Сцлщ вя щярби характерли фщ-да мм кяшфиййатынын ясас вязифяляри

СЦЛЩ ВЯ ЩЯРБИ ХАРАКТЕРЛИ ФЩ-ДА ММ КЯШФИЙЙАТЫНЫН ЯСАС ВЯЗИФЯЛЯРИ

Yerinə yetirdiyi vəzifələrin xarakterinə görə, ümumi kəşfiyyat fövqəladə hallar baş vermiş sahələrdə yaranan vəziyyət barədə dərhal ilkin məlumatlar əldə etmək üçündür. Belə qoşun MM qoşun hissələrinin, hərbiləşdirilməmiş dəstələrin, habelə rayonların, obyektlərin kəşfiyyat qrupları, manqaları, müşahidə və laboratoriya nəzarət şəbəkəsi cəlb olunur. Xüsusi kəşfiyyat adətən MM xidmətləri təşkil edir, radiasiya və kimya müşahidə postları, mühəndis və epidemioloji kəşfiyyat qrupları, baytar və fitopatoloji manqalar və s. qüvvələr yerinə yetirirlər. Bu zaman kəşfiyyat yerlərindəki konkret vəziyyət mütəxəssislər tərəfindən təfsilatı ilə dəqiqləşdirilir, ümumiləşdirilir və MM qərargahına çatdırılır. Fövqəladə hallarda MM kəşfiyyatının təşkili və aparılması qaydaları. Kəşfiyyatı təşkil etmək bütün MM rəhbərlərinin, qərargahlarının və komandirlərinin vacib vəzifələrindən biridir. Kəşfiyyatın konkret məqsədlərini, ilk növbədə hansı məlumatların toplanmasını və müddətlərini, bunun üçün istifadə ediləcək qüvvələri mülki müdafiə rəhbəri müəyyənləşdirir. Kəşfiyyatın dəqiq təşkil edilməsi üçün MM qərargahının rəisi tam məsuliyyət daşıyır, bu işin bilavasitə təşkiltçısı isə MM qərargahı rəisinin müavinidir. O, MM rəhbərinin qərarına və qərargah rəisinin konkret göstərişlərinə uyğun olaraq kəşfiyyat tədbirlərini planlaşdırır, qrupları və manqaları fəaliyyətə hazırlayır, kəşfiyyata göndərir, onlardan alınan kəşfiyyat məlumatlarını toplayır, təhlil edir və ümumiləşdirir. Fəlakət rayonlarında yaxud zədələnmə ocaqlarında vəziyyət barədəki bu məlumatlar dərhal MM rəhbərlərinə və yuxarı qərargaha təqdim edilir, həmçinin tabelikdəki qərargahlara, dəstə komandirlərinə çatdırılır. Kəşfiyyatı təşkil etmək üçün əsas sənəd - kəşfiyyat planıdır. Plan müvafiq MM qərargahında əvvəlcədən tərtib edilir, yuxarı qərargahla razılaşdırılır və MM rəhbəri tərəfindən təsdiqlənir. Plana obyektin sxemi (rayonun xəritəsi) əlavə edilir, burada idarəetmə məntəqələrinin, mühafizə qurğularının, kəşfiyyat bölmələrinin yerləri, bu bölmələrdə konkret fəaliyyət marşrutları, vəzifələrini yerinə yetirdikdən sonra toplanış məntəqələri şərti işarələrlə göstərilir. MM qərargahının rəisi bölmə komandirlərinə kəşfiyyat aparmaq barədə şifahi sərəncamı məhz bu sxem əsasında verir. Sərəncamda yaranmış vəziyyət barədə qısa məlumat verilir, kəşfiyyatın nə münasibətlə aparıldığı, onun konkret vəzifələri və icra müddəti, marşrutlarda fəaliyyət vaxtı rabitə yaratmaq və kəşfiyyatın nəticələri barədə məlumat vermək qaydaları dəqiq göstərilir. Kəşfiyyat bölmələri radioaktiv zəhərlənmə ocaqlarına göndərilən hallarda isə, həmçinin şəxsi heyətin yolverilən şüalanma dozası da müəyyən edilir. Şəhərdə, rayonda və obyektlərdə kəşfiyyat işlərinə radiasiya və kimya müşahidəsi postları, MM kəşfiyyat qrupları, xidmətlərin və dəstələrin kəşfiyyat manqaları (bölmələri), habelə müşahidə və laboratoriya nəzarəti şəbəkəsinin (MLNŞ) müəssisələri cəlb edirlirlər. Radiasiya və kimya müşahidəsi postları (RKMP) - bütün obyektlərdə yaradılır və təhlükə yaranarkən bilavasitə fəaliyyətə başlayırlar. Onların əsas vəzifələri radioaktiv və kimyəvi zəhərlənmələri vaxtında aşkar etmək, müşahidə sahəsində vəziyyətin dəyişməsinə fasiləsiz göz qoymaq və qərargaha müntəzəm surətdə