanuni Esasi’nin ilk halinde olduğu gibi Padişah’a karşı sorumlu hale gelmiştir. Heyeti Vükela’nın sorumluluğuna ilişkin bkz. Cem Eroğul, a.g.e., s.7 ve Mümtaz Soysal, a.g.e., s.36, 37 71 Mutlakiyete dönüş saptaması için bkz. Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele Cilt I [Mutlakiyete Dönüş 1918-1919], Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 2004, s.610 72 Bülent Tanör, Kurtuluş Kuruluş, Cumhuriyet Kitapları, 8.Baskı, Ankara, 2007, s. 118. 73 Rıdvan Akın, a.g.e., s. 217-222. 74 Tarık Zafer Tunaya, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1980, s. 393. 75 Rıdvan Akın, a.g.e. s.219 76 Rıdvan Akın, Türkiye’deki ulusal kurtuluş mücadelesinin 20.yüzyıldaki diğer ulusal kurtuluş mücadelerinden temel farkının, meşruluk ve hukukilik zemininde yapılmış olmasında aranması gerektiğini ifade etmiştir. Rıdvan Akın, a.g.e., s.216 77 Ergun Özbudun, 1921 Anayasası, ADTYK Yayını, Ankara, 1992,s.24-26’dan aktaran Rıdvan Akın, a.g.e., s.206 78 Kâzım Karabekir Paşa, a.g.e, s.1040-1041 79 Rıdvan Akın, a.g.e., s.207. Rıdvan Akın’ın Halkçılığı bir ideoloji olarak tanımlamasına karşın, Halkçılık’ın ancak bir ideolojinin bireşenlerinden biri olarak adlandırılabileceğine dayanılarak Halkçılık düşünsel öğelerden biri olarak nitelendirilmiştir. 80 Birinci Meclis’teki Halkçılık tartışmaları için bkz. İsmail Özer, “Mustafa Kemal Atatürk’ün Halkçılık Anlayışı ve I.TBMM’de Halkçılık Tartışmaları”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, I, 2011, s. 47-77. 81 Rıdvan Akın, a.g.e., s.207-208. Türkiye Halk Hükümeti ibaresinin maddeden çıkarılmasına ise, 1921 yılında komünizm propadangası ile suçlanacak Bursa Mebusu Şeyh Servet Efendi itiraz etmişti. 22 Ocak 1921’de Şeyh Servet Efendi’nin İstiklâl Mahkemesi üyeliğine son verilmiş; 1 Şubat 1921’de Halk İştirakiyun Fırkası ile gizli Türkiye Komünist Fırkası’nın irtibatını sağlayan kişilerden biri olduğu söylenmiştir. 82 Burak Erdenir, “Mustafa Kemal Atatürk ve J.J.Rousseau’nun Düşüncelerinin Karşılaştırılması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 40, Cilt XIV, Mart 1998. 83 Mustafa Kemal Paşa, 1 Aralık 1921 tarihli uzun konuşmasında J.J.Rousseau’ya yaptığı atıfla söz konusu Halk Hükümeti’ni tarif etmiş ve savunmuştur. BMM ZC, C: 14, İ: 120, s.321-444. 84 Karesi Mebusu Vehbi Bey’in sözleri için bkz. BMM GCZ, İ: 142, Üçüncü Celse. 85 Rıdvan Akın, “1920’ler Anadolu’sunda Yerel Demokrasi Girişimi: İdare-i Kurâ ve Nevahi Kanunu Layihası”, Toplumsal Tarih, Cilt 6, Sayı 32, Ağustos 1996, s.31-41, s.33 86 BMM ZC, C:12; Rıdvan Akın, a.g.e., s.33 87 M.Tuncer Karamustafaoğlu, Yasama Meclisinde Komisyonlar, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, No: 201, Ajans-Türk Matbaası, Ankara, 1962, s.43 88 A.g.e., s.44 89 Tarık Zafer Tunaya’dan aktaran Ahmet Demirel, a.g.e., s.155. 90 “Kara Avrupası parlamentarizminde sürekli çalışan komisyonları, 1792-1795 arası Konvansiyon komitelerine, Fransız yürütme gücünün gerçek kaynağı haline gelişine kadar geri götürebiliriz. Robespierre’in düşmesinden sonra kurulan 16 komite, hem kanun teklif etme, hem de bu kanunları bizzat yürütme erkini ellerinde bulundurmuşlardı. Böylece birkaç yıl içinde sürekli komiteler (komisyonlar) düzeni yürütme gücünün bunların eline geçmesine neden olacaktı. 