Saygılarımla

2.4. Metal Gravür Kalıplarında Kullanılan Zeminler

Kalıbı koruyan aside dirençli kaplamalar zemin diye adlandırılır. Geçmiş dönemlerde kullanılan zeminler elde etme ve formüllerini bilme yönünden çok önemli değildir. En çok kullanılanlar yumuşak bir fırça ile kalıp üzerine sürülerek uygulanan likit zeminlerdir. En kolay elde edilebilen zemin malzemesi şunlardır: İki kısım asfalt, iki kısım balmumu, bir kısım toz reçine. Asfalt genelde likit halde bulunur. Balmumu ve reçine karışımı en son eklenir. Reçine zor ve yavaş çözündüğü için önce benzin ya da mazot ile çözünmesi sağlanır, balmumu eklenir. Karışım beraberce ısıtılıp kaynatılarak soğumadan zemin üzerine sürülür. Kısa bir süre sonra zemin kurur ve sertleşir. Diğer işlemlere kolayca geçilebilir. Çözücü olarak eter ya da kolorofol kullanıldığında zemin çok daha hızlı kurur fakat yüzeye fırça ile sürülemez. Bu zeminler kuruduğunda çok sert ve kaygan bir özellik gösterir, bu sebeple koruyucu cila olarak da kullanılabilir.

2.4.1. Sert Zeminler

Sert zemin elde etmek için bileşenler aynı olmakla beraber eritici kullanılmaz. Yalnızca kalıp ısıtılarak karışım yeteri miktarda kalıp üzerine konulur ve gaz ya da elektrikle çalışan bir ocak üzerinde ısıtılarak serbest halde yayılması sağlanır. Madeni levha fazla ısıtılınca mum erir, duman çıkarır ve yanar. Bu tehlikeyi önlemek için kalıp fazla ısıtılmamalıdır. Sadece zeminin erimesini sağlayacak kadar ısıtılmalı, seri ve kısa vuruşlarla top halindeki zemin bir merdane veya elle de sürülmelidir. Bu yöntemde sürülen zemin karışımdaki mumu yüzey üzerine çıkararak dağıtmasını sağlayacaktır.³⁰

Diğer bir sert zemin olan (Staging) marka mürekkebi kullanarak hazırlanan zemindir. Ticari olarak hazırlanmış bir bileşik olan bu mürekkep kullanılarak sert, dayanıklı bir zemin elde edilebilir.

2.4.1.1. Zemini Tütseleme

Çoğu zaman zeminin rengi bakır rengine yakındır. Bakır kalıp kullanılırsa çizileni görmek mümkün olmaz. Bunun için kalıp geleneksel yöntemle mum ya da taperin karbon çözeltisi ile tütsülenir. Karbon zeminle silinmeyecek katı siyah bir tabaka oluşturur. Böylelikle çizilen desenin tüm hatları kolaylıkla görülebilir.

2.4.1.2. Stop-Out Cila (selülozik Vernik)

Asit çözeltisindeki belli bölgeleri aşınmaya karşı korumak için tuzlu mineralleri ihtiva eden bileşik, aside karşı dayanıklı olarak (couting) kaplama kullanılır. Sert zeminlerde her zaman kullanılabilir. Hızlı kuruya eter ya da klorofor da bu tür zeminlerde kullanılabilir. Koruma görevini gören en iyi bileşik asfalttır. İçinde reçine ve erimiş renklendirici bulunan alkol esaslı koruyucu cilalar da vardır. Kalıbı çok aşındırmak gerektiğinde, çizilmemiş bölgeleri kontak kağıdıyla aside karşı korumak mümkündür. Bu, arkası yapışkan kendisi bir plastik tabakadır. Plastik aside karşı dayanıklıdır.³¹

2.4.2. Yumuşak Zeminler

Yumuşak bir zemin kuruduğu zaman bile yumuşak ve basınca karşı duyarlı kalır. Kalıp üzerine sürüldüğünde istenilen ve farklı dokuları çizmek kolaydır ve bu dokular kağıda baskı kalıbını aşındırarak aktarılabilir.

2.4.2.1. Yumuşak Zemin Teknikleri

Yumuşak zeminde çalışmanın klasik yöntemi, zeminde kaplanmış kalıbın üzerine suluboya kağıt ya da pastel kağıdı gibi ince şekil verilmiş bir kağıt yardımıyla çizmektir. Çalışma sırasında elle dokunmamaya dikkat edilmelidir. Aksi halde elin dokunduğu yerler dahi aşınarak istenmeyen çizik ve açıklıklar oluşabilir.