məlumat verməkdir. Təbii fəlakət və istehsalat qəzaları vaxtı ona digər vəzifələri də tapşırıla bilər. Post elə yerdə qoyulmalıdır ki, oradan hər tərəfi müşahidə etmək mümkün olsun və postun özü MM idarəetmə məntəqəsinin yaxınlığında yerləşsin. Müşahidəçilərin daldalanması və növbədən sonra dincəlməsi üçün burada hökmən üstüörtülü səngər düzəldilir. Postun heyəti onun rəisindən və iki müşahidəçidən ibarətdir. Onlar müşahidəni vizual üsulla, habelə radiasiya və xəbərdarlıq vasitələri, kompas, saat, səmt göstərən və bucaq ölçən xüsusi limb, müşahidə jurnalı, habelə öz vəzifələrini yerinə yetirmək üçün lazım olan digər avadanlıqla təchiz olunurlar. Kəşfiyyat qrupu manqası isə təbii fəlakət, qəza nəticəsində bilavasitə obyektdə, digər fəaliyyət rayonunda, habelə düşmən basqınından sonra zədələnmə ocağında, hərəkət marşrutlarında yaranmış vəziyyəti öyrənmək məqsədi ilə göndərilir. Kəşfiyyat qrupu, onun komandirindən və hərəsi 3 nəfərlik bir rabitə və bir neçə kəşfiyyat manqalarından ibarət olur. Hər manqa bir-birindən 500 m aralı 3 mühafizə qurğusuda, yaxud 800 m dək zolaqda (şəhərin 2-3 məhəlləsindən ibarət sahədə) kəşfiyyat aparmaq üçün nəzərdə tutulur. Qrup fərdi mühafizə vasitələri, radiasiya və kimya kəşfiyyatı cihazları, hədd nişanları dəsti, fərdi dozimetrlər ilə təchiz edilir, habelə hərəkət marşrutunun sxemi, obyektdə kəşfiyyat apardıqda isə kəşfiyyat sxemi verilir. Zəhərlənmə rayonlarında kəşfiyyat aparılarkən, radiasiya səviyyələri 0,5 rentgen-saat olan, yaxud kimyəvi zəhərlənmə aşkar edilən zonanın hüdudları hədd nişanları vasitəsilə nişanlanır. Zəhərlənməni ölçdükdən sonra kəşfiyyatçı hədd nişanı qoyur və nişanda zəhərlənmənin növünü, səviyyəsini və ölçülmə vaxtını qeyd edir. Hədd nişanı yolunu kənarında yaxşı görünən yerdə qoyulmalıdır. Nişanı elə qoyurlar ki, onun üz tərəfi yerdə zəhərlənmə olmayan və ya az olan sahəyə tərəf dursun. Qrupun komandiri hərəkəti davam etdirərək marşurutun sxemində hər dəfə zəhərlənmə ölçülən yeri, zəhərlənmənin (növünü) və ölçülmə vaxtını kəşfiyyat jurnalında qeyd edir və bu barədə rabitə vasitəsilə obyektin MM qərargahına məlumat verir. Obyektin ərazisində kəşfiyyatçılar müxtəlif sexlərdə, qurğularda, xüsusən də xilasetmə işləri aparılacaq sahələrdə zəhərlənmənin növünü, səviyyəsini (dərəcəsini) təyin edir, vəziyyətin dəyişməsinə nəzarət edirlər. Kəşfiyyata başlamaq üçün çıxış məntəqəsinin yeri obtektin yaxınlığında müəyyən edilir. Burada qrupun komandiri vəziyyətlə tanış olub obyektdə kəşfiyyat aparmaq üçün manqalara tapşırıq verir. Kəşfiyyatçılar obyektin sexlərində, sığınacaqlarında, xilasetmə aparılacaq yerlərdə yaranmış vəziyyəti (dağıntıların, yanğınların xarakterini, adamlar qalmış yerləri və s.) öyrənir, zəhərlənmənin səviyyələrini ölçürlər. Belə yerlər, adətən əvvəlcədən müəyyən edilir və yuxarıda deyildiyi kimi obyektin kəşfiyyat sxemində (planında) göstərilir. Kəşfiyyat qurtarandan sonra kəşfiyyat qrupu (manqası) toplanış məntəqəsinə gəlir, komandir qərargaha vəzifələrin yerinə yetirilməsi haqqında məlumat verir və kəşfiyyat sxemini təqdim edir. Bundan sonra o, lazımi hallarda avtomobilin, şəxsi heyətin zəhərlənmə dərəcəsini yoxlayır, buna ehtiyac varsa xüsusi təmizləmə işlərini təşkil edir, dozimetrlərin göstəriciləri əsasında şəxsi heyətin məruz qaldığı şüalanma dozalarını hesablayır və qrupu yeni vəzifələrin icrası üçün işə hazırlayır. Müxtəlif təbii