Ses olaylari
Yüklə 242,93 Kb.
|
|
SES OLAYLARI Ciğerlerden gelen havanın ses yolunda titreşiminin kulağın duyabildiği derecesine ses denir. Ses, dilin en küçük birimidir. Konuşmamıza yarayan sesler, birer şekille gösterilir. Bu şekillere harf denir. Türkçede sesler, ses yolundaki biçimlenişlerine göre ikiye ayrılır:
Ünlüler, ses yolunda bir engele uğramadan çıkan seslerdir. Bunlar tek başına okunur ve heceleri oluşturur. Türkçede 8 tane ünlü harf vardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü Ünlüler, söyleniş özelliğine, dilin ve ses yolunun aldığı biçimlere göre değişik özellikler gösterir. Şimdi bu özellikleri aşağıdaki tabloda inceleyelim.
Ünlü Uyumları Türkçede 2 çeşit ünlü uyumu vardır: 1. Büyük Ünlü Uyumu Türkçe bir sözcükte ilk hecenin ünlüsü kalınsa (a, ı, o, u), sonraki hecelerin ünlüsü de kalın (a, ı, o, u); ilk hecedeki ünlü inceyse (e, i, ö, ü), sonraki ünlüler de ince (e, i, ö, ü) olur. Bu özelliğe “Büyük Ünlü Uyumu” denir. yaş – lı – lar (kalın-kalın-kalın) yaz – dır – mak (kalın-kalın-kalın) baş – lan – gıç (kalın-kalın-kalın) gü – neş – li (ince-ince-ince) ses – siz – lik (ince-ince-ince) bi – lim – sel (ince-ince-ince) Not: Türkçe bir sözcük büyük ünlü uyumuna uymak zorundadır. Bir sözcük büyük ünlü uyumuna uymuyorsa büyük olasılıkla Türkçe değildir. ma-ka-le, mo-bil-ya, mek-tup, te-le-viz-yon Türkçe olduğu halde, sonradan değişime uğrayarak büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler de vardır. elma (alma), helva (halva), anne (ana), kardeş (kardaş, karındaş) Not: Ekler büyük ünlü uyumuna göre ses değişikliğine uğrar. Ancak bazı ekler büyük ünlü uyumuna göre ses değişikliğine uğramaz. Bu ekler şunlardır: -yor biliyor -ki yoldaki -ken oynarken -leyin akşamleyin -daş meslektaş -(ı)mtırak yeşilimtırak -gil dayımgil 2. Küçük Ünlü Uyumu Ünlülerin düzlük – yuvarlaklık, darlık – genişlik bakımından uygunluğudur. Bu kurala göre;
Küçük ünlü uyumu aranırken heceler bir önceki heceye göre değerlendirilir. do – ğal – lık “doğallık” sözcüğünde, “yuvarlak”tan sonra “düz-geniş”, “düz-geniş”ten sonra “düz-dar” ünlü gelmiştir ve bu sözcük küçük ünlü uyumuna uyar. ba – rış (düz, düz) ke – sin – lik (düz, düz, düz) ku – lak (yuvarlak, düz-geniş) göz – lem (yuvarlak, düz-geniş) zor – luk (yuvarlak, dar-yuvarlak) Not: Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler, genellikle Türkçe değildir. teknoloji, şoför, salon, horoz, patron Türkçe olduğu halde küçük ünlü uyumuna uy-mayan sözcükler de vardır. tavuk, çamur, armut, avuç, yağmur Ünsüzlerin Özellikleri Ünsüzler, ses yolunda boğumlanarak çıkan seslerdir. Bunlar ünlülerle birleşmedikçe okunamaz. Türkçede 21 tane ünsüz harf vardır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, I, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z Şimdi ünsüzlerin özelliklerini aşağıdaki tabloda inceleyelim.