1795’den sonra sürekli komiteler kaldırılmış, her bir kanun tasarısı için ayrı bir komite kurma yoluna başvurulmuştur.” Rıdvan Akın, TBMM Devleti, s.74. 91 Yaşar Özüçetin ve H.Mehmet Dağıstan, “Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun Müzakereleri ve Kabulü”, Tarihin Peşinde, Sayı: 5, 2011, s.251-281. 92Ethem Bey’in iktidar mücadelesinin anlaşılması için şu kaynaklardan yararlanılmıştır: Hüseyin Aykol, Çerkes Ethem (Gerçek Yaşam Öyküsü), Phoenix Yayınevi, 2.Baskı, Ankara, 2011; Cemal Şener, Çerkes Ethem Olayı, Ant Yayınları, 7.Baskı, İstanbul, 1994; Yalçın Küçük, Türkiye Üzerine Tezler, Cilt 2, Tekin Yayınları, İstanbul, 2003; Zeki Sarıhan, Çerkez Ethem’in İhaneti, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1998. 93 Yeşil Ordu Cemiyeti’nin yayın organı olarak kurulan Yeni Dünya Gazetesi, resmi Türkiye Komünist Fırkası’nın kurulması ile Eskişehir’den Ankara’ya taşınmış ve Seyyare Yeni Dünya Gazetesi adını alarak resmi TKF’nin yayın organı olmuştur. Hüseyin Aykol, a.g.e., s.102-104 94 Resmi TKF’nin kurulmasının ardından Yeşil Ordu Cemiyeti’nde bulunan bazı isimler Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası’nı kurmuşlardır. Hamit Erdem, 1920 Yılı ve Sol Muhalefet, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2010 95 BMM ZC, C: 13, İ: 83 (29 Eylül 1921); Düstur Tertip 3, Sayı 2, s. 145 96 İstizah takriri görüşmeleri için bkz. BMM ZC, C:20, İ: 50, İkinci Celse (8 Haziran 1922) 97 1921 Zamandizininde Enver Paşa’nın Buhara’ya geçiş tarihi, TKSK I’e atıfla 2 Ekim 1921 olarak işlenmiştir. Ancak, geçişle ilgili 16 ve 19 Ekim 1921 tarihleri de verilmektedir. Farklı kaynak ve tarihler için bkz. KSG IV 98 11 Mayıs’ta Büyük Millet Meclisi'nde Anadolu ve Müdafaai Hukuk Grubu unvanında bir grup teşkil edildiği belirtilmiş ve maddei esasiye programı okunmuştur. 99 Kâzım Karabekir Paşa’nın telgrafı için bkz. Nutuk, s. 798 100 Mustafa Kemal Paşa’nın görüşleri için bkz. Nutuk, s. 800-802 101 Ahmet Demirel, a.g.e. 102 BMM GCZ, İ: 87, Birinci Celse (5 Ekim 1921) 103 BMM GCZ, İ: 115, İkinci Celse (22 Kasım 1921) 104 Erkânı Harbiyei Umumiye Vekâleti Vekilliğine Birinci Ferik Fevzi Paşa'nın intihabına dair müzakere için bkz. BMM ZC, C: 10, İ: 37, Birinci Celse (28 Mayıs 1921) 105 Ayşe Aydın, "Türkiye Millet Meclisi Birinci Döneminde Görev Yapan Sağlık Mensupları", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Türkiye Cumhuriyeti'nin 75. Yılı Özel Sayısı, Sayı 42, Cilt: XIV, Kasım 1998. 106 T.C. Başbakanlık Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kuruluşundan Günümüze Hükümetler, Ankara, 1998; TBMM Kütüphane-Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü, Hükümetler ve Programları, Ankara, 1988. Söz konusu kaynaklar, TBMM Tutanak Dergisi: I.Dönem, Cilt I, s.196-298, 202 ve TBMM Tutanak Dergisi; I.Dönem, Cilt 7, s.372’ye dayanmaktadırlar. 107 Bütçe açığından İcra Vekilleri Heyeti’nin teşkilâtlanmayı arttırması sorumlu tutulmuş; 14 Mayıs’taki Meclis gizli oturumunda Teşkilâtı Esasiye Kanunu'nun bazı mahallerde tatbik edilmesiyle bütçede tasarrufa gidilebileceği savunulmuş; müstakil livaların mülhak liva kadrosuyla, vilâyet merkezlerinin liva kadrosuyla idare olunması önerilmiştir. 