fəlakətlər və qəzalar zamanı aparılan kəşfiyyatın xüsusiyyətləri əsasən onun konkret vəzifələrində təzahür edir. Qəza yerlərini diqqətlə müayinə etməklə adamlar toplanan yerlərə, anbarlara su mənbələrinə xüsusən diqqət yetirməklə, havadan və torpaqdan nümunələr götürüb analizə göndərməklə bu vəzifələrin öhdəsindən gəlmək mümkündür. Güclü zəlzələdən sonra aparılan kəşfiyyatın əsas vəzifələri isə bina və tikililərin nə dərəcədə dağıldığını, uçqunlar altında adamlar qalan yerləri və onların vəziyyətini, ikinci zədələnmə ocaqlarının (yanğın, daşqın, kimyəvi zəhərlənmə) yaranıb-yaranmadığını öyrənmək, qaz, su, elektrik şəbəkələrində qəzaların yerini, dərəcəsini, xilasetmə işlərinin növünü , həcmini və s. müəyyən etməkdən ibarətdir. Daşqın və sel vaxtı kəşfiyyat bölmələri fəlakətli sahələrin hüdudlarını, yardıma ehtiyac olan adamlar, habelə kənd təsərrüfatı heyvanları qalmış sahələri müəyyənləşdirir, daşqın zonasından çıxarmalı maddi sərvətləri aşkar edir, üzgüçülük vasitələrindən istifadə edilməsi üçün marşrutlar axtarır və s. Sülh və müharibə dövründə ətraf mühitin sağlamlığı üzrə kəşfiyyat işlərinin bir qismi də respublikanın müşahidə və laboratoriya nəzarəti şəbəkəsi tərəfindən yerinə yetirilir. Bu şəbəkənin vəzifələri, tərkibi və fəaliyyət qaydası xüsusən əsasnamə ilə müəyyən və təsdiq edilmişdir. Müşahidə və laboratoriya nəzarəti şəbəkəsi (MLNŞ) ətraf mühitin radiaktiv, kimyəvi, güclü təsirli və bakterial maddələrlə zəhərlənməsinə müşahidə və laboratoriya nəzarəti etməkdən, mühafizə tədbirləri görülməsi üçün müvafiq dövlət orqanlarına məlumat verməkdən ötrü nəzərdə tutulmuşdur. MLNŞ–a, əsasən bu təşkilatlar cəlb edilir: Səhiyyə nazirliyinin sanitar-epidemiologiya mərkəzləri və stansiyaları, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin laboratoriyaları, baytar nəzarət postları və bitki mühafizə stansiyaları, dövlət hidrometrologiya komitəsinin radiometriya laboratoriyası və qrupları, Daxili İşlər Nazirliyi şəhər və rayon polis şöbələrini struktur bölmələri, Müdafiə Nazirliyinin xüsusi bölmələri, Respublika MM qərargahının kimyəvi-radiometriya laboratoriyası, nazirliklərin, icra hakimiyyəti və obyektlərin radiasiya və kimya müşahidəsi postları, habelə bir sıra digər respublika təşkilatlarının sahə laboratoriyaları. Müşahidə və laboratoriya nəzarəti şəbəkəsi üçün konkret şəraitdən asılı olaraq üç iş rejimi müəyyən edilmişdir, gündəlik, yüksək hazırlıq və fövqəladə iş rejimi. Gündəlik iş rejimi həm ekoloji, həm texnogen, həm də epidemik cəhətdən normal adi iş şəraitini əhatə edir. Bu rejimdə respublikanın Müdafiə, Səhiyyə, Kənd Təsərrüfatı, Daxili İşlər Nazirliklərinin, dövlət hidrometkomun və MM idarəsi struktur bölmələrinin qüvvələri ilə ətraf mühitdə kimya, radiasiya, epidemiya, epizootiya, epifitotiya müşahidəsi və laboratoriya nəzarəti aparılır. Yüksək hazırlıq rejimində texnogen, epidemik şərait kəskin surətdə pisləşdikdə, həmçinin fövqəladə hallar ehtimalı yarandıqda təbii mühitdə və təhlükə potensiallı obyektlərdə müşahidə və nəzarət gücləndirilir, şəbəkənin xüsusi (fövqəladə) iş rejiminə keçirilməsinə hazırlıq görülür. Fövqəladə rejimdə isə gündəlik rejimdə fəaliyyət göstərən qüvvələrdən əlavə həmçinin, müşahidə və laboratoriya nəzarəti şəbəkəsinə daxil olan nazirlik, komitə, şirkət, Elmlər Akademiyası və s. idarələrin müvafiq qüvvələri ilə həm müşahidə, həm də laboratoriya nəzarəti aparılır.