Not: Türkçe bir sözcük “b, c, d, g” ünsüzleriyle bitmez. Yabancı dilden alınan sözcükler bu kurala uydurularak dilimizdeki yerini almıştır. Yabancı dildeki durumu Türkçedeki kullanımı serab serap muhtaç muhtaç derd dert aheng ahenk Not: Türkçe sözcüklerin “b, c, d, g” ünsüzleriyle bitmemesi kuralı, karışıklığa yol açmaması için bazı sözcüklerde uygulanmamıştır. saç (baş derisini kaplayan kıllar) sac (yassı demir çelik ürünü) haç (Hıristiyanlığın sembolü) hac (İslam’ın şartlarından biri) Ses Olayları Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi, Uyumu) Sert ünsüzlerden biriyle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir sözcükten sonra yumuşak ünsüzle “c, d, g” başlayan bir ek gelirse ekin başındaki yumuşak ünsüzler “ç, t, k” şeklinde değişerek sertleşir. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz benzeşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
Süreksiz sert ünsüzlerden biriyle (p, ç, t, k) biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir ek gelirse süreksiz sert ünsüzler yumuşayarak “b, c, d, g, ğ”ye dönüşür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz yumuşaması”ndan sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
Özel adlarda yazarken yumuşama olmaz, konuşurken olur. Sinop’a, Çınarcık’ın, Susurluk’a, Burak’ın Bazı yabancı sözcüklerde yumuşama olmaz. hukuk – u, hürriyet – i, edebiyat -ı, dikkat – i, paket – i, evrak -ı, davet – i, merak – ım, sıhhat – i, semt – i Bazı türemiş sözcüklerde yumuşama olmaz. yazıt -ı, karşıt -ı, yanıt -ı, özet – i, anıt -ı Ses Düşmesi (Hece Düşmesi) a. Ünlü Düşmesi İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşürür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
İkinci hecesinde dar ünlü bulunan her sözcükte ve özel adlarda düşme olmaz. seçim – e, yapıt – ın, biçim -i, durum – a Emir’in arkadaşları ziyarete gelmiş. Kitabını Ufuk’a verdim. Bazı sözcükler türerken ünlü kaybına uğrar. ay(ı)r -ı ayrı sıy(ı)r – ıl – mak sıyrılmak çev(i)r – il – mek çevrilmek kav(u)r – ul – mak kavrulmak iler(i) – le – mek ilerlemek kok(u) – la – mak koklamak oy(u)n – a – mak oynamak uy(u) – ku uyku İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcüklerle “olmak” ve “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem oluşturulurken dar ünlü düşer. sab(ı)r + etmek sabretmek kay(ı)t + olmak kaydolmak keş(i)f + etmek keşfetmek Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlülerin düştüğü görülür. kay(ı)n + ana kaynana cuma + (e)rtesi cumartesi kahv(e) + altı kahvaltı n(e) + için niçin sütl(ü) + aş sütlaç b. Ünsüz Düşmesi Genellikle “k” ünsüzüyle biten bazı sözcükler “cık, -cik, -cuk, -cük, cek, -cak, -1” eki aldığında “k” ünsüzü düşer. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
“-cık, -cik” eki alan bazı sözcüklerde ek ile sözcüğün arasında “a, e, ı, i” ünlülerinin türediği görülür. az – cık az(ı)cık bir – cik bir(i)cik genç – cik genc(e)cik dar – cık dar(a)cık Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. b. Ünsüz Türemesi Bazı sözcüklerde, “olmak” veya “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem oluşturulduğunda ya da bu sözcüklere ünlü bir ek getirildiğinde ünsüz türemesi görülür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