108 BMM ZC, C: 8, İ: 154, Birinci Celse (21 Şubat 1921); BMM ZC, C: 9, İ: 20, Birinci Celse (13 Nisan 1921); BMM ZC, C: 10, İ: 34, İkinci Celse (16 Mayıs 1921). 109 6 Ocak 1921 tarihli müzakere için bkz. BMM ZC, C: 7, İ: 130, Birinci Celse (6 Ocak 1921) 110 Mustafa Kemal Paşa’nın konuşması BMM ZC, C: 1, İ: 2’den aktaran BMM ZC, C: 7, İ: 130 (6 Ocak 1921) 111 BMM ZC, C: 7, İ: 131, İkinci Celse (8 Ocak 1921) 112 BMM ZC, C: 7, İ: 131, İkinci Celse (8 Ocak 1921) 113 BMM ZC, C: 7, İ: 140 (30 Ocak 1921) 114 24 Kasım 1921 tarihli müzakereler için bkz. BMM ZC, C: 14, İ: 116 (24 Kasım 1921) 115 28 Kasım 1921 tarihli müzakere için bkz. BMM ZC, C: 14, İ: 118 (28 Kasım 1921) 116 1 Aralık 1921 tarihli müzakere için bkz. BMM ZC, C: 14, İ: 120 (1 Aralık 1921) 117 3 Aralık 1921 tarihli müzakereler için bkz. BMM ZC, C: 15, İ: 121 (3 Aralık 1921) 118 Rıdvan Akın, a.g.e., s.333 119 Ordunun durumuyla ilgili tartışmalar için bkz. BMM GZC, İ: 59, İkinci ve Üçüncü Celseler (2 Ağustos 1921) 120 İstanbul Mebusu Ahmet Ferit Bey’in savunusu 4 Ağustos 1922 tarihli gizli oturumda gerçekleşmiştir. Bkz. BMM GZC, İ: 61, Üçüncü Celse (4 Ağustos 1921) 121 Rıdvan Akın, a.g.e., s.368 122 Mustafa Kemal Paşa, bu konuşmasında vekaleten başkumandanlığı üstlenmiş Enver Paşa’ya gönderme yapmaktadır. Rıdvan Akın, a.g.e., s.469 123 “B.Daver Başkumandanlık Kanunu ile bahşedilen delegasyonun yasama delegasyonu olduğu kanısındadır. Daver, Başkumandan’ın alacağı olağanüstü tedbirleri BMM’ye arz mecburiyetinin olmamasını, teşrii tasarruf olarak yorumlamış, kanunun Mustafa Kemal Paşa’yı eski Roma cumhuriyetlerinde olduğu gibi muayyen bir müddetle kanuni diktatör haline getirdiğini ileri sürmüştür.” Bülent Daver, İcra Organının İstisnai Yetkileri Bakımından Fevkalade Hal Rejimleri: Türkiye’de Yabancı Memleketlerde, Sevinç Matbaası, Ankara, 1961, s.119-120’den aktaran Rıdvan Akın, a.g.e., s.369 124 Gelibolu Mebusu Celâl Nuri Bey’in Batı’da devlet başkanlarının bizzat başkumandanlığı üstlendiklerine dair sözleri bu duruma açıklık getirecektir. BMM GCZ, İ: 137, İkinci Celse (31 Aralık 1921) 125 BMM ZC, C: 12, İ: 62; BMM GZC, İ: 62, Birinci ve İkinci Celseler (5 Ağustos 1921) 126Kanun’un Latin Alfabesine çevrilmiş haliyle tam metni için bkz. Cenk Reyhan, “Yerel Yönetim Metinleri (XX)-1913 Tarihli Vilâyat Genel İdaresi Geçici Kanunu”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 9, Sayı 1, Ocak 2000, s.129-154. Kanun’un nasıl bir idari reform olarak adlandırılabileceği tartışmaları için bkz. Atilla Nalbant, Üniter Devlet-Bölgeselleşmeden Küreşelleşmeye, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1997, s.125-129. 127 Nuray Ertürk-Keskin, Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi, Tan Kitabevi Yayınları, Ankara, 2009, s.274, 281. 128 Toprak üzerindeki örgütlenmedeki niteliksel dönüşümler için bkz. Nuray Ertürk Keskin, a.g.e. 129 Selahaddin Aslan Korkud, “Osmanlı İmparatorluğu’nda 1909’dan 1918 Arasında İdare Teşkilat ve Amirleri Hakkında Bir İnceleme”, Türk İdare Dergisi, 36/293-294, 1965, s.3-19’dan aktaran A.g.e., s. 274. 