Кяшфиййат - мцлки мцдафия гцввяляринин фяалиййятини тямин етмяк цчцн эюрцлян ясас тядбирлярдян биридир. ММ системиндя апарылан кяшфиййатда мягсяд - эцълц истещсалат гязасындан, тябии фялакятдян вя йа дцшмян басгынындан сонра йаранмыш вязиййят барядя дягиг мялуматлар топламагдыр. Бунлар ФЩН-я (ММ рящбярляриня) ящалинин мцщафизясини вя хиласетмя ишлярини тяшкил етмяк барядя дцзэцн гярар гябул етмяк цчцн лазымдыр.

ММ кяшфиййатынын ясас вязифяляри сцлщ (ямин-аманлыг) дюврцндя:

ятраф мцщитдя щаванын, суйун, торпаьын, малдарлыг вя биткичилик мящсулларынын радиоактив, кимйяви, бактериал маддялярля чирклянмясиня вахташыры мцшащидя вя лабораторийа нязаряти апармаг;

йолухуъу хястялик ещтималлы районларда епидемик вя епизодик вязиййятя мцнтязям нязарят етмяк;

эцълц истещсалат гязасы вя йа тябии фялакят баш вермиш районларда йаранан вязиййятляри ашкар етмякдир.

Мцщарибя дюврцндя дцшмян басгынындан сонра ися кяш-фиййатын вязифяляри ашаьыдакылар барядя мялуматлар ялдя етмякдир:

ишлядилмиш силащын нювц, зярбянин ня вахт вя щарайа ендирилдийи, нцвя партлайышынын эцъц вя координатлары;

радиасийанын сявиййяляри, зящярляйиъи маддянин консентрасийасы, зящярли щава булудунун йайылма истигамяти;

зядялянмя оъаьынын щцдудлары;

гяза хиласетмя вя диэяр тяхирясалынмаз ишляр апарылан районларда зядялянмя шяраитинин неъя дяйишдийи;

мцщафизя гурьуларынын, орадакы адамларын вязиййяти, онлара йардым эюстярмянин йоллары;

коммунал енержи шябякяляринин, рабитя хятляринин, щабеля ММ дястяляри, кючцрцлян ящали щярякят едяъяк маршрутларын вязиййяти;

йаньын йерляри, онларын йайылма истигамяти;

щидротехники гурьуларын ня дяряъядя зядяляндийи, фялакятли субасма вя дашгын зоналары йараныб- йаранмадыьы вя с.