Türkçede geniş ünlüyle (a,e) biten bir sözcük “-yor” eki aldığında o sözcüğün geniş ünlüsünü “ı, i, u, ü” ye çevirerek daraltır. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü daralma-sından sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
ağlayacak ağlıyacak görmeyecek görmiyecek hatırlayacaksın hatırlıyacaksın inanmayacağım inanmıyacağım yakalayamadık yakalıyamadık anmayacağım anmıyacağım Ulama Sözcüklerin sonundaki ünsüzlerin bir sonraki sözcüğün başındaki ünlülere ulanarak (bağlanarak) okunmasıdır. Aşağıdaki dizelerde, altı çizili bölümlerde ulama vardır. Hep bülbül_öterdi bağımızda, bahçemizde Ilık bir sonbahar_akşamında yüreğim_aşkınla dolu Bir hayal_için sürdüm_atımı ufuklara Yok_artık yaralı kalbimde sevgiden_eser Kapından_ağır_ağır geçtim_ey güzel Not: Arasında noktalama işareti bulunan sözcüklerde ulama yoktur. Polis, arabaları durdurdu. Gençlik, insana her şeyi güzel gösterir. Leyla’yı rüyamda gördüm, ağlıyordu. Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi Dudak ünsüzlerinden “b”, kendinden önceki “n”yi “m”ye dönüştürür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “dudak ünsüzlerinin benzeşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmadığından, ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcükle ek arasına “y, ş, s, n” kaynaştırma ünsüzlerinden biri girer. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin kaynaştırma ünsüzü eklendikten sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
Ünlüyle biten bir sözcüğe “idi, imiş, ise” ekeylemleri, “ile” sözcüğü ve “iken” bağ-fiil eki birleşik yazıldığı zaman araya “y” koruyucu ünsüzü girer ve bunların başındaki “i” sesleri düşer. araba – y – (i) – di arabaydı yaya -y – (i) – mlş yayaymış burda – y – (i) – se burdaysa maşa -y – (i) – le maşayla işte – y – (i) – ken işteyken tatilde -y-(i)- di tatildeydi Çözümlü Örnekler Örnek 1: Örttü üstüne yıldızlı yorganını gece Bir başından bir başına göğün
A) Ses düşmesi B) Ünsüz yumuşaması C) Kaynaştırma harfi D) İyelik eki almış bir sözcük E) Ünsüz benzeşmesi (1998 – ÖYS)
Dizeleri incelediğimizde, “gök” sözcüğünün “k” sert ünsüzüyle bittiğini görüyoruz. Sert ünsüzle biten kimi sözcüklere, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde sert ünsüz yumuşar. Burada “k” sert ünsüzü yumuşayarak “ğ”ye dönüşmüştür. Birinci dizede “üst – ü – n – e” sözcüğünde iyelik (tamlanan) eki ile yönelme (-e) durumu eki arasında; “yorgan -ı – n -ı” sözcüğünde iyelik (tamlanan) eki ile belirtme (-i) durumu eki arasında; “baş -1 – n – a” sözcüğünde iyelik (tamlanan) eki ile yönelme (-e) durumu eki arasında “n” kaynaştırma harfi kullanılmıştır. Sert ünsüzle biten sözcüğe, “c, d, g” yumuşak ünsüzleri ile başlayan bir ek getirildiğinde bunlar sertleşerek (benzeşerek) “ç, t, k”ye dönüşür. “Ört-” eyleminin, “di’li geçmiş zaman eki”ni (-dü) aldığını görüyoruz. Bu eylem “t” sert ünsüzü ile bittiği için, ekin başındaki “d” sesi ünsüz benzeşmesine (sertleşmesi) uğrayarak “t”ye dönüşmüştür. Dizeler-de, ses düşmesine uğramış bir sözcük yoktur. Cevap A
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin hangisi “ünsüz değişimi’ ne örnek olamaz? A) Hadi seni yemeğe götüreyim. B) Bu havada dağa tırmanmak istiyorum. C) Sabahları balığa çıkarlar. D) Çocuğun ruh sağlığı bozulmuştu. E) Böbreğinin birini ameliyatla aldılar. (1986-ÖYS)
A, C, D ve E seçeneklerindeki “yemeğe < yemek – e, balığa < balık – a, sağlığı < sağlık -1, böbreğinin < böbrek – i – nin” sözcüklerinde “k” sert ünsüzü, ünsüz değişimine uğrayarak “ğ” olmuştur. B seçeneğindeki “dağa < dağ – a” sözcüğünde böyle bir durum yoktur. Cevap B