Değişik malzemelerin dokusunun, yumuşak zemine geçirmek imkanı vardır. Farklı dokuda kumaşlar ve benzer malzemeler yumuşak zemin üzerinde arzu edilen pozisyonda kalıp üzerine konularak kullanılır. İstenilen dokular plakaya geçirilip bazı bölgeler aşındırılmak istenmezse aside yatırmadan önce asfalt ya da vernikle kapatılır.³²

2.5. Gravür Kalıplarının boyanması

Baskıya karakterini veren unsurlar kazı işlemleri olduğu kadar boyama yöntemleri ve bu yöntemlerin değişik uygulamaları ile baskı kalıbının boyadan temizleme işlemidir. Metal gravürde baskı kalıbı olarak kullanılacak madeni levha üzerine yapılan oyma işleminde hem çukur(intaglio), hem de yüksek (rölyef) kısımları oluşur. Eğer sadece çukurlar boya ile doldurularak yüksekte kalan yerler boyadan temizlenerek baskı alınıyorsa bu baskıya çukur baskı adı verilir. Tahta ve muşamba baskılarında olduğu gibi levhanın yüksekte kalan kısımları boyanıp baskı alınıyorsa buna da tümsek baskı adı verilir.

2.5.1. Gravür kalıplarının Tek Renk İle Boyanması

Yüzeye konulmuş boya, mukavva, deri parçaları veya kalın elyaflı dayanıklı bez parçalarından yapılan “tarlatan” adı verilen küçük yumaklarla levha yüzeyine sürülür.

İster tek renk ister çok renkle boyanan levha baskıya sokulmadan önce yüzeyde kalan boyalar iyice temizlenmelidir.

Temizleme levha yüzeyindeki desen net olarak görününceye kadar devam etmelidir. Bunun için de el ayası ile tarlatan ya da pelur kağıdı kullanılarak dairesel hareketlerle yeterli basınç verilerek yapılması gerekir. Temizleme işleminin bitirilmesinden sonra hemen baskı yapılmalıdır. Aksi halde boya kuruyarak uygun baskı vermez. Her kalıp hazırlamada baskı öncesi daha net sonuçlar alınana kadar baskının %10’u kadarı “sanatçı provası” alınarak gerçekleştirilmelidir. Ancak en iyi sonuç veren provadan sonra belirlenen değerlerden sonra gerçek baskıya geçilir.³³

2.5.1.1. Tek kalıp Yöntemiyle Renkli Gravür Baskı

Tek kalıp yöntemiyle bir veya birkaç renk tampon veya mukavva kullanılarak belli bölgeler değişik renklerde olmak üzere boyanır. Ancak renkli baskılarda ilk temizleme evresinde, boya birbirine karışmazsa son temizlemede renklerin birbirine karışması kaçınılmazdır. Bunun için de önce açık renkler temizlenir. Her renk temizliği için ayrı tarlatan ve benzeri temizleyiciler kullanılır. Bu işlemlerden sonra birbirinin tıpatıp benzeri baskılar olmasa da birkaç kopya alınabilir. Her parça istenilen renkleri en net basacak şekilde tek tek temizlenerek bir araya getirilip aynı kağıt üzerinde çok renkli baskı elde etmek mümkündür.

2.5.1.2. Birkaç Kalıp İle Renkli Gravür Baskı

İki veya daha fazla plaka ile yapılan gravür baskı yöntemidir. Bu yöntemde levhalar ayrı ayrı hazırlanacağı için ilk baskı için hazırlanan levha ikinci baskı için levhanın hazırlanmasına kadar boyanın kuruma tehlikesi ya da ilk baskı yapıldıktan sonra kağıdın kuruması, pembeleşmesi tehlikeleri vardır.

İlk baskıdan sonra ikinci kalıbın hazırlığı sırasında kağıdın kuruması bu yöntemin en büyük riskidir. Seri çalışılmalıdır. Tek plaka ile yapılan çok renkli baskılarda üzerindeki birkaç renk birkaç baskıdan sonra karışabilir. Eğer plaka yüzü iyi temizlenmiş ve renkler iyi tutturulmuşsa verimlilik artar.³⁴

2.5.1.3. Birkaç Seviyeli Renkli Gravür Baskı

Stanley William Hayter adlı sanatçı değişik derinlikli plaka ile baskı metodunu bulup geliştirmiştir. Yumuşak merdaneler en dipteki oyukları boyama sert merdaneler ise sadece yüksek oyukları boyamada kullanılır. Bu yöntemde ilk olarak plaka yapışkanlığı yoğunluğu fazla olan boya ile boyandıktan sonra plaka yüzeyi temizlenir. Daha sonra geniş yumuşak bir merdane ile boya plaka yüzeyine aktarılır. Bu merdane plaka yüzeyine geçince mürekkep diplere doğru iner. Çukur olan yerleri mürekkeplendirir. Elde edilen çift renkle boyanmış plaka ile normal bir pres aracılığıyla bir defada baskı gerçekleştirilir.