Кяшфиййат фяал, фасилясиз, вахтында вя мягсядйюнлц апарылмалы, башлыъасы ися топладыьы мялуматлар дягиг олмалыдыр. Бу тяляблярин йериня йетирилмясиня наил олмагдан ютрц кяшфиййат гцввялярини (кяшфиййат груплары, мангалары, мцшащидя постлары, нязарят лабораторийалары вя с. НК 409 сайлы гярары) яввялъядян комплектляшдириб ишя щазырламаг, онларын фяалиййятини планлашдырыб дцзэцн тяшкил етмяк, щямчинин кяшфиййатын мцхтялиф нювляриндян, цсулларындан, гцввя вя васитялярдян истифадя етмяк лазымдыр.

Щансы гцввя вя васитялярля апарылмасындан асылы олараг йерцстц кяшфиййат, щавадан кяшфиййат вя дяниздян (чайдан) кяшфиййат нювляри мцяййян едилмишдир.

Йерцстц кяшфиййат - ян дягиг, даща дольун кяшфиййат нювц сайылыр вя бцтцн ММ гярарэащлары тяряфиндян тяшкил едилир.

Щавадан кяшфиййат - зядялянмя оъагларында, тябии фялакят вя гяза районларында цмуми вязиййяти тез ашкар етмяк цчцн тяййаряляр, вертолйотлардан апарылыр. Беля кяшфиййаты адятян республика ФЩН-ы тяшкил едир.

Дяниздян (чайдан) кяшфиййат - сащиллярдя, лиманларда, бурадакы гурьуларда вязиййяти юйрянмяк мягсяди эцдцр, йцксяк сцрятли эямиляр, катерляр васитясиля иъра едилир.

Йериня йетирдийи вязифялярин характериня эюря, цмуми кяшфиййат фювгяладя щаллар – баш вермиш сащялярдя йаранан вязиййят барядя дярщал илкин мялуматлар ялдя етмяк цчцндцр. Беля ишляря ММ гошун щиссяляринин, щярбиляшдирилмямиш дястялярин, щабеля районларын, обйектлярин кяшфиййат груплары, мангалары, мцшащидя вя лабораторийа нязаряти шябякяси ъялб олунур.

Хцсуси кяшфиййаты адятян ММ хидмятляри тяшкил едир, радиасийа вя кимйа мцшащидяси постлары, мцщяндис вя епидемиоложи кяшфиййат груплары, байтар вя фитопатоложи мангалар вя с. гцввяляр йериня йетирирляр. Бу заман кяшфиййат йерляриндяки конкрет вязиййят мцтяхяссисляр тяряфиндян тяфсилаты иля дягигляшдирилир, цмумиляшдирилир вя мцвафиг ММ гярарэащына чатдырылыр.

ФЮВГЯЛАДЯ ЩАЛЛАРДА ММ КЯШФИЙЙАТЫНЫН ТЯШКИЛИ ВЯ АПАРЫЛМАСЫ ГАЙДАЛАРЫ

Кяшфиййаты тяшкил етмяк бцтцн ММ рящбярляринин, гярарэащларынын вя командирляринин ваъиб вязифяляриндяндир.

Кяшфиййатын конкрет мягсядлярини, илк нювбядя щансы мялуматларын топланмасыны вя мцддятлярини, бунун цчцн истифадя едиляъяк гцввяляри ФЩН-нин рящбярлийи иля мцлки мцдафия рящбяри мцяййянляшдирир.

Кяшфиййатын дягиг тяшкил едилмяси цчцн ММ гярарэащынын ряиси там мясулиййят дашыйыр; бу ишин билаваситя тяшкилатчысы ися ММ гярарэащы ряисинин мцавинидир. О, ММ рящбяринин гярарына вя гярарэащ ряисинин конкрет эюстяришляриня уйьун олараг кяшфиййат тядбирлярини планлашдырыр, груплары вя мангалары фяалиййятя щазырлайыр, кяшфиййата эюндярир, онлардан алынан кяшфиййат мялуматларыны топлайыр, тящлил едир вя цмумиляшдирир. Фялакят районларында, йахуд зядялянмя оъагларында вязиййят барядяки бу мялуматлар дярщал ММ рящбярляриня вя йухары гярарэаща ФЩН-нин мцвафиг органларына тягдим едилир, щямчинин табеликдяки гярарэащлара, дястя командирляриня чатдырылыр.