Önce baygın bir iniltiydi yamaçtan duyulan, Sonra bir gölge belirmişti kuş uçmaz yoldan; Köyümün titreterek bağrı yanık toprağını İnliyor, baktım, uzaktan görünen bir kağnı… Bu dizelerde aşağıda verilen ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünlü düşmesi B) Ünsüz düşmesi C) Sert ünsüz yumuşaması D) Ünlü daralması E) Ünsüz benzeşmesi (2001 – ÖSS)
İkinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan kimi sözcüklere, ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde dar ünlü düşer. “Bağrı” sözcüğünde (bağrı < bağır -ı) ünlü düşmesi vardır. Sert ünsüzle biten kimi sözcüklere, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde sert ünsüz yumuşar. Sert “k” ünsüzü ile biten “toprak” sözcüğündeki “k” sesi, ünlü ile başlayan bir ek (-ı) alındığı için, ses değişikliğine uğrayarak “ğ” olmuştur, “-a, -e” ile biten eylemlere, “-yor” eki geldiğinde, “-a, -e” ünlüleri daralarak “-i, -i, -u, -ü”ye dönüşür. “İnle-” eylemi “-yor” ekini aldığı için, sondaki “e” geniş ünlüsü daralarak “i”ye dönüşmüştür, “yamaç, belirmiş, bak, uzak” sözcüklerine gelen “-di, -den” eklerindeki “d” sesi ünsüz benzeşmesine (sertleşmesi) uğrayarak “t”ye dönüşmüştür. Dizelerde ünsüz düşmesi yoktur. Cevap B
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, türetilirken bir ünlü kaybına uğramıştır? A) Bu çiçeğin yaprakları çok çabuk sararmış. B) Geçen yıl dikilen bu elbise iyice daralmış. C) Uykusuzluktan gözlerinin altı morarmış. D) Kilo alınca yanakları iyice pembeleşmiş. E) Saçları son aylarda çok beyazlaşmış. (1993-ÖYS)
B, C, D ve E seçeneklerinde, “daralmış < dar – al – mış, mo – rarmış < mor – ar – mış, pembeleşmiş < pembe – leş – miş, beyezlaşmış < beyaz – la – ş – mış” sözcüklerinde ünlü kaybı (düşmesi) yoktur. A seçeneğinde “sararmış < sar(ı) – ar – mış” sözcüğünde ünlü düşmesi vardır. Cevap A 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ünsüz düşmesine" uğramış birden çok sözcük kullanılmıştır? A) Sevginin küçücük görünümünden sıcacık bir hikâye çıkardığını görmüştüm. B) Ufacık dedikodular bile büyük bir aileyi dağıtmak için yeterli olur. C) Evlerin minicik saçaklarından yere kadar buzlar sarkıyordu. D) Araba, büyücek bir binanın önünde sarsılarak durdu. E) Mahallenin daracık sokaklarında çeşitli oyunlar oynardık.
A) Bu ciddi bir konu, pek dedikodu değil B) Allı turnam bizim ile uğrarsan C) Telli duvaklı gelin olmak hepsinin hayaliydi. D) Mutluluk hazzını tatmak için tüm acılara katlandı. E) Şiirin özelliği de zor anlaşılır olmasıdır.
A) Ek B) Çat C) Yurt D) At E) Maç
A) Bir kez doğan bir daha ölmez inancım bu. B) Bu gerçeği bilişimdendir baş eğişim. C) Varlık sebebim, gerçek yaşama sevincimsin D) Seçtim hürriyeti kaderimi zorlayarak E) Aşk dedim, kendimi buldum kendim.
A) Sevecen olacaksın yaşarken bu hayatı B) Yağmur bulutları gitmiyor başımdan bir türlü C) Sevin bütün insanları, bir dünya kurun D) Şu gizemli yaşamda hep seninle varım E) Olsun sığınacağın yer, bir gönülhanesi
A) I. ve II. B) II. ve IV. C) III. ve IV. D) IV. ve V. E) I. ve III.
A) İki çeşme oldu özleminle gözlerim B) Sen ki baştanbaşa neşe dolusun şimdi C) Sevgi sınırsız bir minyatürdür tablo örneği D) Yeni bir hayata niye başladın, nasıl başladın? E) İstanbul denince hep seni yaşıyorum.