130 “Mülhak livalık, o birimin tüzel kişiliği ve yerel meclisi olmaması nedeniyle istenmeyen bir statüdür. Bu durumdan hoşnut olmayan yerel iktidar odakları / egemen güçler, bağlı oldukları vilayetten ayrılarak müstakil olmak, tüzel kişilik kazanmak istemişlerdir.” A.g.e., s. 276 131 A.g.e., s.274. Değişimin niteliğini daha iyi anlamak için vilayet, mülhak liva ve müstakil liva arasındaki farka bakmak gerekir. “Yönetsel bölüşümün ilk kademesi olan vilayet, hem merkezi yönetimin taşra uzantısı hem de tüzel kişiliğe sahip bir yerel yönetim birimidir. Mülhak livalar, genel idare, jandarma ve yerel yönetim bakımından bir vilayete bağlı olarak yönetilen, ayrı bir tüzel kişiliği ve yerel meclisi olmayan yönetim birimleridir. Bunların hususi (özel) bütçeleri bağlı oldukları vilayetin hesabına devredilmektedir. Müstakil liva ise, bağlı olduğu vilayet ile ilişkisi kesilerek doğrudan merkeze bağlanan, genel ve yerel idare bakımından vilayetle eşdeğer kılınan yönetim birimidir.” A.g.e., s.272 132 Nuray Ertürk Keskin, bu noktada çok önemli bir tespit yapmaktadır: “Yazında istisnasız bütün kaynakların 1864 Vilayet Nizamnamesi’ni başlangıç olarak gösterdikleri “il sistemi”, ölçek itibariyle gerçekte bu tarihten yarım asır sonra hayata geçirilmiştir.” A.g.e., s.282 133 A.g.e., 283, 282 134 Bilimum elviyei mülhaka ve gayrimülhakanın vilayet unvan ve idaresine kalbedilmesine ilişkin tamim. TBMM ZC, Devre 2, Cilt 4, İ.64, 8.12.1923, s. 111-120. 135 Rıdvan Akın, a.g.e., s.255 136 BMM ZC, C: 12, İ: 72, Birinci Celse 137 Yerel sınıfsal çıkarların korunması sorunu için bkz. Nuray Ertürk Keskin, a.g.e., s.229, 302, 555. 138 Talimatın tam metni için bkz. BMM GCZ, İ: 78, İkinci ve Üçüncü Celseler (22 Temmuz 1922) 139 Bülent Tanör, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), Der Yayınları, İstanbul, 1995, s.220’den aktaran Rıdvan Akın, a.g.e., s.270 140 Prens Sabahattin, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne Sekizinci Mektup, Türkiye Nasıl Kurtarılabilir ve İzahlar, Ayraç Yayınevi, Ankara, Eylül 1999, s.187-188’den aktaran Birgül Ayman Güler, “Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Ademi Merkeziyet mi?”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 9, Sayı 2, Nisan 2000, s.14-29, s.15 141 Yıldızhan Yayla, Anayasalarımızda Yönetim İlkeleri: Tevsi-i Mezuniyet ve Tefrik-i Vezaif, İstanbul Üniversitesi, SBF Yayını, İstanbul 1982, s.x ve Tanin, 6 Eylül 1324 (1908)’den aktaran Birgül Ayman Güler, a.g.e., s.16 142 Cenk Reyhan, a.g.e., s.129 143 Birgül Ayman Güler, 1913 tarihli İdarei Umumiyei Vilayat Kanunu Muvakkati’nin tarihselliğine ilişkin şunları söylemiştir: “1913 tarihli düzenleme, İttihat ve Terakki iktidarının idari ademi merkeziyetçiliği uygulamaya koyması ve böylece 35 yıldan bu yana aralıksız süren mücadele karşısında ödün vererek geriye çekilmesi anlamını taşımaktadır.” Birgül Ayman Güler, a.g.e., s.19 144 A.g.e., s.19; Vilayetlerde çalışacak görevlilere karar özerkliği verilmesi, il içerisindeki idari bağlılıkların değiştirilmesinde il genel meclisi kararının süreci başlatması, il özel yönetiminin görev ve yetkilerinin arttırılması öngörülmekteydi. Tevfik Çavdar, “1329 (1913) İdare-i Vilayât Kanunu ve Genel Meclis Üyelerinin Mesleklerine İlişkin Nitelikleri”, Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|