Кяшфиййаты тяшкил етмяк цчцн ясас сяняд - кяшфиййат планыдыр. План мцвафиг ММ гярарэащында яввялъядян тяртиб едилир, йухары гярарэащла разылашдырылыр вя ММ рящбяри тяряфиндян тясдиглянир.

Плана обйектин схеми (районун хяритяси) ялавя едилир, бурада идаряетмя мянтягяляринин, мцщафизя гурьуларынын, кяшфиййат бюлмяляринин йерляри, бу бюлмялярин конкрет фяалиййят маршурутлары, вязифялярини йериня йетирдикдян сонра топланыш мянтягяляри шярти ишарялярля эюстярилир. ММ гярарэащынын ряиси бюлмя командирляриня кяшфиййат апармаг барядя шифащи сярянъамы мящз бу схем ясасында верир. Сярянъамда йаранмыш вязиййят барядя гыса мялумат верилир, кяшфиййатын ня мцнасибятля апарылдыьы, онун конкрет вязифяляри вя иъра мцддяти, маршрутларда фяалиййят вахты рабитя йаратмаг вя кяшфиййатын нятиъяляри барядя мялумат вермяк гайдалары дягиг эюстярилир. Кяшфиййат бюлмяляри радиоактив зящярлянмя оъагларына эюндярилян щалларда ися, щямчинин шяхси щейятин йолверилян шцаланма дозасы да мцяййян едилир.

Шящярдя, районда вя обйектлярдя кяшфиййат ишляриня радиасийа вя кимйа мцшащидяси постлары, ММ кяшфиййат груплары, хидмятлярин вя дястялярин кяшфиййат мангалары (бюлмяляри), щабеля мцшащидя вя лабораторийа нязаряти шябякясинин (МЛНШ) мцяссисяляри ъялб едилирляр.

Радиасийа вя кимйа мцшащидяси постлары (РКМП)- бцтцн обйектлярдя йарадылыр вя тящлцкя йаранаркян билаваситя фяалиййятя башлайырлар. Онларын ясас вязифяляри радиоактив вя кимйяви зящярлян- мяляри вахтында ашкар етмяк, мцшащидя сащясиндя вязиййятин дяйишмясиня фасилясиз нязарят етмяк вя гярарэаща мцнтязям сурятдя мялумат вермякдир. Тябии фялакят вя истещсалат гязалары вахты она диэяр вязифяляр дя тапшырыла биляр. Пост еля йердя гойулмалыдыр ки, орадан щяр тяряфи мцшащидя етмяк мцмкцн олсун вя постун юзц ММ идаряетмя мянтягясинин йахынлыьында йерляшсин. Мцшащидячилярин далдаланмасы вя нювбядян сонра динъялмяси цчцн бурада щюкмян цстцюртцлц сянэяр дцзялдилир, мцшащидячи дуран йердя ъящятляри эюстярян нишанлар гойулур. Постун щейяти онун ряисиндян вя ики мц- шащидячидян ибарятдир. Онлар мцшащидяни визуал цсулла, щабеля радиасийа вя кимйа кяшфиййаты ъищазлары васитяси иля апарырлар. Бу мягсядля онлар ъищазлардан ялавя щямчинин фярди мцщафизя васитяляри, рабитя вя хябярдарлыг васитяляри, компас, саат, сямт эюстярян вя буъаг юлчян хцсуси лимб, мцшащидя журналы, щабеля юз вязифялярини йериня йетирмяк цчцн лазым олан диэяр аваданлыгла тяъщиз олунурлар.