A) Ünlü Daralması – Ünsüz Benzeşmesi B) Ünsüz Değişimi – Ünsüz Benzeşmesi C) Ünsüz Değişimi – Ünsüz Türemesi D) Ünlü Düşmesi – Ünsüz Değişimi E) Ünsüz Türemesi – Ünlü Düşmesi
A) Bu saatte açık lokanta bulabilir miyim diye sormamalısın. B) Ara sokaktaki lokantaya gitmeli ve alinazik yemelisin. C) Bilmediğiniz bir kentte adres bulmak çok zordur. D) Efsanelerin nasıl yaşatıldığını kendi gözlerinizle görmelisiniz. E) Sonunda açlıktan bayılmak üzereyken bir lokanta bulursunuz.
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
A) O tahtalar, çamaşırlar da geçti, yok hâlim. B) Çalışmadın, beni hep bunca yıl çalıştırdın. C) Canavarlar kaçıyormuş gibi gür bir doludan. D) Ayakta sallanışım zorladır, Allah bilir. E) Hacı Kalfa, çatkın çehresini daha da çatıyor.
A) Bir dost bulamadım, gün akşam oldu. B) Abdal oldum, şal giyindim bir zaman C) Dalgın duyuyor rüzgârın ahengini dal dal D) Baktım süzülüp geçti açıktan iki sandal E) Geçmiş gecelerden biri durmakta derinde
A) Sert, şiddet yüklü ve heyecanlı insanlardı bunlar. B) Kutsal bildikleri her şeyi reddetmişlerdi. C) Gazete haberinden sonra olayın sırrı çözülmüştü. D) Çin Seddi binlerce yıldır ayakta duruyor. E) Son sorunumuzu da amcam halletmişti.
A) İnanılmaz biçimde gönlü bu şehirde kaldı. B) En yakın arkadaşına devretmişti masadaki yerini C) Her şey öyle yeni ki burda, beynin tazelenir. D) Biliyor musun şehrin caddelerinde ruhunu bıraktı. E) Kolunu kaldırırsan bütün sihri uçar gider.
A) Ömrüm, İstanbul'da rüyada gibi geçsin B) Sevmeyi senin sözlerinden öğrendim C) Ne yapsam, neylesem çilem dolmuyor D) Boğaz kıyısında bir büyük sofradır gönlüm E) Sıcacık özlemim at koşturuyor zamanda
A) Sen benim biricik muhabbetimsin hayatta B) Ne söylesem sevdiceğim sana az gelir. C) Yaşanmıyor senden ayrı küçücük bir günüm D) Ufacık aynalardan bile taşıyor güzelliğin E) Varılabilecek en son durak, bıçak sırtı
A) Şu âlemde bulamadım vefanı B) Yeşil türbesini gezdik dün akşam C) Ben severim, eller sürer safânı D) Safadır, senin uğruna bana can vermek E) Be insafsız, az mı çektim cefânı!
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
A) Ünsüz değişimi B) Ünlü daralması C) Ünsüz benzeşmesi D) Ünlü düşmesi E) Ünsüz düşmesi
A) Dokunur denize şıp şıp martı kanatları B) Yıllar yılı sahilde durup bekliyorum C) Bir pembe ışıksın vuruyorsun camlara D) Vuslatından hani bir saniye ayrılmayayım E) Gözlerin çığ gibi baştanbaşa bir canlı resimdir.
A) Kolunu Nihal'in okşadığı paltom çalınmıştı. B) O günden sonra çöpümüzü bile almıyordu. C) Pencerenin yüksekliği bir metre bile değildi D) Odun kömür kırma işine de katlanacağız artık E) Kaynağı, koruyucu kullanmadan yapmıştı.
A) Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) B) Ünsüz Değişimi (Yumuşama) C) Ünlü Daralması D) Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi) E) Ulama
23. Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez, iki ünlü sesin yan yana gelmesini gerektiren durumlarda araya kaynaştırma harfleri (y, ş, s, n) girer. Buna göre, aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisinde kaynaştırma harfi yoktur? A) İlk keçiyi keser kesmez fırtına çıkıyor. B) Üstünde yılan uyuyan adamı büyülemişti. C) Kuşun kanadının altında da olsam beni bulur. D) Adamsa düzgün düzgün soluk alarak uyuyordu. E) Ötedeki çınarın altındaki kanepeye oturdu.
A) I. ile II. B) II. ile III. C) III. ile IV. D) IV. ile V. E) II. ile IV.
1. "Yaşlı adam duvarı tek başına boyuyordu." Cümlesinde altı çizili sözcükteki ses olayı aşağıdakilerin hangisinde vardır? A) Onu sevdiğimi biliyor B) Onun yolunu gözlüyor C) Yeni arabasını satıyor D) Herkes sıraya giriyor. E) Çiftçi tarlasını sürüyor. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem ünlü düşmesi hem de ünsüz benzeşmesine örnek bir sözcük var dır? A) Namık Kemal "vatan şairi" olarak tanınır. B) Yahya Kemal Beyatlı yıllarca değişik ül kelerde elçilik yapmıştır. C) Orhan Veli İstanbul'u bir tepeden seyret mişti. D) Hamit, "Makber" adlı şiirini Fatma Hanım için yazmıştır. E) Ziya Paşa'nın pek çok sözü vecize olarak günümüze kadar gelmiştir. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralmasına örnek vardır? A) Bol bol örnek vererek konuların daha iyi anlaşılmasını sağlıyor. B) Dersanelerde her konuda bol bol test bu labilirsiniz. C) Buraya park edemezsiniz, levhasını gör memiştim. D) Mavi renkteki bütün kalemlerini almıştı. E) Arkadaşlarından bazıları hiç konuşmaz lardı, hep dinlerlerdi. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması (değişimi) örneklenmiştir? A) Bu resme bakarak seni anıyoruz. B) Çocuk, akşama kadar sokakta oynuyor. C) Sana olan borcumuzu unu tamayız. D) Serap da pek anlayışlı ve özverili sayılmazdı. E) Düşünceleriyle herkesi derinden etki ledi. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ulama"ya bir örnek vardır? A) Yazın köyüne gider, çocukluk özlemini gi derirdi. B) Çocukları sorunları gün geçtikçe azalıyor. C) Gümrük Birliği'ne girmemize az bir zaman kaldı. D) Umutsuz dertlerin de elbet bir çözümü vardır. E) Okullar cıvıl cıvıl çocuklarla dolup taşa cak. 6. Benim de vaktim olsa belki ben de büyük bir profesör olurdum, böyle körleşip kalmazdım, dedi. Yukarıdaki parçada büyük ünlü uyu muna uymayan kaç sözcük vardır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesine örnek vardır? A) Bu sözler karşısında bakışları gittikçe kü çüldü. B) Medyumlar olacakları önceden hissedebi lir mi ? C) Sonbahar geldi, yapraklar yavaş yavaş sararıyor. D) Zifiri karanlık bastırınca hepimiz bunaldık. E) Bir çeşme başında yarım saatlik mola verdik. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sert sessizlerin yumuşamasına örnekyoktur? A) Gecikince evdeki herkes onu merak etmişti. B) Çalışma odasının kapısını sonunda tamir etmişti. C) Geldiğinde beni arar sanmıştım ama ya nılmışım. D) Rapor hakkındaki görüşlerinizi buraya kaydettim. E) Sınavı bitiren öğrenciler sınav kağıdını gö revliye verip çıkabilir. 9. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz benzeşmesine uymamaktan kaynaklanan bir yazım yanlışı vardır? A) Bugün saat 1.30'da buluşacağız. B) Okul anılarından hasretle bahseder. C) Gerçekden bütün bunları biz mi yaşadık? D) İnsan olgunlaştıkça çevresindekilere daha çok önem veriyor. E) Duygular aldatıcı ve geçicidir bazı insan lara göre. 10. Vefakâr kardeşim Zehra, işte ben Ömrümü tamamlayarak Sana dualar, selamlar ederek Gidiyorum.... Yukarıdaki parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler B) Ünlü düşmesi C) Ünsüz benzeşmesi D) Ünlü daralması E) Ünsüz yumuşaması 11. Aşağıdaki sözcüklerin hangisi ünlü ile başlayan bir ek aldığında ünsüz yumuşamasına uğrar? A) Taşıt B) Bulut C) Hukuk D) Öğüt E) Sepet
12. İçeridekiler şimdi eski bir şarkıyı söylüyorlardı. Bu cümlede altı çizili sözcükteki ses olayı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ünlü türemesi B) Ünsüz benzeşmesi C) Ünlü daralması D) Ünsüz yumuşaması E) Ünlü düşmesi 13. Aşağıdaki altı çizili söz cüklerin hangisinde ünlü türemesi vardır? A) Küçücük bir çocuktan bu kadar çok iş beklenmez. B) Daracık yollardan geçerek geniş bir cad deye çıktık. C) Alçacık damlı evler askerler gibi dizilmişti. D) Kitapçıklarınızı sıraların üzerine bırakınız. E) Bir lokmacık da şu yemekten alır mıydı nız? 14. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz değişimine (yumuşamaya) örnekyoktur? A) Bu sokağın evleri Selçuklu mimarisi örneğidir. B) Gittikçe çoğalıyor şehirlerimizdeki insan nüfusu. C) Yağmurun azaldığını görünce dışarı çıktı. D) Çalışma odasında kitaplarını düzenliyordu. E) Kimseye görünmeden sabahleyin gidelim. 15. Altı çizili sözcüklerden hangisi kü çük ünlü uyumuna uymaz? A) Mutfakta biri var zannedip beni suçlama. B) Pamuk işçileri ağustosta Adana yöresine taşınır. C) Vali devletin en yüksek kademesindeki memurdur. D) Koltuk takımlarının yüzünü sarı bir ku maşla kaplattım. E) Yokuş aşağı inerken nefis bir manzara gözleri büyülüyordu. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz düşmesi vardır? A) Onu ilk gördüğümde örgülü saçlı, küçücük bir kızdı. B) Yepyeni bir çağ var önümüzde yaşana cak. C) Kısacık ömrüne birçok yararlı iş sığdır mıştı. D) Seksen günde devr–i alem yaşamış birileri. E) Türkçenin güzelliğine hayran olurdu. 17. Bomba şimşekleri beyninden inip her siperin Sönüyor göğsünün üstünde o aslan neferin Yukarıdaki her iki dizede görülen ses olayı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ünlü daralması B) Ünlü düşmesi C) Ünsüz düşmesi D) Sert sessiz benzeşmesi E) Ünlü yumuşaması 18. Tuttuğu balıkları ne yapacağını düşünerek kıyıya doğru iniyordu. Bu cümlede kaç tane kaynaştırma ünsüzü kullanılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 19. Senin derdin dert midir, benim derdim yanında Bu cümledeki altı çizili sözcükte görülen ses olayı aşağıdakilerin hangisinde yoktur? A) Çaldığım her kapı yüzüme kapanıyor. B) Bize bu mağazayı devreden kişi uzaktan akrabamız oluyor. C) Artık o güzelim meyvaların tadını bile unuttuk. D) Denizin derinliğini anlayabilmek için bir alet sarkıttılar. E) Bence bu yoldan iki araba rahatlıkla ge çer. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, hem ünsüz benzeşmesi hem de ünsüz yumuşaması kuralına örnek oluşturan bir sözcük kullanılmıştır? A) Bazı şiirlerinde ise yalnızlık özlemi yansıtılır. B) Otobüsteki yolcuların yüzlerini tek tek incelerdi. C) Her sabah akşam bu yolu yürümekten bıkmıştım. D) Birden çocukların suskunlaştığını fark ettim. E) Tablolarınızdaki renk uyumunu çok beğendim. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ünlü düşmesi"ni örnekleyen bir sözcükvardır? A) Özlediğimiz her şey bu kentte vardı. B) Güzel sanatlar alanında çok ilerledik. C) Savaşlar biterse bir gün, rahatlayacağız. D) Odanızdaki eşyaların hepsi antika mı? E) Kimse artık sizi rahatsız edemez. 22. Türkçede ad tamlamaları oluştururken kay naştırma harfleri “n” ve ”s” kullanılabilir. Aşağıdaki sözcüklerden hangisiyle ad tamla ması kurulduğunda kaynaştırmaya gerek yoktur? A) anne B) dergi C) gönül D) masa E) anadolu 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kü çük ünlü uyumuna uymayan bir söz cük vardır? A) Türk polisinin eğitimi ile ilgileniyorlar. B) Tarihi eserleri korumamız gerekir. C) Arap harflerini yıllarca kullanmışız. D) Barış için çalışan azimli birini kaybettik. E) O insan, vakfa malını mül künü verir. 24. Türkçede "p, ç, t, k" sert ünsüzlerinden biriyle biten sözcükten sonra, ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde, sözcüğün sonundaki sert ün süz yumuşar. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi bu kurala uyar? A) Zerafet B) Rest C) Gayret D) Ümit E) Millet 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi olmuştur? A) Hamburg macerası hüsran ile sona erdi. B) Bu öğrencinin kaydını hemen yapalım. C) 1959 yılında topluluk iyice bir elekten geçti. D) Sorunsuz bir yaşam sürdürmek istiyoruz. E) Nükleer denemeler dünyanın dengesini bozdu. 26. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ulama" yapılabilir? A) Heyecanın düşünceyi yendiğini görüyo ruz. B) Eleştiri, sanatçıyı küçültmez, aksine yüceltir. C) Batı Anadolu'nun kıyı kasabalarından bi rine yerleştiler. D) Bu sayıda derginin havası büsbütün de ğişmiştir. E) Her gün, bir önceki günden güzel olacak. 27. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz yumuşaması örnek lenmiştir? A) Çocuklar ansızın ortalıktan kayboldu. B) Arkadaşlarım sizi bana methetmişlerdi. C) Her şeye rağmen annesi onu affetmiş. D) Güzelim bahçe fırtına yüzünden mahvoldu. E) Bütün işlerini bir hafta içinde halletmiş. 28. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi vardır? A) Karşımıza her gün ayrı bir sorunla çıkı yordu. B) Eve gelince dolaptan tam üç bardak soğuk su içtim. C) Önlemlerinizi bugünden almazsanız sonra üzülürsünüz. D) Kuyunun dibinde elli santim su kalmıştı. E) Onun gittiğinin farkına bile varamamıştık. 29. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması vardır? A) Giysilerin kime ait olduğunu biliyorum. B) Yemeğimizi bir saat sonra yiyeceğiz. C) Çocuklar sevinçten çığlıklar atıyordu. D) Ne dediğini bir daha tekrarlar mısın? E) Yaşlılar galiba daha sabırlı oluyorlar. 30. Türkçe’e ünlü ile biten bir sözcüğe, ünlü ile başlayan eklerin getirilebilmesi için, araya kaynaştırma ünsüzleri olan “y, n, s, ş” seslerinden birinin getirilmesi gerekir.” Aşağıdakilerin hangisinde kaynaştırma ünsüzlerinden birikullanılmamıştır? A) Evdeki kediyi ayda bir kontrole götürürüz. B) Komşuyu dün akşam evde bulamadık. C) Kasabanın en iyi doktoru bence sensin. D) Çocuklara ikişer milyon verdiğini söyledi. E) Her sabah evden çok erken çıkardı Cevap Anahtarı: 1)B 2)C 3)A 4)C 5)A 6)B 7)C 8)A 9)C 10)D 11)D 12)C 13)B 14)D 15)B 16)A 17)B 18)B 19)E 20)D 21)B 22)C 23)A 24)D 25)B 26)E 27)A 28)A 29)B 30)E Yüklə 242,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||