Кяшфиййат групу мангасы ися тябии фялакят, гяза нятиъясиндя билаваситя обйектдя, диэяр фяалиййят районунда, щабеля дцшмян басгынындан сонра зядялянмя оъаьында, щярякят маршрутларында йаранмыш вязиййяти юйрянмяк мягсяди иля эюндярилир. Кяшфиййат групу, онун ко- мандириндян вя щяряси 3 няфярлик бир рабитя вя бир нечя кяшфиййат мангаларындан ибарят олур. Щяр манга бир-бириндян 500 м аралы цч мцщафизя гурьусунда, йахуд 800 м-дяк золагда (шящярин 2-3 мящяллясиндян ибарят сащядя) кяшфиййат апармаг цчцн нязярдя тутулур. Груп фярди мцщафизя васитяляри, радиасийа вя кимйа кяшфиййаты ъищазлары, щядд нишанлары дясти, фярди дозиметрляр иля тяъщиз едилир, фяалиййятя башлайаркян она няглиййат вя рабитя васитяляри, щабеля щярякят маршурутунун схеми, обйектдя кяшфиййат апардыгда ися кяшфиййат схеми верилир.

Зящярлянмя районларында кяшфиййат апарыларкян, радиасийа сявиййяляри 0,5 рентэен-саат олан, йахуд кимйяви зящярлянмя ашкар едилян зонанын щцдудлары щядд нишанлары васитясиля нишанланыр.

Зящярлянмяни юлчдцкдян сонра кяшфиййатчы щядд нишаны гойур вя нишанда зящярлянмянин нювцнц, сявиййясини вя юлчцлмя вахтыны гейд едир. Щядд нишаны йолун кянарында йахшы эюрцнян йердя гойулмалыдыр. Нишаны еля гойурлар ки, онун цз тяряфи йердя зящярлянмя олмайан вя йа аз олан сащяйя тяряф дурсун. Групун командири щярякяти давам етдиряряк маршрутун схеминдя щяр дяфя зящярлянмя юлчцлян йери, зящярлянмянин (нювцнц) вя юлчцлмя вахтыны кяшфиййат журналында гейд вя бу барядя радио васитясиля обйектин ММ гярарэащына мялумат верир.

Обйектин яразисиндя кяшфиййатчылар мцхтялиф сехлярдя, гурьуларда, хцсусян дя хиласетмя ишляри апарылаъаг сащялярдя зящярлянмянин нювцнц, сявиййясини (дяряъясини) тяйин едир, вязиййятин дяйишмясиня нязарят едирляр.

Кяшфиййата башламаг цчцн чыхыш мянтягясинин йери обйектин йахынлыьында мцяййян едилир. Бурада групун командири вязиййятля таныш олуб обйектдя кяшфиййат апармаг цчцн мангалара тапшырыг верир. Кяшфиййатчылар обйектин сехляриндя, сыьынаъагларында, хиласетмя апарылаъаг йерлярдя йаранмыш вязиййяти (даьынтыларын, йаньынларын характерини, адамлар галмыш йерляри вя с.) юйрянир, зящярлянмянин сявиййялярини юлчцрляр. Беля йерляр, адятян яввялъядян мцяййян едилир вя йухарыда дейилдийи кими, обйектин кяшфиййат схеминдя (планында) эюстярилир.

Кяшфиййат гуртарандан сонра кяшфиййат групу (мангасы) топланыш мянтягясиня эялир; командир гярарэаща вязифялярин йериня йетирилмяси щаггында мялумат верир вя кяшфиййат схемини тягдим едир. Бундан сонра о, лазыми щалларда автомобилин, шяхси щейятин зящярлянмя дяряъясини йохлайыр, буна ещтийаъ варса. хцсуси тямизлямя ишлярини тяшкил едир, дозиметрлярин эюстяриъиляри ясасында шяхси щейятин мяруз галдыьы шцаланма дозаларыны щесаблайыр вя групу йени вязифялярин иърасы цчцн ишя щазырлайыр. Мцхтялиф тябии фялакятляр вя гязалар заманы апарылан кяшфиййатын хцсусиййятляри ясасян онун конкрет вязифяляриндя тязащцр едир.

Гяза йерлярини диггятля мцайиня етмякля. адамлар топланан йерляря, анбарлара су мянбяляриня хцсусян диггят йетирмякля, щавадан вя торпагдан нцмуняляр эютцрцб анализя эюндярмякля бу вязифялярин ющдясиндян эялмяк мцмкцндцр.

Эцълц зялзялядян сонра апарылан кяшфиййатын ясас вязифяляри ися бина вя тикилилярин ня дяряъядя даьылдыьыны, учгунлар алтында адамлар галан йерляри вя онларын вязиййятини, икинъи зядялянмя оъагларынын (йаньын, дашгын, кимйяви зящярлянмя) йараныб-йаранмадыьыны юйрянмяк, газ, су, електрик шябякяляриндя гязаларын йерини, дяряъясини, гяза хиласетмя ишляринин нювцнц, щяъмини вя с. мцяййян етмякдян ибарятдир.

Дашгын вя сел вахты кяшфиййат бюлмяляри фялакятли сащялярин щцдудларыны, йардыма ещтийаъы олан адамлар, щабеля кянд тясяррцфаты щейванлары галмыш сащяляри мцяййянляшдирир, дашгын зонасындан

чыхарылмалы мадди сярвятляри ашкар едир, цзэцчцлцк васитяляриндян истифадя едилмяси цчцн маршрутлар ахтарыр вя с.

Сцлщ вя мцщарибя дюврцндя ятраф мцщитин саьламлыьы цзря кяшфиййат ишляринин бир гисми дя республиканын мцшащидя вя лабораторийа нязаряти шябякяси тяряфиндян йериня йетирилир. Бу шябякянин вязифяляри, тяркиби вя фяалиййят гайдасы хцсуси ясаснамя иля мцяййян вя тясдиг едилмишдир.

Мцшащидя вя лабораторийа нязаряти шябякяси (МЛНШ) (Назирляр Кабинетинин 409 сайлы гярары иля тянзимлянир) ятраф мцщитин радиоактив, кимйяви, эцълц тясирли вя бактериал маддялярля зящярлянмясиня мцшащидя вя лабораторийа нязаряти етмякдян, мцщафизя тядбирляри эюрцлмяси цчцн мцвафиг дювлят органларына мялумат вермякдян ютрц нязярдя тутулмушдур.

МЛНШ-а, ясасян бу тяшкилатлар ъялб едилир: Сящиййя назирлийинин санитар-епидемиолоэийа мяркязляри вя стансийалары; кянд тясяррцфаты вя ярзаг назирлийинин байтарлыг лобораторийалары, байтар нязаряти постлары вя битки мцщафизяси стансийалары; Еколоэийа вя Тябии Сярвятляр Назирлийи радиометрийа лобораторийасы вя диэяр лабораторийалар; дахили ишляр назирлийи шящяр вя район полис шюбяляринин структур бюлмяляри; Мцдафия Назирлийинин хцсуси бюлмяляри: республика ФЩН-нин кимйяви-радиометрийа лабораторийасы; назирликлярин, ярази иъра щакимиййяти башчыларынын вя обйектляринин радиасийа вя кимйа мцшащидяси постлары; щабеля бир сыра диэяр республика тяшкилатларынын сащя лабораторийалары.

Мцшащидя вя лабораторийа нязаряти шябякяси цчцн конкрет шяраитдян асылы олараг цч иш режими мцяййян едилмишдир: эцндялик, йцксяк щазырлыг вя фювгяладя иш режими.

Эцндялик иш режими еколожи, тябии, техноэен, щям дя епидемик ъящятдян нормал ади иш шяраитини ящатя едир. Бу режимдя республиканын Мцдафия, Сящиййя, Кянд Тясяррцфаты, Дахили Ишляр, Еколоэийа вя Тябии Сярвятляр Назирликляринин вя ФЩН-нин структур бюлмяляринин гцввяляри иля ятраф мцщитдя кимйа, радиасийа, епидемийа, епизоотийа, епифитотийа мцшащидяси вя лабораторийа нязаряти апарылыр.

Йцксяк щазырлыг режиминдя техноэен, епидемик шяраит кяскин сурятдя писляшдикдя, щямчинин фювгяладя щаллар ещтималы йарандыгда тябии мцщитдя вя тящлцкя потенсиаллы обйектлярдя мцшащидя вя назярят эцъляндирилир, шябякянин хцсуси (фювгяладя) иш режиминя кечирилмясиня щазырлыг эюрцлцр.

Фювгяладя режимдя ися эцндялик режимдя фяалиййят эюстярян гцввялярдян ялавя щямчинин: мцшащидя вя лабораторийа нязаряти шябякясиня дахил олан назирлик, комитя, ширкят, Елмляр Академийасы вя с. идарялярин мцвафиг гцввяляри иля щям мцшащидя, щям дя лабораторийа нязаряти апарылыр.
;;;